- •Вводный курс
- •Надо знать!!! Татарский алфавит
- •§1. Фонетика
- •Упражнения
- •Мәк, рәт, шәп, фән, бәлеш, тәртә, чәйнек, тәлинкә, эшләпә, кәбестә;
- •Упражнение
- •§ 2. Типологические особенности татарского и русского языков
- •Упражнения
- •§ 3. Имя существительное
- •Упражнение
- •Күзлек – күзлекләр – очки; капка – капкалар – ворота.
- •1. Присоедините нужные окончания и переведите (обращайте внимание на фонетические изменения):
- •2. Правильно присоедините аффиксы и переведите:
- •§ 5. Имена прилагательные. Наречия.
- •Яхшы машина. – Хорошая машина. Яхшы эшли. – Хорошо работает.
- •Упражнение
- •§ 6. Основа глагола. Глагол изъявительного наклонения
- •Эшлә – эшләгез (работайте); сана – санагыз (считайте);
- •Упражнения
- •1. Найдите основы глаголов и поставьте их во временные формы:
- •2. Скажите, какую форму прошедших или будущих времен Вы бы использовали в татарском языке в следующих предложениях:
- •3. Переведите глагольные формы (используйте дополнительные слова для передачи определенности-неопределенности):
- •Упражнение
- •§ 7. Другие формы глагола: желательный глагол, условный глагол, причастие, деепричастие. Вспомогательный глагол «иде»
- •Упражнения
- •Причастие будущего времени
- •3) Третья форма деепричастия образуется путем присоединения к основе глагола аффикса -гач/-гәч/-кач/-кәч.
- •Упражнение
- •Упражнение
- •Упражнение
- •§ 8. Вспомогательные глаголы. Категория залога
- •Модальные формы глаголов
- •Прошедшее время чаще образуется при помощи вспомогательного глагола иде: бармакчы иде.
- •Основной глагол ставится в первой форме деепричастия, и все изменения в подобных случаях берет на себя вспомогательный глагол.
- •Упражнение
- •Вот основные значения, которые передаются при помощи вспомогательных глаголов:
- •§ 9. Служебные части речи
- •1) Они более частотны в разговорной татарской речи, нежели в русской. При переводе Вы их можете опускать, теряя при этом лишь оттенки смысла:
- •2) Татарские частицы, как правило, имеют два фонетических варианта: твердый и мягкий: гына/генә; -мы/-ме и т.Д.
- •2) Требующие от впереди стоящего слова формы направительного падежа: ... Таба (к ...) – Казанга таба (к Казани, в сторону Казани); ... Каршы (против ...) – сугышка каршы (против войны).
- •3) Требующие от впереди стоящего слова формы исходного падежа: ... Бирле (с ...) – апрельдән бирле (с апреля); ... Соң (после ...) – эштән соң (после работы).
- •Как видим, аффикс -чы/-че присоединяется как к исконно татарским, так и к заимствованиям и новым словам. И в настоящее время процесс образования новых слов за счет этого аффикса продолжается:
- •Аффикс -лык/-лек может обозначать место, материал, прибор, приспособление, духовные качества человека или название объединения людей в зависимости от того, что указано в производящей основе:
- •Аффикс -лык/-лек, образуя существительные, присоединяется к прилагательным и глаголам. Главное для Вас: постараться уяснить смысловое отношение между производящей основой и производным словом:
- •Кунегуләр
- •Второй урок
- •Антонимнар: керә ↔ чыга; утыра ↔ басып тора; башлана ↔ бетә; бар ↔ юк; әйе ↔ юк; калын ↔ нечкә. Кунегуләр
- •1. Сузләрне куплек санда языгыз:
- •2. Тәрҗемә итегез:
- •3. Сузләрне ике баганага языгыз:
- •4. Тәрҗемә итегез:
- •5. Татар теленә тәрҗемә итегез:
- •1. Рус теленә тәрҗемә итегез (сүзлек кулланыгыз):
- •4. Сүзләрне үрнәк буенча килешләр белән төрләндерегез һәм тәрҗемә итегез:
- •5. Сүзләрне үрнәк буенча төрләндерегез һәм тәрҗемә итегез:
- •6. Нокталар урынына антонимнар куегыз:
- •Четвёртый урок Алмашлыклар
- •Пятый урок
- •1. Сүзләрне язып бетерегез:
- •2. Тәрҗемә итегез:
- •Шестой урок Фигыль
- •2. Өстәл сыйныфта тора. Укытучы аудиториядә басып тора. Монда кем басып тора.
