Safiullina_Tatarsky_na_kazhdy_den

Урок восемнадцатый

(Унсигезенче дəрес)

Переходим к изучению прошедших времен. Их в татарском языке много.

Прошедшее категорическое время

Эта форма времени образуется добавлением к корню глагола аффиксов -ды/-де, -ты/-те. Почему так, вы уже и сами догадались: к глухим звукам корня добавляются -ты/-те, к гласным и звонким — -ды/-де. В конце глагола добавляются личные аффиксы.

Единственное число

Мин яз-ды-м кил-де-м (написал, пришел) Син яз-ды-ң кил-де-ң (написал, пришел)

132

В отрицательной форме аффиксы отрицания добавляются к корню и ударение падает на предыдущий слог перед аôôиксом отриِания:

Это прошедшее время еще называют очевидным или определенным, так как оно выражает действия, которые говорящий сам видел.

133

Поговорим по-татарски:

1.— Кадыйр, син хат яздыңмы?

—Яздым.

2.— Айсылу, син аңа əйттеңме?

—əйттем.

3.— РӨстəм, син кибеткə бардыңмы?

—Бармадым.

4.— АйгӨл, син бу китапны укыдыңмы?

—Укымадым.

5.— Марат, син базарга бардыңмы?

—Бардым.

—Сыер ите ни хак?

—Илле-алтмыш сум.

—Алдыңмы?

—Алдым.

—Ничə кило?

—Өч кило.

6.— Рəсимə, кибеткə бардыңмы?

—Бардым.

—Кибеттə нəрсəлəр бар?

—СӨт, катык, эремчек, каймак, кефир.

—Сыр бармы?

—Бар.

—Ничə сум?

—Җитмеш, сиксəн, туксан, йӨз сум.

7.— Кызлар, сез урманга бардыгызмы?

—Бардык.

—Җилəк бармы?

—Каен Җилəге бар.

—КҮпме?

—Бик кҮп!

—Җыйдыгызмы? (Собрали?)

—Җыйдык.

—Ничə чилəк (сколько ведер)?

—Ике чилəк!

8.— Суфия апа, базарга бардыңмы?

—Бардым.

—Базарда яшелчə кҮпме?

134

—КҮп.

—Бəрəңге бармы?

—Бар.

—Ничə сум?

—Килосы алты сум.

—Суган бармы?

—Бар.

—Ничə сум?

—Унбер сум.

—Кишер бармы?

—Бар.

—Ничə сум?

—Сигез сум.

—Син кишер алдыңмы?

—Алдым.

—Ничə кило?

—Өч кило.

9.— Кызлар, безгə кунаклар килде.

—Нəрсə ашадыгыз?

—Чəй эчтек.

—Торт булдымы?

—əйе.

—Конфет булдымы?

—Булды.

—Чəк-чəк булдымы?

—əйе.

—Яхшы!

10.— Магазин ачыкмы?

—əйе.

—Кеше кҮпме?

—Юк, кҮп тҮгел.

11.— Кибет сəгать ничəдə ачыла?

—Иртəнге сигездə.

—Ял вакыты кайчан?

—13 сəгатьтəн 14 сəгатькə кадəр.

12.— Бу нинди кибет?

—СӨт кибете.

—ə тегесе?

135

—Икмəк кибете.

13.— Кибет кайчан ябыла?

—Кичке сəгать сигездə.

14.— Улым, кибеткə барып кайт əле.

—Ник, əни?

—Икмəккирəк, сӨткирəк, майкирəк, эремчеккирəк.

—Хəзер, əни.

15.— Исəнме, Галия!

—Исəнме, Надя!

—Кая бардың?

—Кибеткə.

16.— СӨт бармы?

—Бар.

—Ничə сум?

—ДҮрт сум.

—Ике сӨт, 2 катык бирегез əле.

—Рəхим итегез.

17.— Сездə сӨт Өсте бармы (сливки)?

—Юк шул.

—Каймак (сметана) бармы?

—Бар. Рəхим итегез. КҮпме кирəк?

—Бер кило.

—Рəхим итегез. Кассага тҮлəгез.

18.— Кызыл эремчек бармы?

—БҮген юк шул. Иртəгə була. Килегез.

—Рəхмəт.

19.— Арыш ипие бармы?

—Бар.

—Ничə сум?

—Өч сум илле тиен.

—Кассагамы?

—Юк, монда тҮлəгез.

20.— Сохари бармы?

—Бар.

—Нинди ярмалар бар?

—Тары ярмасы (п ено), дӨге (рис), манный ярмасы бар. Кирəкме?

—2 кг дӨге Үлчəгез əле.

136

—Рəхим итегез, ике пакет алыгыз.

21.— Бу кибеттə ит, сӨт ашамлыклары саталар.

—ə тегендə?

—Анда конфетлар, тортлар, пирожныйлар, прəннек, печенье саталар.

