- •Тіл төңірегіндегі толғамдар
- •Замана талабы
- •Мәселе қайда жатыр...
- •Елбасы айтады
- •«Қазақстан Республикасының мемлекеттік сәйкестігін
- •Өткен ғасыр сабағы – бүгінге сын Мемлекеттік тілдер («Дала уалаяты», №13, 1891 жыл)
- •(Қазақ тілін мәһкәмаларда жүргізу туралы) Қазақстанның губірналық һәм ояздық сәуәт комитеттерінің төрағаларына
- •Жүз жыл бұрын жазылған құзырхат
- •1905 Жылғы 26 маусым,
- •Ұлылардан – ұлағат
- •Қазақ тілі жоғалмас
- •Міржақып Дулатұлы:
- •Мектеп қай тілде болуы керек?
- •Мұсадан хат келді
- •Олай емес «казахский язык!»
- •Перевод
- •Тіл үшін күрескен қайраткерлер
- •С.Оспанов, Қарқаралы тарихи-өлкетану мұражайының директоры. Сәкен сынды ұл қайда?
- •Қазақ Мырзажан атаған жанашыр
- •Қазақша хатқа орысша жауап бергені үшін жауапкершілікке тарту керек
- •Қазақстан компартиясы Орталық Комитетінің басшыларына хат
- •Үкімет тілге шындап бет бұра ма?
- •Пікір. Ұсыныс. Тілек. Ортақ тіл ортақ рухты қалыптастырады
- •2002 Жылғы 1 қазан. Тіл саясаты – ішкі саясатымыздың негізгі өзегі
- •2002 Жылғы қыркүйек пен 2003 жылғы маусым айларындағы өсу үрдісі
- •Інжу-маржан тіл туралы мақал-мәтелдер
- •Ұлы ойшылдар – тіл туралы
- •Р.Эмерсон.
- •С.Малов.
- •Қазақ тілінің қалыптасу тарихы
- •Құжаттар сөйлейді
- •Деректер мен дәйектер
- •Тіл туралы:дұрыс сөздер мен бұрыс сөздер
- •Қазақтың діні, тілі, жазуы сұмдық пікір, суық қолдан тыныш боларға керек.
- •Ахмет Байтұрсынұлы.
- •Мұхтар Әуезов.
- •Ғабит Мүсірепов.
- •Халел Досмұхамедов.
- •Ілияс Омаров.
- •Темірбек Жүргенов.
- •Бауыржан Момышұлы.
- •Ескертпе сөз
- •Гейдар Әлиев.
- •... Оларды таптап кетеді
- •Тәуелсіздіктің екі түрі немесе Рух пен Қарын егемендігі
- •Иманғали Тасмағамбетов,
- •Хасен Оралтай,
- •Нәмет Келімбетов,
- •Мұхтар Мағауин,
- •Амангелді Айталы,
- •Бекет Тұрғараев,
- •Владимир Козлов,
- •Ойлы оқиға
- •Тіл: іс-тәжірибе, ұсыныс, пікірлер
- •Елбасының Қазақстанды әлемнің бәсекеге барынша қабілетті
- •Өткеннен үлгі
- •Бос сөзге орын қалмайды
- •Адымен мемлекеттік тілді дамытайық...
- •Таза қазақ мектептері көбейді
- •Менімен қазақша сөйлес...
- •Қазақ кодексі
- •Тілдің аяғына тұсау болған себептер
- •Бағдарлама ұсынамын
- •Сот үкімін орындауға «Комсомольская правда-Казахстан» мен «Известия-Казахстан» басылымдары да
- •Ахмет Байтұрсынұлы.
- •Оралхан Бөкей,
- •Алтын сөз:
- •Тіл тұтастығы туралы
- •Сұлтан Оразалинов,
- •Мемлекеттік тілдің мәселесін партизандық тәсілмен шешуге болмайды
- •Темірхан Медетбек,
- •Ұрымтал сөз:
- •Өзгені ғайбаттауды доғарып, істі ширатайық
- •Сенат селт етті...
- •Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты...
- •Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі...
- •Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі...
- •Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі
- •Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі
- •Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі
Тіл тұтастығы туралы
Біз Алла тағала берген өз мәртебемізді өзіміз кемітпейік. Диаспораның тілінде сөйлеп отыру дүниежүзілік қауымдастық алдында ұят емес пе? Бұл - өзімізді-өзіміз сыйламау ғой. Өзін-өзі сыйламайтын елді, түптің түбінде, ешкім де сыйламайтын болады.
