2002 Жылғы қыркүйек пен 2003 жылғы маусым айларындағы өсу үрдісі
Сондай-ақ, соңғы он жылда орыс тілінің коммуникативтік әсері барлық салаларда: ғылымда, білімде, ақпараттық кеңістікте, іс жүргізуде дәстүрлі басым болып қалуда.
Мемлекет Қазақстанда тұратын әртүрлі ұлттар өкілдерінің ана тілдерін оқуларына, ұлттық тілдердің бұқаралық ақпарат құралдарында және мәдениетте қолданылуына жан-жақты қолдау көрсетеді. Ана тілін оқудың тиімді нысаны тіл курстары мен ұлттық жексенбілік мектептер ашу болып табылады: қазір республикада 200-дей жексенбілік мектеп жұмыс істейді, оларда 23 ұлттық тіл оқытылады. Жүйелі түрде төрт ұлттық – “Дойче альгемайне цайтунг”, “Коре ильбо”, “Украински новини”, “Уйгур авази” газеттері шығарылады. «Қазақстан» ұлттық телеарнасының, Қазақ радиосының эфирінде кәріс, ұйғыр және неміс тілдерінде хабарлар таратылады. Тұтастай алғанда республикада 11 ұлттық тілде газеттер мен журналдар басылады, теле-радиохабарлар эфирге шығады, олардың қатарында украин, поляк, ағылшын, неміс, кәріс, ұйғыр, түрік, дұнған, өзбек тілдері және басқалары бар.
Республикада ТМД-дағы жалғыз кәріс, ұйғыр және неміс театрлары жұмыс істейді, олардың қызметтері мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.
Республикадағы жалпы білім беретін 7989 мектептің 3632-сі (45,5%) қазақ тілінде оқытады. Қазақ тілінде білім беретін мектептердің саны едәуір өсуде. Мәселен, 1991 жылға қарағанда 727-ге артты. Мемлекеттік тілде оқитын балалар саны 1990 жылы 908.9 мың болса, биылғы жылы 1662,2 мыңға жетті (2-диаграммадан қараңыз). Бүгінгі күні мектепте оқитын балалардың 80% қазақ тілінде білім алуда. 1990 жылы бұл көрсеткіш 60%-ті құраған болатын.
3-диаграмма. Қазақ мектептерінің жағдайы
|
|
|
Қорыта айтқанда, орталық және жергілікті мемлекеттік органдарда «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Заң талаптарын орындауға деген оң көзқарас қалыптасқаны байқалады. Ұлттық – мәдени орталықтарының да мемлекеттік тілді оқытуға деген ынтасы бар екені мәлім. Маңғыстау, Қызылорда облыстарындағы жексенбілік мектептер ана тілімен қатар мемлекеттік тілді оқыта бастады. Дегенмен, мемлекеттік тіл саясатының әлі де болса өз дәрежесінде қамтылмай келе жатқан тұстары да бар. Біздің мақсат –осы нақтылы, жүйелі қалыптасқан жұмыстарды бір сәт те босаңсытпай жүргізе беру.
2004 жыл.
_______________________
Інжу-маржан тіл туралы мақал-мәтелдер
Адам көңілден азады, тілден жазады.
* * *
Адамға келген он пәленің тоғызы – тілден.
* * *
Адам көңілінен азады,
Тілінен жазады.
* * *
Айтпас жерде тілің тарт.
* * *
Ана тілі – бәріміздің анамыз,
Өйткені ол – ұлтымыздың анасы.
* * *
Ана тілің алпыс тілге татиды.
* * *
Ақынның тілі қылыштан өткір.
* * *
Ат жүйрігі айырады, тіл жүйрігі қайырады.
* * *
Атағыңды өсіретін де, өшіретін де – тіл.
* * *
Аузы құлып сандықты тіс ашпаса, тіл ашады.
* * *
Ашынған тілді болар,
Ашыққан ұры болар.
* * *
Ауызда жиек жоқ,
Тілде тиек жоқ.
* * *
Әдеп басы – тіл.
* * *
Әрбір халық өзінің ана тілінде ғана бақытты.
* * *
Бас кеспек бар, тіл кеспек жоқ.
* * *
Бал тамған тілден у да тамар.
* * *
Балаға өз тіліңмен сөйлеме, өз тілімен сөйле.
