Ұсынылатын әдебиеттер

1. Ә.Әубәкіров, Б.Б.Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П.Табеев. Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы. Қазақ университеті. 1999.

2. Әкімбеков С., Баймухаметова А., Жанайдаров У. Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы. 2001.

3. Экономикалық теория. Оқулық. Алматы. Қазақ университеті. 2002.

4. Қашықов Ш., Нұрғалиев Ө. Экономикалық негіздері. Қарағанды. Оқулық.

5. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов У.С., Жунісов Б.А., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория. Оқулық. Алматы-Ақтөбе.2002.

6. С.С.Мәуленова, С.Қ.Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы, Экономика, 2004.

СДЖ арналған бақылау жұмысы

1. Ресурстар нарығында бағаның құрылуы.

2. Өндіріс факторларының сұранымы мен ұсынымы.

ІV бөлім. Ұлттық экономиканың қызмет етуінің заңдылықтары.

12 Тақырып. Ұлттық экономика жүйе ретінде.

1. Макроэкономика және макроэкономикалық саясат.

2. Макроэкономикалық көрсеткіштер.

3. Ұлттық экономика құрылымы және ҰШЖ.

1) Макроэкономика /грек тілінен-үлкен/- жалпы ұлттық экономиканың әрекетіменг даму заңдылықтарын зерттейтін экономикалық теорияның бөлігі.

Макроэкономика - экономиканы тұтас жүйе ретінде қарастырады, ондағы субъектілер: мнмлекет /үкімет/, Ұлттық Банк және т.б.

Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер: ұлттық байлық, ЖҰӨ, ҰТ және т.б., олар жаопы халық щаруашылық сипаттайды.

Макроэкономика экономикалық теориядан 20ғ. 30-жылдарында бөліріп шықты, оған Дж. М.Кейнстің ғылыми еңбектері әсер етті. Кейнс теориясы экономиканы жүйе ретінде мемлекеттік реттеу қажеттілігіне негіз берін, макроталдау қажеттілігін көрсетті.

Макроталдау әдісі - модель құру. Модель- негізгі факторлерді ғана көрсететін қарапайым теориялық кесте. Модельдер қысқа мерзімді – /1 жылға дейін/, және ұзақ мерзімді / 1 жыодан артық уақытқа/ болады.

Макроэкономикалық саясат – қоғамның стратегиялық даму жне жаңару міндеттерінің шешілуін қамтамасыз ететін экономикалық мақсаттар мен шаралар жүйесі.

Ұлттық экономиканың дамуын сипаттайтын негізгі көлсеткіш – ұлттық байлық.

Ұлттық байлық – қоғамда жинақталған тұтынушылық құндардың жиынтығы. Оған мүлік /негізгі және айнымалы қорлар, үй мүлігі/, табиғи ресурстар /жер оның қойнауы, орман/, заттандырылмаған байлық /ұлттың денсаулығы, рухани байлығы, білім және ғалыми потенциал/.

2) Қоғамның гаруашылық қызметінің жалпылама көрсеткіші- бір жылда өндірілген қоғамдық өнім болып табылады, оны бірнеше көрсеткіштермен сипаттайды:

1. Жиынтық немес жалпы ұлттық өнім /ЖҰӨ/ - ел ішінде 1 жылда өндірілген тауарлар мен қызметтердің нарықтық құнының сомасы.

2. Ұлттық табыс /ҰТ/ - 1 жылда құрылған құннан тұратын өндіріс нәтижесі, ол ЖҰӨ-амортизация немес барлық өндіріс факторлерінен алынған табыстар сомасы ретінде есептелінеді: еңбек ақы + рента+ процент+ пайда.

3. Таза ұлттық табыс – ол ЖҰӨ +жанама салықтар ретінде есептелінеді де, ұлттық табысты нарықтық бағамен есесптеу үшін қолданылады.

4. Жалпы ішкі өнім /ЖІӨ/ - ел ішінде тек меншік өндіріс факторлерін пайдаланып өндірілген өнімдер мен қызметтер құны.

5. Қосылған құн /ҚҚ/

ЖҰӨ екі әдіспен есепетелінеді:

• шығындар бойынша есептегенде тұтынуға жұмсалған барлық шығындар қосыоады: тұрғындардың тұтыну шығындары /С/, ұлттық экономикаға жиынтық инвестициялар /І / , мемлекеттің тауарлар мен қызметтерді сатыап алулары /С/және таза экспарт Х /экспорт - импорт/.

ЖҰӨ= І + C+ С + Х

• табыстар бойынша есептегенде өндіріс факторерінің иелерінің табыстарының сомасы ретінде есептелінеді немесе халық шаруашылығының салаларының табыстарының сомасы ретінде:

ЖҰӨ=ЕА+Р+ПР +П+жанама салықтар+амортизация

ЖҰӨ есепетеу кезінде өндірілген өнімдер 1 рет ғаңа есептелуі тиіс:

- соңғы өнім соңғы, тұтыну үшін сатып алынған тауарлар маен қызметтердің саны;

- аралық өнім, соңғы өнімдерді өндірі үшін, әрі қарай өңделу үшін тұтынылатын тауарлар мен қызметтер;

Тұрғындардың өмір сүру деңгейін сипаттау үшін келесі көрсеткіштер пайдаланылады:

• жеке табыс /ЖТ/ - жеке тұлға немесе жанұяның салықты төлегенге дейіңгі алған табысы. ЖТ табыс+ трансферттік төлемдер

• қолдағы табыс /ҚТ/ - салық төленгеннен кейін қалатын табыс. ҚТ ЖТ- салықтар.

ЖҰӨ номиналды және нақты болып беріледі:

1. номиналды ЖҰӨ - ағымдағы бағамен беріледі;

1. нақты ЖҰӨ тұрақты немесе базисті жылдағы бағамен теріледі.

Нақты ЖҰӨ номиналды ЖҰӨ баға индексі /ЖҰӨ дефляторы/

Баға индексі- жанұя бір жылда тұтынатын тауарлар мен қызметтердің бағасының өзгерісі.

1. потенциалды ЖҰӨ- толық жұмысбастылық кезіндегі өндіріс көлемі.

3) Ұлттық экономика құрылымы: ұдайы өндірістік және салалық болады.

- Ұдайы өндірістік құрылым – қоғамдық өніміді тоғайымдылығы бойынша жіктеуді туындайды.

- Салалық құрылым шаруашылық жүйені негізгі қызмет түрлері бойынша жіктелуі.

А.Фишер, К.Кларк *үш сектор* теориясы бойынша ұлттық шаруашылық үш секторге бөлінеді:

• *біріншілік секторге* - шынайы ресурстарды алу. Пайдалану. өндірумен байланысты салалар кіреді, олар ауыл шаруашылығы, орман және балық шаруашылығы.

• *екіншілік секторге* - өңдеу өнеркәсібі салаларынан тұрады;

• *үшіншілік сектор* қызмет салалары жатады: көлік, байланыс, коммуналды шаруашылық, құрылы, сауда, қаржы, білім, денсаулық, мемлекет аппарат, қорғаныс және т.б.

Маңызды макроэкономикалық көрсеткіштер арқылы есептелінеді:

Ұлттық шоттар жүйесі /ҰШЖ/ - бір жағында ресусратрдың көзі, екігші жағында олардың пайдаланылуы көрініс алған арнайы таблицалар мен баланстар. Бұл есеп жүйесі нарықтық экономикасы бар елдерге тән есеп жүйесі, анық мақсаты- ұлттық өнімнің өндірісі, бөлінуі жіне тұтынулуы туралы сандық ақпарат беру.