sanskrit_manual

Слоўнік

сячы, рубіць, разьбіваць –– –

221

–– Занятак 16 ––

бараніць есьці, спажываць, насалоджвацца ( ) – – –

злучаць,зьвязваць,яднаць,запрагаць

– – –

спыняць, аблягаць горад –– –

адзін

няшчасьце, пакута

сякера

роўны, аднолькавы

увесь, цэлы

шчасьце

свой

гаспадар

Практыкаваньне 1

Практыкаваньне 2

1.Кожны чалавек спажывае плады сваіх учынкаў.

2.Знаньне ісьціны бароніць жывую істоту ад няшчасьця.

222

––Занятак 16 ––

3.Хай князь спыніць ворагаў каля ракі й пераможа.

4.Яны атрымлівалі асалоду ад прыгажосьці зораў і чарнаты ночы.

5.Каб сабраць дровы, вясковец зрубіў сякераю дрэва.

6.Зрабіўшы роўнымі асалоду і пакуту, чалавек яднае сябе.

7.Сваёй разумнасьцю настаўнік багацейшы з усіх людзей.

8.Князь славіцца ўва ўсім горадзе сваёй уладарнасьцю.

9.Чалавек прамовіў ісьціну так, як варта настаўніка.

Заданьне

1.Вывучыць на памяць ш́локу.

2.Вывучыць новыя ўтварэньні афіксамі taddhita.

3.Вывучыць новыя ўзоры спражэньня і скланеньня.

4.Вывучыць новыя словы.

5.Зрабіць практыкаваньні на пераклад, ужываючы правілы сандгі.

223

ЗАДАНЬНІ НА САМАПРАВЕРКУ 4

І. Дайце разгорнутыя адказы на пытаньні:

1.Якія перакладныя санскрыцкія слоўнікі вы ведаеце?

2.Якія вы ведаеце санскрыцка-санскрыцкія слоўнікі?

3.У якіх сэнсах ужываюцца афіксы niṣṭhā?

4.Якія афіксы ўжываюцца ў сэнсе жаночага роду?

5.Што такое Uṇādi-sūtrāṇi?

6.Пералічэце ўсе ґан̣ы, на якія падзяляюцца санскрыцкія карані.

7.Якія вікаран̣ы дадаюццаkryādiў -, svādi-, tanādi- і rudhādi-gaṇa?

8.Што такое taddhita? Што ўтвараецца з дапамогай таддгіта?

9.Што такое gati? Як суадносяцца ніпа̄ты і ґаті?

10.Што ўтвараецца афіксам Cvi?

11.Што такое śruti і smṛti?

12.Чым адрозьніваюцца upāṅga і upaveda?

13.На якіх прынцыпах будуецца санскрыцкая паэзія?

14.Які памер ў санскрыцкай паэзіі сама распаўсюджаны?

15.У якіх сэнсах ужываюцца śaiṣika-афіксы?

16.У якіх сэнсах ужываюцца афіксы taraP і tamaP?

17.Якія афіксы ўжываюцца ў сэнсе "ягонае быцьцё" і "ягоны чын"?

18.Якія афіксы ўжываюцца ў сэнсе "гэта ў яго ёсьць"?

19.Што такое sarvanāman?

ІІ. Пастаўце слова ў дужках у належную форму й перакладзеце сказы:

( )( )

) (( )( )( ) ( )( ) ( )

224

–– Заданьні на самаправерку 4 ––

( )( ) ( )( )( ) ( )

ІІІ. Устаўце слова паводле сэнсу:

…... ...... ......

ІV. Утварэце Cvi-канцавыя імёны і складзеце зь імі сказы:

( ) ( )( ( )( )

V. Перафразуйце сказы, ужываючы афіксы niṣṭhā і канструкцыю sati saptami, дзе гэта патрэбна:

VІ. У кожным сказе выпраўце адну памылку:

225

–– Заданьні на самаправерку 4 ––

VІІ. Перакладзеце ў санскрыт:

сакавітасьць, па-жаноцку, вясковец, гараджанін, кветкавы, дапытлівы (які-хоча-знаць), голад, лучнік, па-княску, заняты (поўны-чыну)

.

226

ЗАНЯТАК 17

––Занятак 17 ––

1.Bhagavad-gītā

Bhagavad-gītā – унікальны сьвятарны тэкст, аднолькава шанаваны ўсімі традыцыямііндуізму.Bhagavad-gītā–зьяўляеццачасткаюМага̄бга̄раты. Гэта размова Крш̣ны̣, увасабленьня Бога на зямлі, і ваяра Арджуны, што адбылася на полі бітвы Куру-кшэтра прыблізна пяць тысяч гадоў таму.Bhagavad-gītāнапісанаявершамі.Гэтакароткійбясконцаглыбокі тэкст, спазнаваць які можна ўсё жыцьцё. Наступная ш́лока зьяўляецца часткаюшостагаразьдзелаБагавітайПесьні(песьнібагавіта–г.зн.над- зеленага ўсімі боскімі якасьцямі):

падымацьсядаць, апускаццабо, жсябарменавіта, толькі

вораг

Хай уздыме сябе сабой, хай сам сябе не апускае, бо толькі сам сабе сябра, і толькі сам сабе вораг.

