sanskrit_manual

Асаблівасьці кораня i

Перад aC-пачатковымі каранямі перад афіксамі la̐Ṅ ставіцца̄ґама āṬ, прыгэтым замест āṬ і наступнага aC мае быць vṛddhi (вынятак з guṇasandhi):

āṬ + i + t → aí-t – ён ішоў

Аднак перад aC-пачатковымі канчаткамі корань i замяняецца на y:

āṬ + i + am → āṬ + y-am → ā́yam – я ішоў

231

–– Занятак 17 ––

Асаблівасьці кораня śī

Асаблівасьцю кораня śī “ляжаць” зьяўляецца замена на ґуну̣апошнягя галоснага перад усімі канчаткамі. Націск жа заўсёды падае на корань:

śī + te → śe-te – ён ляжыць

śī āte → śe āte → śay-āte – яны ўдваіх ляжаць

Акрамя таго, перад канчаткам jha ўстаўляецца а̄ґама ruṬ:

śī + ate → śe + ate → śé-r-ate – яны ляжаць

Асаблівасьці кораня vid

Асаблівасьць кораня vid (‘ведаць’) складаецца ў тым, што замест la̐Ṭ- замесных афіксаў у яго могуць быць канчаткі li̐Ṭ:

–

232

Асаблівасьці кораня as

Заместпачатковагагалоснагакораняas “быць”перадне-Pit-пазначаны- мі афіксамі мае быць лопа:

as + tip → ás-ti – ён ёсьць

as + tas → _stás → stáḥ – яны ўдваіх ёсьць

Акрамя таго, замест кораня as і афікса hi мае быць форма edhí“будзь”.

233

–– Занятак 17 ––

Афіксы sat

Перад афіксамі sat дзейнічаюць тыя самыя правілы: ad + Śatṛ̐→ adát – які есьць

vid + Śatṛ̐→ vidát – які ведае, вядушчы as + Śatṛ̐→ _sát – які ёсьць, існы

śī + ŚānaC → śayāná – які ляжыць

4. Tyad-ādi

Да групы tyad-загалоўных належаць, напрыклад, сарвана̄маны tyád (той), tád (той, ён), etád (гэты), yád (які), kím (які?). Апошні гук асновы tyád-загалоўных сарвана̄манаў зьнікае перад усімі афіксамі вібгакті й застаецца толькі тады, калі афіксы вібгакті зьнікаюць – г.зн., у ніякім родзе. У іншых формах яны зьмяняюцца так, як і іншыя сарвана̄маны: yát (які, каторы) → ya

puṃsi: yáḥ yaú yé, yám yaú yā́n,yéna …. napuṃsake: yát yé yā́ni, yát yé yā́ni, yéna… striyām: yā́yé yā́ḥ,yā́myé yā́ḥ,yáyā….

Kim

Асаблівасьць сарвана̄мана kim палягае ў тым, што перад усімі вібгактіафіксамі яго аснова замяняецца на ka:

kim (які? хто?) → ka

puṃsi: káḥ kaú ké, kám kaú kā́n,kéna …. napuṃsake: kím ké kā́ni, kím ké kā́ni, kéna… striyām: kā́ké kā́ḥ,kā́mké kā́ḥ,káyā….

Tad, etad

У сарвана̄манаў tyád (сей), tád (той) і etád (гэты) у мужчынскім і жа-

ночым родзе ў prathamā-ekavacana гук t мяняецца на s (sáḥ, eṣáḥ, syáḥ): tad (які? хто?) → ta

puṃsi: sáḥ taú té, tám taú tā́n,téna …. napuṃsake: tát té tā́ni, tát té tā́ni, téna…

234

–– Занятак 17 ––

striyām: sāté tā́ḥ,tā́mté tā́ḥ,táyā…. etád (які? хто?) → éta

puṃsi: eṣáḥ (ṣatva) etaú eté, etám etaú etā́n,eténa …. napuṃsake: etát eté etā́ni, etát eté etā́ni, eténa… striyām: eṣā́eté etā́ḥ,etā́meté etā́ḥ,etáyā….

sarvanāman-аснова мужчынскага роду tád

235

Асаблівасьці sandhi

Пасьля асноваў tád і etád мужчынскага роду замест афікса su̐перад наступным звонкім зычным (haŚ) мае быць лопа:

sás + vadati → sá vadati (su̐-lopa) eṣás + vadati → eṣá vadati (su̐-lopa)

Але:

sás + khādati → sáḥ khādati (visarga) eṣás + khādati → eṣáḥ khādati (visarga) sás + eti → sá eti (yatva, lopa)

eṣás + eti → eṣá eti (yatva, lopa)