- •3. Җөмлә сүзләрдән тора. Китап битләрдән тора. Хәзер без ничәнче биттә укыйбыз? 89 нчы биттә. Машина детальләрдән тора.
- •4. Син сәгать ничәдә торасың? Мин һәр көнне сәгать җидедә торам. Сез сәгать ничәдә ятасыз? Без сәгать унбердә ятабыз. Ул кайчан тора? Ул сәгать сигездә генә тора.
- •Фразеологизмнар
- •1. Җөмләләрне тутырыгыз:
- •Седьмой урок Ничек?
- •Диалоглар
- •Восьмой урок
- •Девятый урок Кабатлау
- •Десятый урок
- •1) Син эшеңне эшләдеңме инде? Эшләдем шул.
- •2) Кем эшләми, шул ашамый.
- •5. Татарчага тәрҗемә итегез:
- •Одиннадцатый урок
- •Алмашлыклар
- •Кунаклар
- •5. Татарчага тәрҗемә итегез:
- •Двенадцатый урок
- •Билгеле киләчәк заман
- •1. Нокталар урынына сүзләр языгыз:
- •2. Фигыльләрне билгеле киләчәк заман формасына куегыз:
- •Тринадцатый урок
- •Четырнадцатый урок Сыйфат
- •Пятнадцатый урок
- •Шестнадцатый урок
- •Семьнадцатый урок Кабатлау
- •Восемьнадцатый урок
- •Хәл фигыль
- •Девятнадцатый урок
- •Двадцатый урок
- •Двадцать первый урок
- •Казанга килгәч
- •1. Тәрҗемә итегез:
- •Двадцать вторй урок
- •Двадцать третий урок Диалоглар
- •Бәйлекләр (бәйләү – связывать)
- •Татар телендә бәйлекләр өч төрле булалар:
- •Двадцать шестой урок
- •Рецептлар
- •1) Яшел кыяр салаты
- •2) Тиз пешә торган гади аш
- •Двадцать седьмой урок Ярдәмче фигыльләр
- •Чыгарга
- •Бәхетле кеше
- •Двадцать восьмой урок Хуҗаның «акыллы» куяннары
- •Күрергә
- •Двадцать девятый урок
- •Кемнең нәрсә эшлисе бар?
- •Хуҗа ни өчен хат язып бирмәгән
- •Тридцать первое задание
- •1. Җөмләләр төзегез:
- •Тридцать второй урок
- •Фигыль юнәлешләре
- •1) Мин авырыйм, чөнки минембашым авырта.
- •Тридцать третий урок Кабатлау
- •Тридцать четвёртый урок Татар теле
- •1. Алексей: Кичә «Чаллы» биш туп кертте…
- •2. Марина семинарда бик авыр сөйләде. Аңа әйбәтрәк әзерләнәсе калган.
- •3. Искәндәрнең икенче лекциядә үк ашыйсы килгән. Аңа иртә белән күбрәк ашыйсы калган.
- •Тридцать шестой урок
- •Сүз турында сүз
- •Тридцать седьмой урок
- •1. Тәрҗемә итегез:
- •Тридцать восьмой урок Кабатлау
- •Шәһре Болгар
Четвёртый урок Алмашлыклар
Алмашлыклар: мин, син, ул, без, сез, алар, бу, нәрсә?, кем? ...