22.— Миңа 1 тартма конфет бирегез əле.

—Рəхим итегез.

—Ничə сум?

—50 сум.

—Ай-яй кыйбат!

—Менə бусы 32 сум. Кирəкме?

—əйе. Алам. Рəхмəт.

23.— Мансур, əйдə, сыра алыйк əле.

—Кайда бар?

—Менə бу кибеттə.

—Нинди сыра алабыз?

—Казан бик яхшы сыра чыгара. Шешəсе дə матур.

—ə мин чех сырасы, алман (немец) сырасы яратам.

24.— Кызым, йомырка кирəк иде. Алып кайт əле.

—КҮпме кирəк?

—Өч дистə (десяток).

—Дистəсе ничə сум?

—Дистəсе 10 сум.

25.— Сездə борыч (пере ) бармы?

—Кызыл борыч бар.

—Миңа кара борыч кирəк иде.

—Кара борыч юк.

26.—Рəшит, безнеңтозбеткəн. Барыпалəлекибеттəн.

—Ничə кило?

—Икене.

—Ярар, хəзер.

А теперь самостоятельная работа.

Задание 1. Попробуйте составить несколько диалогов с новыми словами:

Бодай оны — пшеничная мука. Арыш оны — ржаная мука. Атланмай — сливочное масло.

137

Урок девятнадцатый

(Унтугызынчы дəрес)

Исəнмесез!

Хəерле кӨн! (Хəерле кич!) Хəллəрегез ничек? Яхшымы?

Деньги. Рынок. Магазины.

1.— Син кҮпме эш хакы (зарплата) аласың?

—Өч мең сум. ə син?

—Ике мең биш йӨз сум алам.

2.—МиңадҮртйӨзсумакчабирептораалмассыңмы?

—Кайчанга кадəр?

—Яңа елга кадəр.

—Ярар, бирермен. Кайчан кирəк?

—БҮген. Рəхмəт сиңа.

4.— Ринат, монда ничə сум?

—Илле сум Җитмеш биш тиен.

5.— Миңа йӨзлеклəр (сотенные), иллелеклəр бирегез əле.

—Ярый.

6.— Монда унлыклар (десятка), бишлеклəр (пятерка) генə калган. Биримме?

—Бирегез.

139

7.— Синдə ике берлек (рубль) бармы?

—Бар.

8.— Мансурга ике унлык бир.

—Ярый.

9.— Туйга ничə сум акча чыкты?

—Алты мең.

—Ай-ай-ай, кҮп!

10.— Трамвай билеты ничə сум?

—Ике сум.

—ə автобус билеты?

—2 сум.

12.— Син миңа ун сум бир, мин сиңа бер сумлык кире кайтарырмын.

—Ярый.

13.— Бу конфет МəскəҮнекеме?

—Юк, Казанныкы.

—Ничə сум?

—Кырык биш сум.

—Печенье ничə сум?

—Уналты сум илле ике тиен.

Запомните слова, относящиеся к одежде, обуви:

Киемнəр

Үлчəм — размер кҮлмəк — платье; рубашка

чалбар — брюки

яулык — платок

аяк киеме — обувь

баш киеме — головной убор тун — шуба

читек — ичиги

чҮəк — тапочки

бҮрек — шапка

эчке кҮлмəк — нижнее белье (сорочка)

итəк — юбка

биялəй — варежка итек — 1) сапог; 2) валенки

140

киң — широкий тар — узкий

14.— Сездə ирлəр кҮлмəклəре бармы?

—Ничəнче Үлчəм?

—Кырык сигезенче.

—Мəгез.

—Ничə сум?

—ЙӨз алтмыш сум.

—Кая тҮлəргə?

—Кассага.

15.— Миңа Арча чҮəклəре кирəк иде.

—Сезгə ничəнче Үлчəм?

—Утыз Җиденче-утыз сигезенче.

—Ниндилəре кирəк?

—Зəңгəрен, тагын — сорысын. Ничə сум тҮлим?

—Өч йӨз илле сум.

—Рəхмəт сезгə.

16.— Миңа теге ак шəлне кҮрсəтегез əле.

—Мəгез.

—Аның иңе-буе (и‍— ирина, буй — длина) кҮпме икəн?

—Метр ярымга метр ярым (полтора на потора метра).

—Ничə сум?

—Биш йӨз егерме ике сум.

—Кая тҮлим?

—Кассага.

17.— Миңа кырык алтынчы Үлчəм кҮлмəк кҮрсəтегез əле?

—Нинди тӨсне?

—Зəңгəрне.

—Мəгез. Ярыймы?

—Бераз зуррак кебек. Кырык дҮртенче Үлчəмне бирегез əле.

—Мəгез.

—Мин бусын алам. Ничə сум?

—Ике йӨз сум илле тиен. Кассага тҮлəгез.

—Ярый.

18.— Сездə костюм бармы?

141