4 Тақырып. Аудандық және оған теңестірілген соттар.

1. Аудандық соттың өкілеттіктері.

1. Аудандық соттың құрамы.

2. Аудандық соттың аппараты.

ҚР-сы сот жүйесінің басты буыны аудандық (қалалық) сот болып табылады. Бірнеше әкімшілік-аумақтық бірліктерде бір аудандық сот немесе бір әкімшілік-аумақтық бірлікте бірнеше аудандық сот құрылуы мүмкін. Әдетте, аудандық сот әрбір аудандарда, ал қалалық сот әрбір қалаларда құрылады. Аудандық сот тек бірінші сатылы сот болып табылады және басым көпшілік қылмыстық және азаматтық істерді қарайды (ресми мәліметтер бойынша барлық істердің 95%-ін қарайды).

Аудандық соттарды уәкілеттік органның Жоғарғы сот төрағасымен келісілген ұсынысы бойынша ҚР-сы Президенті құрады, қайта құрады және таратады.

Аудандық соттың өкілеттіктері:

1. өзінің қарауына жатқызылған сот істерін және материалдарын қарайды;

1. сот статистикасын жүргізеді;

2. заңда көзделген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.

А) Аудандық сот мынадай азаматтық істерді қарайды:

1. азаматтық, отбасы, еңбек құқық қатынастарынан туындалатын даулы істерді;

1. әкімшілік-құқықтық қатынастарынан туындалған істерді (мысалы, әкімшілік органдары мен лауазымды тұлғаларның іс әрекеттері мен шешімдеріне түскен арыздарды қарайды және т.б.);

2. жүктерді тасымалдау құқықтық қатынастарынан туындалатын даулы істерді.

Б) Аудандық сот мынадай қылмыстық істерді қарайды:

1. барлық жеңіл, орташа және ауыр дәрежелі қылмыстарды қарайды (тек аса ауыр қылмыстарды қарамайды, атап айтсақ терроризм, қасақана кісі өлтіру, зорлау және өлім жазасы көзделуі мүмкін болатын істер бойынша);

1. Аудандық сот әкімшілік құқық бұзушылық қатынастарынан туындалған барлық материалдарды қарайды.

2. Аудандық сот азаматтық, қылмыстық, әкімшілік істерден басқа құқық туралы даумен байланысты емес мәселелерді де қарайды. Құқық туралы дауымен байланысты емес істер мыналар:

- ерекше іс жүргізу істері - бұл істер заңдық маңызы бар фактілерді анықтауға бағытталады (мысалы, туыстық қатынастарды анықтау, адамның жасын анықтау, ажырасу фактісін анықтау, некелесу фактісін анықтау, тұлғаны хабар ошарсыз жоғалып кеткені туралы мойындау және т.б.).

- үкімді орындауға байланысты мәселелер (мысалы, жазадан шартты түрде мерзімімен бұрын босату);

- аудандық сот сонымен бірге, анықтама мен тергеу органдарының, прокуратураның іс әрекеттері мен шешімдеріне түскен азаматтардың шағымдарын қарайды.

2. Аудандық соттың құрамы екі түрге бөлінеді:

1. көп құрамды аудандық сот - яғни, осындай сотта аудандық сот төрағасы мен бірнеше судьялар қызмет атақарады;

1. бір құрамды аудандық сот - яғни, осындай сотта тек бір судья болады және ол аудандық соттың төрағасы міндетін қоса атқарады.

Аудандық сот төрағасы, судья болып табылады және мынадай өкілеттіктерді жүзеге асырады:

1. сот судьяларының сот істерін қарауын ұйымдастырады;

1. соттың кеңсесіне жалпы басшылықты жүзеге асырады;

2. азаматтарды қабылдауды жүзеге асырады;

3. судья лауазымына кандидаттардың тағлымдамадан өтуін ұйымдастырады;

4. сот статистикасын жүргізу мен талдауды ұйымдастырады;

5. өкімдер шығарады.

Осы аудандық сот төрағаларының өкілеттіктердің ішінде, сот судьяларының сот істерін қарауын ұйымдастыру ерекше орында тұрады.

2. Аудандық соттың жұмыстарын дұрыс және қалыпты деңгейде ұйымдастыру үшін аудандық сотта аппарат құрылады. Сот аппаратын аудандық сот төрағасы басқарады. Сот аппараты кеңесшілерден, канцелярия хатшыларынан, сот мәжілісінің хатшыларынан, іс жүргізушілерден тұрады. Сот аппаратында сот канцеляриясы маңызды орында тұрады.

Сот канцеляриясы:

1. сот төрелігін жүзеге асыру бойынша судьялар қызметтерін қамтамасыз етеді;

1. сот практикасын зерделейді;

2. сот статистикасын талдайды;

3. судьялар мен соттарды қорғауды жүзеге асырады.

Сот канцеляриясын оның меңгерушісі басқарады. Меңгерушінің өкілеттіктері:

• канцелярия жұмысын басқарады;

• хатшыларын құрамын басқарады;

• сот архивін жүргізеді және басқарады.