... Америка Құрама Штаттары, аты айтып тұрғандай, құрама ұлттардан құралған. Егер ол штаттардың әрқайсысы әр ұлт тілімен сөйлесе, онда ол ел баяғыда-ақ ыдырап, жеке-жеке мемлекеттерге бөлініп кеткен болар еді. Ол елді біріктіріп тұрған – ең алдымен, тіл!
... Сол Америкамен жапсарлас орналасқан Канадада англо-канадалықтар мен франко-канадалықтар қатар өмір сүріп жатқаны белгілі. Соның Квебек жағын мекен ететін француздар біздер жеке мемлекет боламыз деп қайта-қайта референдум өткізеді. Неге? Тіл тұтастығы жоқтықтан.
Ұлт қауіпсіздігін қандай бір саясатыңыз да, қандай бір қарулы күштеріңіз де, қандай бір заң орындарыңыз да тіл сияқты сақтап, қорғай алмайды. Олардың бәрі де ұлы мәртебелі Тілдің алдында дәрменсіз!
Темірхан Медетбек,
ақын.
* * *
«Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы» Заңның бірқатар баптары әлі күнге … қозғалыссыз күйінде қалып келеді. Тіпті Үкімет тапсырмасы бойынша 2002 жылы күшіне енуге тиісті жоғарыда аталған заңның 23-бабының 3-тармағы бойынша, атап айтқанда, мемлекеттік тілді белгілі бір көлемде біліктілік талабына сәйкес білуі қажет кәсіптердің, мамандықтардың және лауазымдардың тізбесін белгілейтін заң жобасы …әзер деп қолға алына бастады. Соның өзінде кейбір лауазым иелері: «Бұның уақыты әлі жетпеген мәселе. Қоя тұрсақ қайтеді?» десе, екіншілері одан Конституцияға қайшылық іздеп әуре болуда. Кезінде Тіл заңын Конституциялық Кеңес қарап, толықтай мақұлдағанын, сірә, ұмытып кетсе керек. Мен мұны мемлекеттік тілге қолдан жасалған қиянат деп санаймын. Мәселен, Пәкістанда мемлекеттік тілге қарсылықты мемлекетке қарсылық деп таниды. Қытай тіл тұтастығын ел тұтастығы деп ұғады. Ал түпкілікті халықтың саны келімсектерден аз болып отырған Малайзияда мемлекеттік тіл мәселесіне күмән келтіруге тыйым салынған.
… Бір кездері тілдік тұйықталуды бастан кешкен жапон тілі қазір әлемнің төрт тарабына еркін тарауда. Өйткені жапон тілін дамытуды мемлекет түгел өз мойнына алған. Бюджеттен қаржыландыратын шет елдердегі Жапон қоры мен Жапон тілі мұғалімдерінің қоғамы Сыртқы істер министрлігімен тізе қоса отырып, 1983 жылы ғана әлемнің 105 орталығы мен 359 ұйымын мұғалімдермен, бейнебағдарламалармен, слайд, сөздік, оқу құралдарымен қамтамасыз еткен.
… Әлемнің Қытай, Түркия, Франция, Латвия және т.б. көптеген елдерінде Тіл заңын іске асыру мен оны бақылауды жүзеге асыратын арнайы мекемелер жұмыс істейді. Мысалы, Латвияның «Әкімшілік құқық бұзу туралы» Заңы бойынша кәсіптік міндеттерін атқаруда мемлекеттік тілді белгіленген дәрежеде пайдаланбағаны үшін өте үлкен айып салынады. Одан түскен қаражатты тілді дамытуға жұмсайды.
… Тіл тазалығы жөнінде Түркия, Франция мемлекеттерінің жүргізіп отырған саясаттарының сабақтары мол. Түркиядағы Ататүрік бастаған тіл реформаларының орны бөлек.
… Франция президенті Жорж Помпиду кезінде француз тілінің тазалығын қорғау комитетін құрған. Ал 1985 жылы Франсуа Миттеран компьютер бағдарламаларын ағылшын тілінде жүргізуге тыйым салды. Бүгінде Франциядағы саяси партиялар мен қозғалыстар «англо-американдық тілдік империализмге» қарсы күресуде. Мұны барынша қолдаған Сенат «Француз тілі туралы» жаңа Заң жобасын талқылауда. Ол Заң бойынша Францияда француз тілінің тазалығы мемлекет тарапынан жан-жақты қорғалады. Заңда 3500-ден астам ағылшын терминін қолданыстан шығару көзделген. Ал орынсыз қолданғандарға айып салынады.