Ұрымтал сөз:

Біз өзімізге өзіміз қиындық туғызуға келгенде алдымызға жан салмаймыз. Қазір екі ауыз қазақша білмейтін адамдарды (олардың көбі жастар) қызметке қабылдаймыз, содан соң, оларды қазақ тілін білмейді екен, оқытайық дейміз. Оған қаншама қаражат жұмсаймыз. Өркениетті деп жүрген елдерде мемлекеттік қызмет тұрмақ, мемлекеттік тілді білмейтін адамдарға азаматтық бермейді.

Кенжехан Матыжанов,

Алматы қаласы Тілдерді дамыту

басқармасының бастығы.

* * *

... Бір кездері қызылдардың жыршысы деп қырын қараған Сәкен Сейфуллин Қазақ үкіметін басқарған тұста сол қызылдарға жақпай қаламын-ау, басыма қатер төнеді-ау демей, «қырғыз» атауын қазақ деп түзеп, «Қазақты қазақ дейік» деген мақала жазған. Партияның қарсылығына қарамай төтенше сессия шақырып, тіл туралы Декрет қабылдауға ұйытқы болып, «Қазақ тілі мемлекеттік тіл болсын, іс қағаз қазақ тілінде жүргізілсін, ол қазақ аудандары мен болыстарында 1924 жылдың 1 қаңтарынан шілдеге дейін жүзеге ассын. Ал 1 шілдеден ары қарай қазақ пен орыс аралас отырған жердің барлығында да іс қағазы қазақ тілінде жүргізілсін» деген шешім шығарған.

... Сәкен Сейфуллиннің орнына келген Н.Нұрмақов та тауым шағылып, басыма қатер төнер демей, 1923 жылы әділет комиссариатының алқа мәжілісін өткізіп, «Қазақ тілін сот және тергеу органдарына енгізу туралы» нұсқау беріп, онда жеті басымдықты қадап айтады. Солардың бірі «Аралас аймақтағы сот қазылары мен тергеушілері орысша да сауатты болсын. Мұндай аймақтардағы қазақ тілін білмейтін, қызметке жарамсыз барлық іс жүргізушілер жұмыстан босатылып, қазақша жетік білетіндермен алмастырылсын» деп талап қойған. Ол кезде заңға жетік қазақ саусақпен санарлық емес пе еді? Сонда да болса, ұлт тілі үшін ол осындай қатаң қадамдарға барған. Және бір ғажабы, қазіргі тілмен айтсақ, сол кездегі үкіметте үш-ақ қазақ болыпты. Сөйте тұрып, халық – сол халықтан тараған ұрпақтың болашағы, ана тілі дегенде өзгелерден бұқпай, бұлтақтамай, сырғақтамай тіл білмегендерді (30-дан аса адамды) қызметтен аластаған ғой. Тәуелсіз ел болған тұста, кейде осындай батылдыққа бару да керек-ау деген ой санаңды мазалайтыны бар...

Халқын құлдықтан, құлдық психологиядан құтқарып, рухын қайтсем көтерем деген Махатма Ганди: «Егер сендер қолдарыңа қару алсаңдар, қару тұрмақ, біреуге тас не таяқ лақтырсаңдар, мен сендерді екі дүниеде де, о дүниеде де, бұ дүниеде де қарғап өтем! Бәрін санамен, саналы түрде шешуге тиіспіз!» деп бүкіл елін аралаған ол: халқын бұрынғыдай ағылшынның матасын сатып алмауға, олардың көлігіне отырмауға, тапқан ақшаларын шетелдің игілігіне жұмсамауға, тек өздерінің тәуелсіздігін нығайтуға ғана жаратуға шақырған. Ұлты ұлы тұлғаның осы тұжырымын мүлтіксіз орындаған. Сонда М.Ганди: «Ешқандай қарусыз, қару қолданусыз мақсатқа жетуге болады» дегенім осы емес пе» депті.

... Бізге де дәл бүгін осындай ұлт рухын көтеретін қасиет пен тәсіл керек.

Сүлеймен Мәмет,

журналист

(«Егемен Қазақстан», 14.03.06).

Шын сөздің төркіні

Өзгені ғайбаттауды доғарып, істі ширатайық

Жуырда бір басылымнан «Қазақстанда азаматтар ағылшын тілін шапшаң үйренуде» дегенді оқыдым. Көптілділіктің, әсіресе, ағылшын тілін білудің әлемдік ауқымын айтып, күн сайын жарнамалай берсек, әрине, оған қызығушылық артады да үйренеді. Ал қазақ тіліне лайықты құрмет те, оны үйренуге ықылас, құлық та мардымсыз.

Жапон халқы ғылым мен техникада қарыштап өскендіктен, қазір әлемнің түкпір-түкпірінде жапон тіліне қызығушылық артып отырғаны айтылып жүр. Бір кездері өз тілін менсінбей, тіпті қытай тілін өздерінің әдеби тілі етіп алған жапондықтар қалайша айды аспанға бір-ақ шығарды?! Сөйтсек, олар ғылым ғажайыптарына арналған еңбектерін тек жапон тілінде жаза бастапты! Өз тіліңді дәріптеудің, насихаттаудың бір үзік үлгісі осы!

... Баспасөз депутаттарды да қазақ тіліне қарсы адамдар етіп көрсетуге біраз тер төкті. «Ұлты қазақ депутат мемлекеттік тілді меңгеруге міндетті» деген ұсыныстың депуттаттар (негізінен қазақ депутаттар) арасынан қолдау таппай, өтпей қалғаны рас. Алайда олардың ішінен ашықтан ашық қазақ тіліне қарсы болғандарын көрмедік. Шынтуайтына келгенде, меніңше, жоғарыдағы ұсыныстарды өткізбегендердің өздері қазақстандықтардың мемлекеттік тілді білуі қажет екенін іштей мойындағанымен, бұл мәселені шұғыл шешуге әлі ерте деп ойлайтын немесе басқалардың пікірлеріне (ұстанымдары мен көзқарастарына) жалтақтайтын сыңайлы...

... Қазақстанда қай оқулықты пайдаланғаны дұрыс деген мәселе маңайында мый қатырмай, жер-жерде өз шама-шарқынша оқулықтар шығарып жатқандар да бар.

Меніңше, бағыт-бағдарсыз бытырап, оқулық жазуға көшкеніміз орынды бола қоймас. Осындайда Президентіміз Н.Назарбаевтың: «Республиканың тілші ғалымдары «ана тілім – арым бұл» деп жалаң ұранды жалаулата бергенше, неге бір зерделі оқулық жазбасқа?» дегеніне ден қойып, ұйыйсың десем, жақында ғалым Өмірзақ Айтбаев ағамыз баспасөз бетінде «Тіл төңірегінде тартысты тоқтатайық!» деді. Дұрыс айтады.

«Тірі жанға тыным жоқ, қызыл тілде буын жоқ,

Айта берсең, аяғы – таусылмайтын сөз болар».

(Базар жырау).

Ендеше, тұрлаусыз тартысты доғарып, одан да туған тіліміздің туын бірлесіп көтеруге күш-қайрат жұмсалық.

Раукен Жәмекова,

Парламенттегі қазақ тілін үйренушілер

курсына сабақ беруші ұстаз

(«Егемен Қазақстан», 15.09.06).

Жағдайың қалай, ана тіл?