2. Әділет біліктілік алқасы

“ҚР-сы Әділет біліктілік алқасы туралы” 2001 жылғы 11 шілдедегі заңының 1 бабына сәйкес, ҚР-сы Әділет біліктілік алқасы:

• Мәжіліс депутаттарынан;

• Судьялардан;

• Прокурорлардан;

• Құқық пәнінің оқытушылары мен заңгер ғалымдардан;

• әділет органдарының қызметкерлерінен құрылатын дербес, тәуелсіз мекеме болып табылады.

Әділет біліктілік алқасының негізгі міндеттері:

• аудандық және оған теңестірілген соттар төрағасы мен судьяларының бос қызмет орындарына кандидаттарды сапалы іріктеуді қамтамасыз ету және оларға ұсынымдар беру;

• судьялардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету болып табылады.

Жоғарыда аталған заңға сәйкес, Әділет біліктілік алқасы:

• аудандық және оған теңестірілген сотта, сондай-ақ жоғары тұрған соттарда судья болып жұмыс істеуге тілек білдірген азаматтардан біліктілік емтихандарын қабылдайды және аудандық және оған теңестірілген соттың судьясы мен төрағасы қызметіне тағайындау туралы ұсыныс береді;

• судья қызметіне орналасу үшін біліктілік емтиханын тапсырған адамдардың есебін жүргізеді;

• аудандық және оған теңестірілген соттың судьясы мен төрағасының орнынан түсуі не орнынан түсуін тоқтату туралы мәселелерді қарайды және аудандық және оған теңестірілген соттың судьясы мен төрағасын қызметінен босату туралы ұсыныс шығарады;

Өз өкілеттігін жүзеге асыру үшін Алқаның мемлекеттік органдардан, лауазымды тұлғалардан, ұйымдардан, азаматтардан, қажетті ақпараттар мен құжаттар сұратып алдыруға және алуға, сондай-ақ өз жұмысына мамандарды тартуға құқығы бар.

Әділет біліктілік алқаның құрамына:

• ҚР-сы Парламентінің Мәжіліс жіберетін екі депутат;

• ҚР-сы Президенті тағайындайтын төраға;

• Жоғарғы соттың жалпы отырысы сайлаған жеті судья (облыстық және оған теңестірілген соттардың жалпы отыстары ұсынған кандидаттар арасынан аудандық және оған теңестірілген соттың екі судьясы, облыстық және оған теңестірілген соттың үш судьясы, ҚР Жоғарғы соттының екі судьясы);

• ҚР-сы Бас прокуроры тағайындайтын прокурор;

• Ғылым және білім беру саласындағы уәкілетті органмен келісе отырып Әділет Министрлігі жіберетін құқық пәнінің оқытушысы мен заңгер ғалым;

• ҚР-сы Әділет Министрі тағайындайтын әділет органының қызметкері кіреді.

Жұмысты ұйымдастыру үшін Алқа өз құрамынан ашық дауыс арқылы екі жыл мерзімге хатшы сайлайды.

Алқа мүшелігіне кандидаттарға қойылатын талаптар:

Алқаның құрамына ұсынылатын адамдардың заң ісі саласында терең кәсіби білімі, заң мамандығы бойынша жұмыс тәжірибесі, ол принципщіл және мінсіз абыройлы болуға тиіс. Судьялардың, прокурорлардың және әділет органдары қызметкерлерінің мамандығы бойынша кем дегенде бес жыл еңбек стажы болуға тиіс. Құқық пәнінің оқытушысы мен заңгер-ғалымның заң ғылымының докторы немесе кандидаты ғылыми дәрежесі болуға тиіс.

Әділет біліктілік алқасы төрағасы:

• алқа жұмысын ұйымдастырады, отырыстарды шақырады, алқа отырыстарында қарау үшін мәселелер дайындауға басшылықты жүзеге асырады;

• алқа шешімі негізінде конкурсқа қатысуға жіберілген адамдар тізімін, сондай-ақ конкурсқа қатысуға жіберілмеген адамдар тізімін бекітеді;

• алқа отырыстарында төрағалық етеді және оның шешімдерінің орындалуын қамтамасыз етеді;

• алқа қызметінде регламенттің сақталуын қамтамасыз етеді;

• өзіне заңдарда жүктелген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Алқа төрағасы болмаған жағдайда оның міндетін уақытша атақару Алқа хатшысына жүктеледі. Хатшы болмаған жағдайда төраға міндетін атқару Алқа шешімімен оның мүшелерінің біріне жүктеледі.

