3. Куцдешаш кхоллара наькъаш

Эггара дукхаг1а куцдешаш кхолл тайп-тайпара къамаьла доакъош куцдешашка даларца (адвербиализаци). Формага диллача, шоаш хьадаьннача къамаьла доакъошта тара да куцдешаш, цхьабакъда, ма1ани синтаксически г1улакхи куцдешайдар санна да.

1) Ц1ердешаех кхелла куцдешаш. Дукха куцдешаш ювлаяннача ц1ердешай дожарий формаех кхеллад. Уж луреи, кечалеи, хотталуреи, дустареи дожарий формаш я.

Дукхаг1а я луреи меттигеи дожарий формаш: эг1азлонна, футтаройна, безама, цабезама, бехказлонна, бийсанна, бегашта, совг1ата, сарахьа, ханнахьа, чоаболаг1а, шортаг1а.

К1езигаг1а я кечалеи, хотталуреи, дустареи дожарий формаш: куралла, сонталла, 1овдалалла, сихонца, юхьанца, эг1азлонца, ж1алех, набарах, сомах, гурралца, сарралца, делкъелца, х1анзолца.

Шерра даьржа лел ц1ердешай ши лард в1ашаг1тохарцеи лард шолхаяларцеи хьахинна куцдешаш: деннна-ден, сар-сарахьа, юкъ-юкъе, ден-юкъа, дийнахь-бус, 1урра-сара, хьалха-т1ехьа, дехьа-сехьа, хьал-1о.

2) Белгалдешаех кхелла куцдешаш. Мишталли белгалдешаши мишталли куцдешаши в1аши тара да. Царна юкъера башхалонаш синтаксически белгалйоал: Дика (белгалдош) г1улакх да 1а сона т1аденар. Из г1улакх дика (куцдош) чакхдаьлар.

3) Таьрахьдешаех кхелла куцдешаш. Уж к1езига да. Уж тайп-тайпара да, шоаш кхоллара наькъага диллача:

1. Суффикс [-лх] т1атеха кхеллараш: цхьалха, шолха, кхолха;

2. «Ца1» яхача таьрахьдеша [-на] яха лура дожара аффикс т1акхетарца кхеллад «цхьана» яха куцдош. Цунах хьахул «цкъа, цкъаза, цкъаь-цкъа, цкъарчоа» яха куцдешаш;

3. Суффикс [-зза] т1атохарца кхелла куцдешаш: шозза, кхозза, цхьайттаза, б1аьзза;

4. Меттига дожара аффикс [-хьа] т1атохарца кхолла куцдешаш: цхьаннахьа, шиннахьа, кхаьннахьа, пхеннахьа.

4) Ц1ерметтдешаех кхелла куцдешаш шин группа декъалу:

1. Шоаш хьадаьннача ц1ерметтдешашцара бувзам байнараш: цига, укхаза, маца, мел, мича, мичахьа;

2. Шоаш хьадаьннача ц1ерметтдешашца бувзам бараш: цудухьа, иштта, иззал, х1ара, массанахьа, массайтта, кхычахьа, вокхазахьа.

5) Куцдешаех кхелла куцдешаш. Куцдешаех кхыдола куцдешаш колл тайп-тайпарча наькъаца:

1. Овлан мукъаза оаз шолхаяларца а [-хь] яха суффикс т1акхетарца а: х1анз – х1анззалехь, тахан – тахханехь, хьогга – хьоггехь, х1аьта – х1аьттехь, селхан – селхханехь;

2. Овлан мукъаза оаз шолхаяларца а ч1оаг1дара дакъилг т1акхетарца а: мел – мелла а, мичахьа – миччахьа а, моцаг1а – моццаг1а а, мичара – миччара а, т1аккха – т1аккхе а.

6) Айдардешаех кхелла куцдешаш. Уж формаш кхолл:

1.Айдардешаши деепричастии в1ашаг1тохарца: т1ап-аьнна, парт-аьнна, ч1икъ-аьнна;

2.Айдардешашта суффикс [-хь] т1атохарца: гаррехь, хьайттехь. Масала: Ишколен коа хьайттехь удаш дар бераш.

Хандеша формаех кхелла куцдешаш. Уж формаш к1езига я. Царех лоарх1 ераш: ховш, цаховш, тоъал, 1аббалца, хадданза, къаьстта.

Куцдешаш нийса яздара бокъонаш

1.Куцдешаши дешт1ехьенаши шоайла эергйоацаш, цар синтаксически г1улакхагеи бувзамгеи хьажа веза: куцдешаш дилла хандешашца е хандеша формашца дувзаденна хул, х1аьта дешт1ехьенаш ц1ердешашца бувзам болаш хул, царна т1ехьа а латт уж. Масала: Хьаьша маг1а ваьлар (маг1а – куцдош да); Ц1ен маг1а ловзаш доахкар бераш (ц1ен маг1а – дешт1ехье я). Куцдешашка хаттар дала йиш я, х1аьта дешт1ехьенга хаттар оттаде йиш яц.

2.Ц1ердешаех кхеллача бахьана куцдешашка шола «лл» язду: куралла, волла, сонталла, мукъалла.

3.Деепричасте дацара формах хьахинна куцдешаш дацара дакъилгашца цхьана язду: цаховш, цамогаш.

4.Деепричастехи ц1ерметтдешаехи хьадаьнна куцдешаш овлан мукъаза оаз шолха йолаш язду: саццанза, лаьрхх1а, хьаккха, сецца, хадданза, миччахьа, цхьаннахьа.

5.Ц1ерметтдешаех хьахинна чоалхане куцдешаш цхьана язду: укхсахьате, цулт1ехьа, цудухьа, цулсовг1а.

6.Шин е кхы дукхаг1ча дешдоакъоех латтача куцдешашта т1ехьа хозаш йола мукъа оаз «–а» язъе еза: дикаг1а, хозаг1а, дехьаг1а, тховсара, цига.

7.Ц1ердешаех хьахиннача дера-куца куцдешашта т1ехьа «–г1а» е «-х» хозача метте «-г1а» язду: йортаг1а, болараг1а.

8.«Аьнна» яха деепричасти «тара алара дешашта» айдардешашта т1акхетарца хьахинна куцдешаш юкъе такилг долаш язду: ч1арх-аьнна, т1ап-аьнна.

9.Чоалхане куцдешаш юкъе такилг долаш язду: гайна-ганза, дехьа-сехьа, шал-шаьра, кхоана-ломма, юкъ-юкъе, каст-каста.

10.Дер тардеча куцдеша чаккхенга «-х» язду: борг1алах 1аьхар.

11.Лура дожара формах хьахинна дагалоацама куцдешаш, дожара чаккхе санна, «н» шола долаш язду: эг1азлонна, гаргалонна, фунна, сердалонна.