Бағдарлама ұсынамын

Қазақ тіліне көшкен мекемелердің жұмыстарымен таныса, тындырған жұмыстарын зердеден өткізе келе, қазақ тілін толыққанды, мемлекеттік дәрежеге көтеру үшін біраз жұмыстар жасалынуы қажет. Олар:

• тілді тазарту жұмыстарын жүргізу;

• адамдар санасын бағыттау жұмыстары;

• қазақ тіліне көшуге орыстілді мекемелерді даярлау;

• қазақ тіліне көшуге қазақтілді мекемелерді даярлау болып табылады.

Қазақшаға көшу үшін жалпы мемлекеттік дәрежеде дайындық шаралары жүргізілмегендіктен қазақ тіліне көшкісі келетін жеке мекемелер түрлі кедергілерге кездеседі. Содан барып жоғары орындар алдында ақталу үшін «пәлен мекеме іс қағаздарын қазақша жүргізеді» деген жалған ақпарлар жол алады. Қоғамымыз үшін ең маңызды мәселелердің бірі ретінде нақты шешімі әлі табыла қоймаған бұл аса күрделі мәселені шешу және іске асыру мақсатында мен мынадай бағдарлама, яғни «Қазақ тілін толық меңгеру және пайдалану аясын кеңіту бағдарламасын» ұсынамын.

Бағдарлама кәсіпорындар мен өндірісте, шаруашылық пен экономикада, мемлекеттік басқару мен ісжүргізу барысында қазақ тілін толық меңгеру және пайдалану аясын кеңейту жолындағы жүзеге асырылуға тиісті басты шараларды қамтиды.

Осы мақсатта автор Республика Президентіне тікелей бағынатын «Тіл комитеті» және оның құрамында бірнеше комиссиялар құрылуға тиіс деп санайды.

Тіл комитеті:

Тіл комитеті Қазақстан республикасының қазақ тілін толық меңгеру жолындағы және қазақ тілін пайдалану аясын кеңейту бағытындағы тындырылатын жұмыстарын ұйымдастырады.

Тіл комитетінде тілімізде пайдаланылып жүрген шетел сөздері мен техникалық және басқа терминдердің қазақша аудармалары және қазақшаға аударылмай пайдаланылғаны дұрыс деп табылған шетел сөздері мен техникалық және басқа терминдердің тізімі бекітіледі.

Сөздік қор жасақтау комиссиясы:

Сөздік қор жасақтау комиссиясының саны жұмыстарының бағыты және мөлшеріне байланысты бірнеше болуы да мүмкін. Өндіріс және басқа да мамандық иелерінен жасақталатын бұл комиссия мамандықтары бойынша іріктелген топтарды біріктіріп:

• зерттеліп, сөздік дайындалып жатқан сала бойынша сол салада жиі пайдаланылатын қазақ сөздік қорын;

• өндіріс пен шаруашылық салалары бойынша пайдаланылып жүрген шетелдік сөздік қорын;

• өндіріс пен шаруашылық салалары бойынша пайдаланылып жүрген қазақша аудармалар қорын дайындайды.

Комиссия дайындаған сөздік қорларды, аудармаларды қазақ тілін жетілдіру, пайдалану аясын кеңейту комиссиясына тапсырып отырады.

Қазақ тілін жетілдіру, пайдалану аясын кеңейту комиссиясы:

Тіл мамандарынан жасақталған бұл комиссия өздеріне түскен сөздіктерді салыстыру, зерделеу арқылы:

• зерттеліп, сөздік дайындалып жатқан сала бойынша сол салада жиі пайдаланылатын қазақ сөздік қорын;

• дайын аудармалардың;

• аударылуға жататын шетелдік сөздердің;

• аударылмай пайдаланылатын шетелдік сөздердің сөздік қорларын анықтайды.

Білім министрлігі:

Қазақ тілін жетілдіру, пайдалану аясын кеңейту комиссиясы қабылдаған құжаттар негізінде:

• Барлық мектептерде «Қазақша ісқағаздарын жүргізу» атты сабақ кіргізеді. Бұл сабақтарда балалар ісқағаздарын жүргізу мәселесімен қоса «қазақ тілінде аударусыз пайдаланылатын шетел сөздері» таныстырылады.

Кейбір жоғары және орта оқу орындарында «Қазақша ісқағаздарын жүргізу» мамандығы ашылады.

«Қазақша ісқағаздарын жүргізу» атты мектепаралық, ауданаралық жарыстар ұйымдастырылады. Оны облыс және одан да басқа дәрежелерде өткізеді.

Министрліктер мен өндірістік бірлестіктер:

• Қазақ тілін жетілдіру, пайдалану аясын кеңейту комиссиясының дайындаған ресми құжаттары негізінде өндіріс және шаруашылық мекемелері «қазақша ісқағаздарын жүргізу» атты қысқаша курстар ұйымдастырады. Министрлікке қарасты оқу орындарында білім министрлігіне жүктелген міндеттер жүктеледі.

• Қазақ тілін жетілдіру, пайдалану аясын кеңейту комиссиясының дайындаған ресми құжаттары негізінде «Ісқағаздарын жүргізу» атты мекемеаралық, ауданаралық жарыстар ұйымдастырылады. Оны облыс және одан да басқа дәрежелерде өткізеді.

Тіл комитеті:

• Тіл мәселесіне байланысты соңғы шешімдерді академиялық ғылыми-зерттеу институттары жұмыстарының қорытындыларын пайдалана отырып, жоғары, орта оқу орындарының және орта мектептің жетекші мамандарының пікірлерін есепке ала отырып, керек жағдайда арнайы комиссиялар талқысынан өткізе отырып қабылдайды.

(«Ана тілі», 19.01.06).

____________________

Нәтиже