Без студентлар. Без сыйныфта татар теле дәресендә утырабыз.Укытучы безгә татарча текст укый. Без аңа карыйбыз. Аннары ул тактада яңа сүзләр яза, һәм без аларны укыйбыз. Мин Марат янында утырам, без аның белән дуслар.
Минем тагын дусларым бар. Сергей Мәскәүдә тора. Мин аңа хат язам. Ул миңа да күп яза. Миннән Мәскәүгә хат өч көн бара, ә Сергейдан миңа биш көн килә.
Саннар:
11 – ун + бер |
50 – илле |
12 – унике |
54 – илле дүрт |
13 – унөч |
60 – алтмыш |
14 – ундүрт |
65 – алтмыш биш |
20 – егерме |
70 – җитмеш |
21 – егерме бер |
76 – җитмеш алты |
22 – егерме ике |
80 – сиксән |
23 – егерме өч |
87 – сиксән җиде |
30 – утыз |
90 – туксан |
32 – утыз ике |
99 – туксан тугыз |
40 – кырык |
100 – йөз |
43 – кырык өч |
101 – йөз дә бер |
110 – йөз ун |
134 – йөз утыз дүрт |
200 – ике йөз |
300 – өч йөз |
500 – биш йөз |
900 – тугыз йөз |
576 – биш йөз җитмеш алты |
315 – өч йөз унбиш |
1000 – мең |
1006 – (бер) мең алты |
1975 – (бер) мең тугыз йөз җитмеш биш |
2998 – ике мең тугыз йөз туксан сигез |
1 000 000 – бер миллион |
1 000 000 000 – бер миллиард |
0 – ноль |
|
А/Б – Бдан А
1/6 – алтындан бер; 3/8 – сигездән өч; 1/4 – дүрттән бер = чирек; 1/1000 – меңнән бер; 1/2 – икедән бер = ярты; 0,6 – уннан алты; 0,61 – йөздән алтмыш бер; 1,6 – бер бөтен уннан алты; 2 2/3 – ике бөтен өчтән ике; 5,7 – биш бөтен уннан җиде.
Искәндәр күп укый. Аның күп китабы бар. Искәндәрнең 800 китабы бар. Ә Илдусның ничә китабы бар? Илдус күп укымый, аның 50 генә китабы бар.
Мин – Искәндәр. Мин Әлмәттә торам. Хәзер мин бүлмәдә утырам. Бу – минем бүлмә. Монда өстәл, ике урындык, бер тәрәзә һәм күп китап бар. Мин укырга яратам. Минем бүлмәдә телевизор юк, компьютер бар. Мин компьютерда күп эшлим һәм уйныйм. Ә телевизорны мин Рафис абый бүлмәсенә кереп карыйм.
Бу – минем Рафис абый. Ул укымый, ул эшли. Аның бүлмәсе зур. Анда телевизор бар, зур диван һәм кечкенә генә өстәл. Рафис абый телевизор карарга ярата. Аның бүлмәсендә китап аз, компьтер да юк.
Мин – Асия. Мин мәктәптә бишенче сыйныфта укыйм. Мин татар теле һәм математика дәресләре яратам.
5 + 5 = 10 |
бишкә бишне кушкач, ун була. |
6 + 7 = 13 |
алтыгна җидене кушкач, унөч була. |
А + Б = В |
Ага Бны кушкач, В була. |
2 2 = 4 |
икене икегә тапкырлагач, дүрт була. |
3 4 = 12 |
өчне дүрткә тапкырлагач, унике була. |
А Б = В |
Аны Бга тапкырлагач, В була. |
12 : 4 = 3 |
уникене дүрткә бүлгәч, өч була |
35 : 7 = 5 |
утыз бишне җидегә бүлгәч, биш була. |
А : Б = В |
Аны Бга бүлгәч, В була. |
9 – 1 = 8 |
тугыздан берне алгач, сигез кала. |
23 - 15 = 8 |
егерме өчтән унбишне алгач, сигез кала. |
А – Б = В |
Адан Бны алгач, В кала. |
Биштән өчне алгач, ике калмы? Әйе, дөрес.
