ы

9. Òàќûðûï.

Ќàçàќстан Республикасыныњ ќàðæû ќ±ќûѓûíûњ íåã³çäåð³

1.Ќàðæû ќ±ќûѓûíûњ ò‰ñ³í³ã³, ïºí³, ºä³ñ³, ќайнар кμçäåð³.

2.Бюджет зањдары, бюджет ж‰йес³.

3.Ќàçàќстан Республикасыныњ ñàëûќ ќ±ќûѓûíûњ жалпы ережелер³.

1. Ќàðæû ќ±ќûѓûíûњ ò‰ñ³í³ã³, ïºí³, ºä³ñ³, ќайнар кμçäåð³

Ќàðæû ќ±ќûѓы мемлекетт³њдамуыныњºðá³ð íàќòû êåçåњ³íäå îíûњ м³ндеттер³ мен ќызметкер³н³њ ‰çä³êñ³ç àòќарылуын ќамтамасыз ету ‰ш³н мемлекетт³њ ќаржылыќ ќызмет³н³њ барысында пайда болатын ќîѓàìäûќ ќатынастарды реттейт³н ќ±ќûќòûќ нормалардыњ жиынтыѓû.

Мемлекетт³њ ќаржылыќ ќызмет³ т‰рл³ ºд³стерд³њ êμмег³мен ³ске асырылады. Осындай ºд³стерд³њ á³ð³ àќшалай ќаржы жинау, яѓíè, æåêå æºíå çàњäû ò±ëѓалардыњ табысыныњ, пайдасыныњ á³ð áμë³ã³ çàњäà êμðñåò³ëãåí ìåðç³ì ìåí ìμлшерде мемлекетт³њ бюджет³не т‰сед³. Бюджетке аталѓан т‰с³мдерд³њ óàќытында тμлену³н мемлекетт³њ арнайы органдары баќылап отырады. Белг³ленген мμлшерде, бюджетт³к емес ќорларѓа да м³ндетт³ жарналар ж³бер³лед³, мысалы зейнетаќû æèíàќòàó ќорларын айтуѓа болады. Мемлекетт³к мекемелерд³њ õàëûќќà êμрсеткен ќызметтер³ ‰ш³н алынатын мемлекетт³к баждар ìåí алымдар да м³ндетт³ т‰рде мемлекетт³к бюджетке т‰сед³.

Àќшалай ќаржыны бμлу мен пайдаланудаѓы нег³зг³ ºд³стерд³њ á³ð³ ќаржыландыру ìåí несие беру ºä³ñòåð³. Ќаржыландыру

ол жоспарлары, маќсатты, ќайтарымсыз, аќысыз мемлекетт³к бюджеттен бер³лет³н аќшалай ќаражат, яѓни бюджет ќаражатын алушыларѓà îñû ќаражатты бμëó.

Àë êåð³ñ³íøå, несие беру áàíê³ë³ê ќарыз т‰р³ндег³ жоспарлары, маќсатты, аќылы жºне белг³ленген мерз³мде ќайтарылатын, пайызбен бер³лет³н аќшалай ќàðæû. Á‰ã³íã³ òàњäà несие беруд³њ

мемлекетт³к, банкт³к æºíå коммерциялыќñèÿќòû ò‰ðëåð³ áàð.

Мемлекетт³к несие б³р мемлекетт³њ áàñќа шет мемлекеттерд³њ жºне олардыњ æåêå æºíå çàњäû ò±ëѓаларыныњ, инвесторлардыњ, õàëûќаралыќ ќаржылыќ ±йымдардыњ àќшалай ќаржыларын

óàќытша пайдалануы. Мемлекет б±ндай жаѓдайда ќарыз алушыныњ ðμл³нде болады. Банкт³к несие банкт³к ќарауына уаќытша айналыстан бос аќшалай ќаржыларды жинаќòàó ќатынастарын ќамтиды.

Коммерциялыќ несие банкт³к ќаржыландырудан т‰б³р³нен μзгешеленед³. Коммерциялыќ несие кейде тауарлы деп те аталады. Оныњ ìºí³ ќаржыны ќайтаруды кей³нге ќалдыруѓà ð±ќсат бер³лед³. Сонымен кºс³порын несиеге алѓан материалдарды кей³н μтеуге м‰мк³нш³л³к арќылы несие алады. Коммерциялыќ несие векселмен бек³т³лед³ вексельд³ банктер есепке алады да, сμйт³п коммерциялыќ несие б³рт³ндеп банкт³к несиеге ±ласады. Сонда зањнамалар нормаларына сºйкес келет³н вексель вексель иес³не бер³лген жазбаша кеп³лд³к болып табылады.

Мемлекетт³кќаржылыќ³с-ºрекетжºнеќаржылыќáàќылаумен айналысатын кμптеген органдар бар. Оларѓа мемлекетт³к бил³кт³њ æîѓàðѓû μê³ëåòò³ æºíå àòќару органдары — Мºж³л³с пен Сенат, ‡к³мет, Ќаржы министрл³г³, ¦лттыќ áàíê, Ñàíàќ палатасы, Ќазыналыќ, ñàëûќ комитеттер³, салыќ полициясы, басќà äà êμптеген ќаржылыќ áàќылауды ³ске асыратын ºр т‰рл³ инспекциялар жатады.