Алқа хатшысы:

• алқа мүшелерінің ұсынысы бойынша алдағы отырысттың қарауына енгізілетін мәселелерді түзеді және олар туралы төрағаға алдын ла баяндайды;

• алқа отырыстары хаттамаларының, ол қабылдаған қорытындылар мен ұсынымдардың үзінді көшірмелерін өз қолын қойып куәландырады;

• келіп түскен материалдарды зерделейді, оларды төрағаға баяндайды, оның тапсырмасы бойынша қосымша құжаттарды сұратып алдырады, тексеру ұйымдастырады

• алқа жұмысының ұйымдастырылуын жақсартуға бағытталған ұсыныстар енгізеді;

• алқа отырысына шақырылған адамдардың келуін ұйымдастырады;

• төрағаның өкімдері мен алқа шешімдерін орындайды.

Хатшы болмаған жағдайда, оның міндетін уақытша атқаруды алқа төрағасы оның мүшелерінің біріне жүктейді.

Алқа мүшелерінің құқықтары:

• алқаның қарауына берілген материалдармен танысуға;

• материалдарды зерделеу мен тексеруге қатысуға;

• қаралатын мәселелер бойынша өтінішті мәлімдеуге, себептері мен дәлелдемелерін келтіруге;

• қолында бар құжаттарды табыс етуге;

• шешім қабылдауға дауыс беру арқылы қатысуға;

• алқаның шешімдеріне қол қоюға құқылы.

Алқа отырыстары. Алқа өз отырыстарын қажетіне қарай өткізеді, бірақ ол жылына төрттен кем болмауға тиіс. Алқаның отырыстары ашық және жария өткізіледі, ал қажет болған жағдайда алқа шешімімен жабық отырыстар өткізілуі мүмкін. Егер отырыстарға алқа мүшелерінің жалпы санының ке м үштен екісі қатысса, ол заңды деп есептеледі.

Алқа отырыстарының өткізілетін уақыты мен орны туралы оның мүшелері мен шақырылған адамдар он күнтізбелік күннен кешіктірілмей хабардар етеді. Алқа материалдарды олар келіп түскен күннен бастап үш айлық мерзімнен кешіктірмей қарайды.

Алқаның отырысын оның төрағасы жүргізеді. Отырысқа мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің өкілдері шақырылуы мүмкін. Алқа отырысында шешілуге тиіс мәселелерді қарау төрағалық етушінің немесе алқа қарауына түскен ұсынысты және өзге де материалдарды алдын ала зерделеген алқа мүшесінің баяндамасымен басталады. Содан кейін алқа отырысына шақыралған адамдар тыңдалады, қажетті материалдар зерделенеді.

Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі:

1. Конституция Республики Казахстан. Алматы: "Жети Жаргы", 1997.

2. Послание Президента страны народу Казахстана "Казахстан-2030".- "Казахстанская правда", 11 октября 1997 год.

3. Указ Президента Республики Казахстан от 28 марта 2002 года № 827 "О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана до 2030 года" // САПП Республики Казахстан, 2002 г., № 9, ст.65; "Казахстанская правда" от 30 марта 2002 года № 068-069.

4. Государственная программа правовой реформы в Республике Казахстан (основные направления). - // Постановление Президента Республики Казахстан от 12 февраля 1994 года, № 1569. - САПП Республики Казахстан, 1994, № 9, ст.91.

5. Концепция развития судебной системы Республики Казахстан (проект). - "Юридическая газета" от 8 августа 2001 года, № 36 (404).

6. "О мерах по усилению независимости судебной системы Республики Казахстан" Указ Президента Республики Казахстан от 1 сентября 2000 года, № 440.

7. Конституционный Закон Республики Казахстан "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан" от 25 декабря 2000 года, № 132-II. - // Ведомости Парламента Республики Казахстан, 2000, № 23, ст. 410; "Казахстанская правда" от 30 декабря 2000 года, № 334-335; "Юридическая газета" от 10 января 2001 года, № 1.

8. "О мерах по обеспечению функционирования новой системы судебного администрирования". - Указ Президента Республики Казахстан от 12 октября 2000 года, № 471 10 .

9. Бекбергенов Н.А. Правоохранительная система в Республике Казахстан" (учебное пособие). - Астана: "Фолиант", 2000.

10. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы. Алматы, "Данекер", 2000.

11. Когамов М.Ч. Судебная власть и повышение эффективности расследования уголовных дел. // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с. 169

12. Мухамеджанов Б.А. Авторитет судебной власти - авторитет государства. // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с. 169

13. Стецовский Ю.И. Судебная власть. М.: "Дело", 1999.

14. Сулейменова Г.Ж. Суд и судебная власть в Республике Казахстан. Алмата, 1999.