5. Taddhita-vibhakti

Акрамя su̐Pі tiṄ тэрмінам vibhakti называюцца яшчэ некаторыя афіксы taddhita, што ўжываюцца ў сэнсе вібгакті-афіксаў. У асноўным гэтыя афіксы ўжываюцца пасьля сарвана̄манаў:

tásmin = tad + traL → tá-tra – там tásmin kāle = tad + dā → ta-dā́– тады tásmin kāle = tad + rhiL → tá-rhi – тады

236

–– Занятак 17 ––

tásmāt = tad + tasiL → tátaḥ – адтуль, адтамтуль, таму tásmin prakāré = tad + thāL → táthā – так

tasiL

Афікс tasiL ставіцца пасьля сарвана̄манаў у сэнсе паньчамі̄. Афікс tasiL зьяўляецца Lit-пазначаным, што патрабуе націску на галосны перад афіксам:

tásmāt = tátas – ад таго, таму etásmāt = etátas – ад гэтага, пагэтаму yásmāt = yátas – ад якога

kásmāt = kútas – ад якога? адкуль? чаму? sárvasmāt = sarvátas – адусюль ányasmāt = anyátas – ад іншага ékasmāt = ekátas – ад аднаго

traL

Афікс traL ставіцца пасьля сарвана̄манаў у сэнсе саптамі̄. Афікс traL зьяўляецца Lit-пазначаным, што патрабуе націску на галосны перад афіксам:

tásmin = tátra – там, гэнам etásmin = etátra – тут, гэтта yásmin = yátra – дзе kásmin = kútra – дзе? куды?

sárvasmin = sarvátra – паўсюль

ányasmin = anyátra – індзе, у іншым месцы ékasmin = ekátra – у адным месцы

dā, rhiL

Афіксы dā і rhiL ставіцца пасьля сарвана̄манаў у сэнсе саптамі̄ ў сэнсе часу. Афікс rhiL зьяўляецца Lit-пазначаным, што патрабуе націску на галосны перад афіксам:

tásmin kālé = tadā́,tárhi – тады etásmin kālé = etadā́,etárhi – сяды

237

–– Занятак 17 ––

yásmin kālé = yadā́,yárhi – калі kásmin kālé = kadā́,kárhi – калі?

sárvasmin kālé = sarvadā́,sarvárhi – усёды, заўжды ányasmin kālé = anyadā́,anyárhi – іншым часам ékasmin kālé = ekadā́,ekárhi – аднойчы

thāL

Афікс thāL ставіцца пасьля сарвана̄манаў у сэнсе саптамі̄ў сэнсе спосабу дзеяньня (prakāra). Пасьля сарвана̄мана kim афікс thāL замяняецца на thamu:

tásmin prakāre = táthā – так etásmin prakāre = etáthā – гэтак, сяк yásmin prakāre = yáthā – як kásmin prakāre = kathám – як? sárvasmin prakāre = sarváthā – усяк ányasmin prakāre = anyáthā – інакш

ékasmin prakāre = ekáthā – адным чынам, аднакава

Слоўнік

есьці –быць

ісьці

ведаць – ––

ляжаць – ––

над, пераусьлед, за

іншыгэтытой, ён

238

–– Занятак 17 ––

што? які?

+ + + нехта,нейкі,нешта+ + + + + +

ніхто, ніякі, нішто

што, які

Практыкаваньне 1

Практыкаваньне 2

1.Некаторыя жывуць у вёсцы, некаторыя ў горадзе.

2.Гэты настаўнік ведае іншую мову і вучыць ёй вучняў.

3.Калі бацькі купляюць мёд-і-плады, дзеці радуюцца.

4.Куды і адкуль яна ідзе?

5.Якім чынам ён пераадолеў шчасьце-і-няшчасьце?

6.Настаўнік-і-вучань зьбіралі дровы-і-плады ў тым лесе.

7.Хай служанка пойдзе ў горад і даведаецца, дзе жыве найлепшы-на- стаўнік.

8.Ніхто ня мае ляжаць, калі ўсе робяць.

9.Хто з прысутных тут людзей ведае, як робіцца збан?

239

–– Занятак 17 ––

Заданьне

1.Вывучыць на памяць ш́локу.

2.Вывучыць утварэньне dvandva-samāsa.

3.Вывучыць новыя ўзоры спражэньня і скланеньня.

4.Вывучыць новыя словы.

5.Зрабіць практыкаваньні на пераклад, ужываючы правілы сандгі.

240