Мемлекетт³к емес кºс³пкерл³ктен басќа т³рл³кпен айналысатын субъект³лерд³њ ќаржылыќ-шаруашылыќ æàѓдайын тексеруд³ мемлекетт³к емес тексеру-баќылау органдары — аудиторлар ж‰зеге асырады.

Мемлекетт³њ ќаржылыќ ³с-ºрекет³н³њ барысында материалды æºíå ±йымдастырушылыќ ñèÿќòû åê³ ò‰ðë³ ќаржылыќ ќатынастар ќалыптасады.

Материалды ќаржылыќ ќатынастар мемлекетт³к аќøà

ќорларынќалыптастыружºнебμëó‰ðä³ñ³í,àќшалайќаржылардыњ ќîçѓалысын ќосымша реттейд³. Б±л ќатынастар наќòû àќøàíûњ òμлеуш³лерден мемлекетт³к ќîðѓа не болмаса, кер³с³нше, мемлекетт³к ќордан оны алушыларѓà ќàðàé áàѓытталуымен байланысты. Мысал рет³нде мемлекетт³к бюджетке т‰сет³н салыќ, ñàëûќ òμлеуш³ден мемлекетт³к бюджетке барса, кер³с³нше мемлекетт³к бюджеттен бμл³нет³н зейнеткерлерге тμленет³н зейнетаќы, жет³м балаларѓà òμленет³н кμìåêàќылар бюджеттен азаматтардыњ ºлеуметт³к м±ќтаждыќтарына баѓытталады.

¦йымдастырушылыќќаржылыќќатынастар мемлекетт³њ àќøà, ќаржы ж‰йелер³н³њ, ќаржыны мемлекетт³к басќàðó æ‰éåñ³í³њ, ќаржылыќ жоспарлауды ±йымдастыруды, мемлекет-

ò³êќаржылыќáàќылауды±йымдастырубарысындаќалыптасады. Б±л ќатынастар экономикалыќ сипатта болмаѓàíäûќòàí àќøà ќаржыларыныњ ќîçѓалысын жанамалайды. Б³раќ, олар материалды ќаржылыќ ќатынастардыњ ќалыпты ќызмет³н ќамтамасыз етед³. Егер материалды ќаржылыќ ќатынастардыњ нег³зг³ нысаны аќша болса, ±йымдастырушылыќ ќаржылыќ ќатынастардыњ нысаны мемлекетт³к ќаржылыќ ќ±рылым болып табылады.

Ќаржылыќ áàќûëàó. Ќаржылыќ áàќылау мемлекетт³њ ќàð- æûëûќ³с-ºрекет³н³њàќøà-ќàðæû àѓымын, бюджетт³њќазынасын ќàòàњ ñàќòàó ìåí áàќûëàóѓà áàѓытталѓàí ìàњûçäû á³ð áμë³ã³. Ќаржылыќáàќылау барынша к‰рдел³ ж‰йе жºне ол тμмендег³дей б³рнеше áμл³ктерден ò±ðàäû: 1) áàќылау субъект³с³; 2) баќылау объект³с³; 3) баќûëàó çàòû (òàќырыбы); 4) баќылаудыњ ìàќñàòû; 5) áàќылауды ³ске асырудыњ ºä³ñòåð³.

Ќаржылыќ áàќылаудыњ субъект³с³ болып ќаржылыќ áà-

ќылауды ³ске асыруѓà ќ±зырет³ бар арнайы мемлекетт³к не мемлекетт³к емес органдар, лауазымды адамдар табылады. Сондыќ- тан, т³келей тексеруш³ ќаржылыќáàќылаудыњсубъект³с³, ал тексер³луш³ объект³с³ болады.

Мемлекетт³к ќаржылыќ áàќылаудыњ объект³с³не îñû áàќы- лаудыњ øåњáåð³íå ³ë³íãåí ò±ëѓàëàð, íàќты айтсаќ: 1) мемлекетт³к органдар; 2) мемлекетт³к зањäû ò±ëѓалар; 3) мемлекетт³к емес зањäû ò±ëѓалар; 4) азаматтар жатады.

Ќàðæû ќ±ќûѓûíûњ ќайнар кμçäåð³íå Ќàçàќстан РеспубликасыныњКонституциясы, сонымен ќàòàð, òμмендег³ нормативт³к ќ±ќûќòûќакт³лер жатады: Ќàçàќстан РеспубликасыныњБюджет кодекс³. 24 сºу³р, 2004 ж; «Салыќ жºне бюджетке тμленет³н басќа да м³ндетт³ тμлемдер туралы» Ќàçàќстан Республикасыныњ Кодекс³ (Салыќ кодекс³) 2001 жылѓы 12 маусым; «ЌÐ-äàѓû БАНКТЕР ЖªНЕ БАНК ЌЫЗМЕТ² ТУРАЛЫ» Ќàçàќстан Республикасыныњ 1995 æûëѓы 31 тамыздаѓû Çàњû; «ЌÐ-äàѓû ¦ËÒÒÛЌ БАНК² ТУРАЛЫ» Ќàçàќстан Республикасыныњ 1995 æûëѓы 30 наурыздаѓû Çàњû.