Сот канцеляриясында мынадай қызметтер орындалады:

• сотқа келіп түскен құжаттарды тіркейді;

• сот бойынша бұйрықтар мен өкімдерді тіркейді;

• қаралған істерді тіркейді және оларды сақтауды жүргізеді;

• айғақ заттарды тіркейді және сақтауды жүргізеді.

Сот хатшысы мынадай қызметтерді жүргізеді:

• құжаттарды қабылдайды, оларды басқаларға жөңелтеді, тіркейді;

• құжатарды тіркейді және оларды картотекаға енгізеді;

• құжаттарды жүйелейді және сақтайды;

• атқару құжаттарын жүргізеді.

Сот мәжілісінің хатшысы мынадай қызметтерды жүргізеді:

• сот мәжілісінің хаттамасын жүргізеді;

• сот мәжілісін тіркеу журналын жүргізеді;

• повесткаларды жібереді;

• судья қараған істерін толтырады.

Сот кеңесшісі мынадай қызметтер атқарады:

• кодификациялық-анықтамалық жұмыстарды жүргізеді;

• нормативтік-құқықтық актілерді тіркейді және жүйелейді;

• сот статистикасын талдайды.

Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі:

1. Конституция Республики Казахстан. Алматы: "Жети Жаргы", 1997.

2. Послание Президента страны народу Казахстана "Казахстан-2030".- "Казахстанская правда", 11 октября 1997 год.

3. Указ Президента Республики Казахстан от 28 марта 2002 года № 827 "О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана до 2030 года" // САПП Республики Казахстан, 2002 г., № 9, ст.65; "Казахстанская правда" от 30 марта 2002 года № 068-069.

4. Государственная программа правовой реформы в Республике Казахстан (основные направления). - // Постановление Президента Республики Казахстан от 12 февраля 1994 года, № 1569. - САПП Республики Казахстан, 1994, № 9, ст.91.

5. Концепция развития судебной системы Республики Казахстан (проект). - "Юридическая газета" от 8 августа 2001 года, № 36 (404).

6. "О мерах по усилению независимости судебной системы Республики Казахстан" Указ Президента Республики Казахстан от 1 сентября 2000 года, № 440.

7. Конституционный Закон Республики Казахстан "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан" от 25 декабря 2000 года, № 132-II. - // Ведомости Парламента Республики Казахстан, 2000, № 23, ст. 410; "Казахстанская правда" от 30 декабря 2000 года, № 334-335; "Юридическая газета" от 10 января 2001 года, № 1.

8. "О мерах по обеспечению функционирования новой системы судебного администрирования". - Указ Президента Республики Казахстан от 12 октября 2000 года, № 471 10 .

9. Бекбергенов Н.А. Правоохранительная система в Республике Казахстан" (учебное пособие). - Астана: "Фолиант", 2000.

10. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы. Алматы, "Данекер", 2000.

11 Темирбулатов С.Г. О некоторых вопросах конституционной законности. // Закон и время, 1996, № 4.

11. уякбаев Ж.А. Развитие прокуратуры Казахстана в период государственно-правовой реформы. // Автореф. диссертации на соискание ученой степени канд. юрид. наук. - М., 1997.

12. Бахтыбаев И.Ж. Конституционный надзор прокуратуры Республики Казахстан. - Алматы: "Жети Жаргы", 2000.

13. Бойков А.Д. Третья власть в России. ( Очерки о правосудии, законности и судебной реформе). - М., 1997.

14. Беленков Р.А. Правоохранительные органы (конспект лекций). М.: "Приор", 2000.

15. Чувилев А.А., Чувилев А.А. Правоохранительные органы. М.: "Юриспруденция", 2000.

16. Гуценко К.Ф., Ковалев М.А. Правоохранительные органы. М.: "Зерцало", 2000.

17. Когамов М.Ч. Судебная власть и повышение эффективности расследования уголовных дел. // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с. 169

18. Мухамеджанов Б.А. Авторитет судебной власти - авторитет государства. // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с. 169

19. Сарсембаев М.А. Таможенное право. - Алматы: "Данекер", 2000.

20. Алиев Р.М. Налоговая полиция в системе обеспечения экономической безопасности Республики Казахстан. - // Научные труды Академии налоговой полиции, вып.1, Алматы, 2000, с. 5-9.

21. Нуртаев Р. Проблемы гуманизации уголовной политики в отправлении правосудия. - // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с.169.

22. Алпысбаева М.А. Правовое положение УВД области в системе органов внутренних дел Республики Казахстан. - Алматы: "Данекер", 2000.

23. Стецовский Ю.И. Судебная власть. М.: "Дело", 1999.

24. Сулейменова Г.Ж. Суд и судебная власть в Республике Казахстан. Алмата, 1999.

25. Тленчиева Г.Д. Судебно-правовая реформа требует новых подходов. - // Тура би, № 1, 1999, с. 18-20.