1 Интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығының ұғымы

мен түрлері.

Термин «интеллектуалдық меншік құқығы» отандық азаматтық құқық пен заңдар үшін жаңа термин болып табылады. Ол алғашқы рет Кеңес Үкіметі және республикалар азаматтық заңдары негіздерінде тек 1991 жылы бекітілген болатын. Интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығы объектілерін тану және қорғау мәселелерінің аса жоғары халықаралық маңызы бар. Қазіргі кезде, әлемде интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығы мен оны қорғау шаралары жөнінде көптеген конвенциялар, халықаралық шарттар әрекет етеді. Қазақстан Республикасына әлем қоғамдастығынан шетте қалуға болмады, сондықтан 1992 жылдан бастап біздің мемлекеттін интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығы саласындаңы заңдар, әйгілі ғалымдардың пікірінше, әлем тәжірибесіне сай етіліп жасалды. 1992 жылы маусым айында Патенттік заң қабылданды, ал 1996 жылы маусым айында «Авторлық және сабақтас құқықтар туралы» Заң қабылданды. Бірінші Патенттік құқық жеті жыл қызмет етті және 1999 жылы шілде айында, сол аттас жаңа Заң қабылданды. Және 1999 жылдан бастап «Тауарлық белгілер, қызмет белгілері және тауарлар шығарылған жерлердің атаулары туралы», «Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы», «Интегралдық микросызбалар топологияларын қорғау туралы» және т. б. заңдар қабылданды. 2000 жылы сәүр айында бұрынғы екі ведомстволар – Авторлық және сабақтас құқықтар жөніндегі Мемелекеттік агенство және Ұлттық патенттік ведомстволық Қазпатент қайта құрылып, оның орнына біртұтас Интеллектуалды (зияткерлік) меншік құқығы жөніндегі Комитет құрылған. Комитет қатарынан патенттік сараптамалар Институты құрылды, қазіргі кезде, ол интеллектуалдық (зияткерлік) құқықтың Ұлттық институты деп аталады. Интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығын қорғау саласында аталған мемлекеттік органдардан басқа, маңызды рольді Қазақстан авторлар қоғамы деп аталатын қоғамдық ұйым атқарады.

Интеллектуалдық (зияткерлік) меншік анықтамасы мен интеллектуалдық меншік объектісі ұғымы заңда берілмеген. ҚР АК 961 бабында жай ғана интеллектуалды (зияткерлік) меншік құқығы объектілерінің екі түрі аталады: 1) интеллектуалды (зияткерлік) шығармашылық қызмет нәтижелері мен 2) азаматтық айналымдағы тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді даралау құралдары. Кейін осы баптың екінші және үшінші тармақтарында аталған екі топ объектілерінің жіктелүі келтіріледі. Сонымен заң интеллектуалдық (зияткерлік) шығармашылық қызмет нәтижелеріне келесілерді жатқызады:

- ғылым, әдебиет және өнер туындылары;

- орындау, фонограмма және хабар таратуды ұйымдастыру;

- өнертабыс, пайдалы үлгілер және өндірістік үлгілер;

- селекциялық жетістіктер;

- интегралдық микросызбалар (микротәсімдер) топологиялары;

- ашылмаған ақпарат, оның ішінде өндіріс құпиялары (ноу-хау);

Азаматтық айналымдағы тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді даралау

құралдарына келесілер жатады:

- фирмалық атаулар;

- тауарлық белгілер;

- тауарлар шығарылған (қызмет көрсету) жерлерлерінің атаулары.

2. Интеллектуалдық меншік құқығының түрлері. Авторлық

құқық.

Интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығы объектілеріне деген меншік құқығының пайда болу негіздеріне: оларды жасау немесе өкілетті мемлекеттік органмен құқықтық қорғауды қамтамасыз ету болады. Жасау фактісі - авторлық құқықтың пайда болуының негізі болады, ал өкілетті органмен құқықтық қорғауды қамтамасыз ету – патенттік құқықтың пайда болу негізі болады. Интеллектуалдық (зияткерлік) меншіктің барлық объектілерін «айрықша құқықтар» деген термин біріктіреді. Ол ҚР АК 964 бабына сәйкес, ол объектінің меншік иесімен, оны өз қалауы бойынша пайдалану кезіндегі, мүліктік құқығы болып танылады. Интеллектуалдық (зияткерлік) шығармашылық қызмет нәтижелерінің авторлары, оларға деген мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарға ие болады. Авторлық құқықты оның иесінен ажыратуға болмайды және ол ешкімге еш уақыттаауыспайды. Авторлардың тек мүліктік құқықтарын, олардан ажыратуға және біреуге беруге болады.

Сонымен интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығы келесі түрлерден тұрады: авторлық құқықтан және патенттік құқықтан.

Қазіргі кезде, Қазақстан интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығы саласындағы көптеген халықаралық ұйымдарға қатысады. Қазіргі уақытта авторлық және патенттік құқықтарды қорғау маңызы өте зор. Осыған байланысты, патенттік құқық саласындағы мамандардың ролі де өте зор болады (патенттік сенім атқарушы).

Бақылау сұрақтары:

- Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері мен субъектілері.

- Интеллектуалдық меншік құқығының түрлері..

• Авторлық құқық.

• Патенттік құқық.

Әдебиеттер тізімі: Жұмыс бағдарламасында келесі номерлерде берілген: 2, 3,

4, 5, 9, 8, 11, 13.