* * *
Басқа пәле – тілден.
* * *
Жаман көлдің суы ащы, жаман қатынның тілі ащы.
* * *
Жалтақтамай өзге тілді ұлысқа,
Ең алдымен өз тіліңді дұрыста.
* * *
Көнектей басыңа шүмектей тілің жау.
* * *
Қазақтың ақылы – көзінде,
Қасиеті сөзінде.
* * *
Қотыр қолдан, пәле тілден жұғады.
* * *
Кісі қызыл тілден өледі,
Түлкі қызыл жүннен өледі.
* * *
Қылыш жарасы бітер,
Тіл жарасы бітпес.
* * *
Қызыл тіл – жанның мияты,
Абырой – ердің қуаты.
* * *
Мал басынан байланады,
Адам тілінен байланады.
* * *
Малға кедей – жарлы,
Тілге кедей – сорлы.
* * *
Ішімдегінің бәрі тілімде,
Тілімдегінің бәрі түрімде.
* * *
Өнер алды – қызыл тіл.
* * *
Өз тілің – бірлік үшін,
Өзге тіл – тірлік үшін.
* * *
Оқу алды – қызыл тіл,
Бірден соңғы мергеншіл.
* * *
От ауызды, орақ тілді шешен.
* * *
Піл көтермегенді, тіл көтереді.
* * *
Сөз – көмек, тіл – құрал.
* * *
Тәрбие тілден басталады.
* * *
Тілін білмейтіндер емес, тілін білгісі келмейтіндер – мәңгүрт.
* * *
Тіземнен сүріндірсе сүріндірсін,
Тілімнен сүріндірмесін.
* * *
Тіл – қылыштан да өткір.
* * *
Тіл – тас жарады, тас жармаса да бас жарады.
* * *
Тілде тиек жоқ.
* * *
Тілсіз жерде тіршілік жоқ.
* * *
Тіл – тіршілік тірегі.
* * *
Тіл – ұлттың сүйенетін тамыры,
Сыйынатын тәңірі.
* * *
Тіл сүйексіз болса да, өзі сүйектен өтеді.
* * *
Тілден тілдің кеңдігі болғанымен, кемдігі жоқ.
* * *
Тіл қоса алар жер мен көктің арасын,
Тіл айырар анасынан баласын.
* * *
Тіл – атадан қалған асыл мұра.
* * *
Тіл – асыл ойдың бұлағы.
* * *
Тілге әр күн мейрам.
* * *
Тіл – ел басқарудың құралы.
* * *
Тіл – буынсыз, ой – түпсіз.
* * *
Тіл – білім, тәрбие тұғыры.
* * *
Тіл – достықтың мерейі.
* * *
Тіл – елдігіміздің іргетасы.
* * *
Тіл – мәдени мұраның үзілмес өзегі.
* * *
Тіл – мәдени қазынаның қайнар бұлағы.
* * *
Тілдің майын тамызып,
Сөздің балын ағызып,
Хас шешендер сөз айтар.
* * *
Тілді қорлау – халықты қорлау.
* * *
Тілі өлген ел – тірі өлген ел.
* * *
Тіл - өлшеусіз қазына, өрісі кең әлем.
* * *
Тіл – сүйексіз, ақыл – түпсіз.
* * *
Тілі тәтті, көңілі қатты.
* * *
Тіл – тәуелсіздік тұғыры.
* * *
Тіл – татулық тірегі.
* * *
Тілге шешен, іске мешел.
* * *
Тіл – халықтың жаны, ділі, рухы, елдік қасиеті, ұлттық болмысы.
* * *
Тілсіздің дауы арам,
Зекетсіздің малы арам.
* * *
Тіл ерді қабірге салады,
Нарды қазанға салады.
* * *
Тіл тікенді де алады.
* * *
Туған ел – тұғырың,
Туған тіл – қыдырың.
* * *
Ұлттың қуаты – тілінде.
* * *
Ұлттың өшуі тілдің өшуінен басталады.
* * *
Шешеннің тілі – шебердің бізі.
* * *
Шешеннің тілі ортақ,
Шебердің қолы ортақ.
* * *
Халық үшін өзге тілде сөйлеу қауіпті емес, өзге тілде ойлау қауіпті.
__________________