2. Samāsa-vṛtti

Слова samāsa значыць “складаньне”. Гэта скарачэньне словазлучэньня да асновы імені (prātipadika). Сама̄су ўтвараюць сэнсава зьвязаныя закончаныя словы (pada), канчаткі якіх пры гэтым замяняюцца на лопу. Потымдаўтворанайтакімчынамасновыдадаюццановыяканчаткіsu̐P. Бальшыня сама̄саў утвараецца неабавязкова і можа быць адменна прадстаўлена словазлучэньнем:

náro vṛkṣásya phalám khādati

228

––Занятак 17 ––

→vṛkṣásya phálam → vṛkṣa_ phala_ → vṛkṣa-phalá

vṛkṣa-phalá+am→vṛkṣa-phalám→nárovṛkṣa-phalákhādatim–чалавек есьць плод дрэва

Віды сама̄саў

Сама̄су ўтвараюць дзьве пады – папярэдняя (pūrva-pada) і наступная (uttara-pada). У залежнасьці ад таго, сэнс якой пады галоўны, сама̄сы падзяляюцца на чатыры віды. У табліцы ніжэй галоўны сэнс паказаны плюсам, а залежны мінусам:

Dvandva

Слова dvandva значыць “пара”. Словы, якія ўтвараюць двандву, зьвязаныя сэнсам злучніка ca (‘і’). У двандве сэнс усіх падаў аднолькава галоўны. Націск у гэтай сама̄се падае на канец асновы:

nṛpáḥ náraḥ ca tiṣṭhataḥ → nṛpáḥ náraḥ ca → nṛpá_ nára_ → nṛpa-nará → nṛpa-naraú tiṣṭhataḥ – князь і чалавек стаяць

Ёсьць два віды двандвы: itaretara і samāhāra.

Itaretara-dvandva

Сэнс itaretara-dvandva палягае ў пералічэньні яе складнікаў. Ітарэтару могуць утвараць больш за дзьве пады. Род ітарэтары – такі, як у апошняе пады. Лік жа адпавядае колькасьці складнікаў:

rāmáḥ kṛṣṇáḥ ca → rāma-kṛṣṇaú – Рама і Кршна

rāmáḥ lakṣmaṇaḥ bharataḥ śatrughnáḥ ca → rāma-lakṣmaṇa-bharata- śatrughnā́ḥ– Рама, Лакшмана, Бгарата і Шатругхна

229

–– Занятак 17 ––

Samāhāra-dvandva

Сэнс samāhāra-dvandva палягае ў задзіночаньні складнікаў у пэўнае адзінства. Сама̄га̄ру могуць утвараць толькі два складнікі. Звычайна гэта назвысупрацьлегласьцяў,вечнаварожыхістотаў,частаквойска,удзельнікаў музычных гуртоў. Лік сама̄га̄ры заўсёды адзіночны, а род – заўсёды ніякі:

sukháṃ ca duḥkháṃ ca → sukha-duḥkhám – шчасьце і няшчасьце mārjāráḥ mū́ṣikaḥ ca → mārjāra-mūṣikám – кот і мыш

ráthikaḥ aśvāroháḥ ca → rathikāśvārohám – войска з калясьніцаў і конь-

ніцы

3.Adādi-gaṇa

Пасьлякаранёўдругой–ціad-загалоўнай–групыперадсарвадга̄тукамі ў сэнсе дзейніка паводле агульнага правіла ставіцца вікарана̣ŚaP. Потым, аднак, ŚaP замяняецца на luk, г.зн. безумоўна зьнікае:

ad + la̐Ṭ→ ad + tip → ad + śap + tip → ad _ tip → át-ti (cartva) – есьць

Перад Pit-пазначанымі афіксамі корань мае націск і адбываецца замена на ґуну̣. Перад астатнімі корань губляе націск і замена на ґуну̣не адбываецца:

vid + tip → ved + ti → vétti (cartva) – ведае vid + tas → vit-táḥ яны двое ведаюць

Асаблівасьці кораня ad

Ad-загалоўныя карані маюць многа асаблівасьцяў спражэньня. Так, перад la̐Ṅ-замеснымі афіксаміt s пасьля кораня ad мае быць а̄ґама aṬ:

āṬ + ad + t → āṬ + ad + aṬ + t → ā́dat – ён еў āṬ + ad + s → āṬ + ad + aṬ + s → ā́daḥ – ты еў

230