5. Ц1ердешай грамматически классаш

Грамматически класс оал ц1ердешай классификацен категорех. Цунга хьажжа вай метта мелдола ц1ердешаш ялх классах декъалу. Класс яха категори ювзаянна я ц1ердешаша кхетамеи кхетамзеи х1амаш белгалъеш хиларца. Цу т1аг1олла шоайла духьаллатт нах белгалбоаха классаши дийнеи дийна йоацачеи х1амай кхетам белгалбоаха классаши. Классаш белгалйоаккхаш биъ классни гойтам ба: в, й (я), б, д. Уж гойтамаш ц1ердешашта чудоаг1аш дац. Уж лел г1он хандешашцеи классашца хувцалуча хандешашцеи: да ва – даьй ба, нана я – ноаной ба, 1аьхар ба – 1оахарий да; к1аьнк воаг1а, йо1 йоаг1а, дог1а доаг1а, нах боаг1а. Цхьадолча ц1ердешашта юкъе нийслу классни гойтамаш. М.: йо1, во1, бухь, духь, йухь, воша, йиша, йукъ, дукъ, букъ. Царех дувладенна классни гойтамаш оал.

Ма1ача наьха класс ц1ердешай грамматически классех хьалхара класс я. Цу классе чудолх ма1анах белгалбеш дола ц1ердешаш. Цу классан гойтамаш да: в – б. Масала: саг ва – нах ба.

Кхалнаьха класс оал кхалнах белгалбоахача ц1ердешай грамматически классах. Цар классан гойтамаш да: цхьоален таьрахье – й, дукхален таьрахье – б. Масала: нана я – ноаной ба. Нускал, йи1иг яха ц1ердешаш юкъера доал цу классера.

Кхетамза ц1ердешаш йиъ класса декъалу. Уж цу классашта декъадалар шоай айтта бокъонаш яц. Уж бокъонаш гуча ца йоахалулга аьнна да ц1и хезача 1илманхоша: П.К. Усларас, З.К. Мальсаговс, Г.Н. Генкас, Н.Ф. Яковлевас ишт. кх.

Кхоалаг1ча клаасе чудолхача ц1ердешай гойтамаш да: й – й. масала: уйла я – уйлаш я, х1у я – х1унаш я, коч я – кочамаш я, ча я - черч я.

Йиълаг1ча классе чудолхача ц1ердешай классни гойтамаш да: б-б. Масала: кхор ба – кхораш ба, ког ба – когаш ба, хох ба – хохаш ба.

Пхелаг1ча классе чудолхача ц1ердешай классни гойтамаш да : б-д. Масала: мотт ба – метташ да, овла ба – овлаш да, б1арг ба – б1аргаш да, 1аьхар ба – 1оахарий да.

Ялхлаг1ча классе чудолхача ц1ердешай классни гойтамаш да: д-д. Масала: дог да – дегаш да, ц1а да – ц1енош да, лаьтта да – лаьтташ да.

Г1алг1ай метта ц1ердешаш йиъ классах декъадалара бокъонаш кхетае метта юкъе торо яц.

Х1аьта ц1ердешаш классашца декъадалара цхьаццйола бокъонаш я:

1.Саго леладу г1улакх, цун болх белгалбоаха ц1ердешаш шин классаца лелаш хул. Царца белгалвер ма1асаг хилча хьалхарча классе лел, х1аьта царца белгалъер кхалсаг хилча шоллаг1ча классе лел: хьехархо ва - хьехархо я, инженер ва – инженер я;

2.Сага хьал е саго леладу г1улакх белгалдоахаш, кхыча ц1ердешаех -л яха суффикс т1атохарца кхелла ц1ердешаш д яхача классни гойтамца лел:

лорал да, ноанал да, хьакимал да;

3.Белгало, хьисап, хьал белгалдоахаш, белгалдешаех -л яха суффикс т1атохарца кхелла ц1ердешаш й яхача гойтамца лел: ц1аьрматал я, сонтал я, 1имерзал я, й1овхал я;

4.Аматан ма1ан долаш, тайп-тайпарча къамаьла доакъоех -м яха суффикс т1атохарца кхелла ц1ердешаш б яхача гойтамца лел: безам ба, лоарх1ам ба, кхоачам ба, теркам ба;

5. 1арбий, гуржий метташцара хьат1аийца дешаш д яхача гойтамца лел: эскар да, ахча да, ера да, хьал да, 1алам да, беркат да, кхаьра да, п1аьраска да, халкъ да.

6.Эрсий меттара хьаийца дукха ц1ердешаш й-й, д-д классашка чудолх: каьхат да, зонтик да, кино да, театр да, пьеса я, костюм я, космос я;

7.Тайп-тайпара классашка чудоаг1ашдола шишша дош в1ашаг1кхетарца хьахинна чоалхане ц1ердешаш лел д яхача гойтамца: да-нана да, ков-карт да, тух-сискал да, мар-сесаг да, во1-йо1 да.