Бишкә икене кушкач, сигез буламы? Юк, дөрес түгел.
Алтыны алтыга тапкырлагач, ничә була? Утыз алты була. Дөрес.
Сигезне дүрткә бүлгәч, ничә була? Өч була. Юк, дөрес түгел. Сигезне дүрткә бүлгәч, ике була.
КҮНЕГҮЛӘР
1. Тәрҗемә итегез:
1) Маратның яңа китабы бар. Хәзер ул аны укый. Ә кем телевизор карый? Рафис телевизор карый.
2) Марат белән Илдус лекциядә утыралар. Аннары алар институттан өйгә кайталар.
3) Марат – Искәндәрнең дусты. Алар бергә институтка баралар һәм бергә институттан кайталар.
4) Искәндәрнең бүлмәсендә китаплары бар, ул күп укый. Ә Илдусның өендә китаплары аз. Ул күп укымый.
5) Сыйныфта унбер студент утыра. Алар тактага карыйлар. Укытучы аларга тактада сүзләр яза, студентлар сүзләрне укыйлар һәм дәфтәрләренә язалар.
6) Минем бүлмәдә бер өстәл, зур карават, кечкенә диван, ике урындык бар. Бүлмәнең стеналары яшел, ә түшәме ак.
7) Сыйныфта ике тәрәзә, бер такта, унбиш өстәл бар. Өстәлләр артында студентлар утыралар. Хәзер татар теле дәресе бара.
8) Унбишкә егеермене кушкач, утыз биш буламы? Әйе, дөрес.
9) Сыйныфта унике өстәл һәм унбиш урындык бар. Студентлар ике өстәлне һәм дүрт урындыкны алып чыгалар. Сыйныфта ничә өстәл һәм урындык кала?
10) Унсигезне алтыга бүлгәч, дүрт буламы? Юк, дөрес түгел. Унсигезне алтыга бүлгәч, өч була.
2. Cүзләр белән языгыз:
12, 27, 98, 6, 123, 251, 555, 1965, 1998, 16 243, 275 000; 2 + 8 = 10; 56 + 46 = 102; 5 4 = 20; 76 – 26 = 50; 234 – 231 = 3.
3. Сорауларга җавап бирегез:
1) Сезнең китапларыгыз күпме?
2) Син күп укыйсыңмы?
3) Син кайда торасың?
4) Синең бүлмәдә стеналар нинди?
5) Сезнең сыйныфта ничә өстәл бар?
6) Татар теле дәресендә сез нишлисез?
7) Алтыны җидегә тапкырлагач, ничә була?
8) Утыз биштән унны алгач, ничә кала?
9) Алтмыш бишкә утыз бишне кушкач, күпме була?
10) Утыз бишне җидегә бүлгәч, биш була. Бу дөресме?
4. Үрнәк буенча языныз:
Үрнәк: Алтмыш икегә өчне кушкач, алтмыш биш була. Әйе, дөрес, алтмыш бергә өчне кушкач, алтмыш биш була.
1) Бишкә җидене кушкач, унике була.
2) Алтыга сигезне кушкач, унбиш була.
3) Унга унны тапкырлагач, мең була.
4) Йөзне иллегә бүлгәч, өч була.
5) Алтмыш алтыдан җидене алгач, алтмыш кала.
6) Сиксән сигездән сигезне алгач, сиксән кала.
7) Бишне бишкә тапкырлагач, егерме була.
8) Искәндәр күп укый.
9) Искәндәр телевизор карарга ярата.
10) Рафис компьютерда күп уйный.
5. «Минем дустым һәм аның бүлмәсе» темасына инша языгыз. Түбәндәге сүзләрне кулланыгыз:
укый, ярата, яшел, ак, төсле, өстәл, зур, күп, уйный, тәрәзә, аз …