¦ëòòûќ валюта — «тењãå». Тºуелс³з егемен мемлекетт³њ м³ндетт³ рºм³здер³н³њ á³ð³ îíûњ ±ëòòûќ валютасы болып табылады.

Кез келген мемлекетт³њ тарихына оныњ á³ð-àќ ðåò åíã³ç³ëåò³í μз валютасыныњ тарихы да к³ред³. Басќà êμптеген елдерд³њ ±ëòòûќ валютасыныњ тарихы сан ѓасырлар бойы ќалыптасќан. Кез келген ±лттыќ валюта елд³њ μткен³н, б‰г³нг³с³н жºне болашаѓын бейнелейд³. Ал тењãåí³њ — Ќàçàќстан Республика-

ñû ±ëòòûќ валютасыныњ тарихы Президентт³њ 1993 æûëѓû 15 ќарашадаѓы жарлыѓынан басталды.

Àëѓàøќы кезде тењãåí³њ á³ð³íø³ øûѓàðûëѓàí ќатары (1 тењге = 100 тиын) мынадай номиналдардан т±рды: 1, 3, 5, 10, 20, 50 жºне 100 тењгел³к банкноттар, 1, 3, 5, 10, 20 тењгел³к монеталар, 1, 3, 5, 10, 20 жºне 50 тиындыќ монеталар (бастапќûäà ќàѓаздан жасалѓàí ).

Кей³ннен айналысќà: 1994 æûëû 1993 æûëѓы ‰лг³дег³ номиналы 200 тењãåë³ê æºíå 1994 æûëѓû ‰ëã³äåã³ 500 òåњгел³к банкноттар; 1995 жылы 1994 жылѓы ‰лг³дег³ номиналы 1000 тењгел³к банкноттар; 1996 жылы 1996 жылѓы ‰лг³дег³ номиналы 2000 тењгел³к банкноттар; 1997 жылы номиналы 1, 5, 10, 20, 50 тењгел³к монеталар (жања дизайны); 1999 жылы 1998 жылѓы ‰лг³дег³ номиналы 5000 тењгел³к банкноттар; 2000 жылы 1999 жылѓы ‰лг³дег³ номиналы 200 жºне 500 тењгел³к банкноттар (дизайны μзгерт³лген),

2001 æûëû: 2000 æûëѓы ‰лг³дег³ номиналы 1000 жºне 2000 тењгел³к банкноттар (дизайны μзгерт³лген); 2001 жылѓы ‰лг³дег³ номиналы 100 тењгел³к банкноттар (дизайны ³ш³нара μзгерт³лген); ЌÐ-ñû òºóåëñ³çä³ã³í³њ 10 жылдыѓына арналѓàí 2001 æûëѓû ‰ëã³äåã³ 5000 òåњгел³к мерейтойлыќ банкноттар; 2001 жылѓû ‰ëã³äåã³ 5000 òåњгел³к банкноттар (дизайны ³ш³нара μзгерт³лген).

2002 æûëû: 2003 æûëѓы ‰лг³дег³ номиналы 100 тењгел³к банкноттар; 1999 жылѓы ‰лг³дег³ номиналы 200 жºне 500 тењгел³к банкноттар (дизайны ³ш³нара μзгерт³лген) шыѓарылды.

2003 æûëû: 2003 æûëѓы ‰лг³дег³ номиналы 10 000 тењгел³к банкноттар.

Республикада аќша айналысындаѓы монетамен ќатар мерейтойлыќ жºне ескертк³ш монеталар да ќолданылады. Мерейтойлыќ жºне ескертк³ш монеталар оларда белг³ленген ќ±íѓà ñºéêåñ òμëåì ќàá³ëåò³íå èå, á³ðàќ îëàð íåã³ç³íåí ìºäåíè-àѓàðòó ìàќсатында шыѓàðûëѓан. ªдеттег³дей, олар ќàòàњ шектеул³ таралыммен шыѓарылады жºне Ќàçàќстан Республикасыныњ àóìàѓында жºне шет елдерде коллекциялыќ ќ±нымен сатуѓа арналѓàí.

2. Бюджет зањдары, бюджет ж‰йес³

Материалды маѓынасында бюджет мемлекетт³њ àќøà ќîðû. Áюджет—мемлекеттiњмiндеттерiменфункцияларынiскеасыру-

äû ќаржымен ќамтамасыз етуге арналѓан орталыќтандырылѓàí àќøà ќîðû.

Бюджет зањдары — бюджеттiк жºне бюджетаралыќ ќатынастарды реттейдi жºне бюджет ж‰йесi ж±мыс iстеуiнiњ, бюджет ќаражатыныњ ќ±ралуы мен пайдаланылуыныњ негiзгi ережелерiн, принциптерi мен тетiктерiн белгiлейдi. Ќàçàќстан Республикасыныњ бюджет зањäàðû Ќàçàќстан Республикасыныњ Конституциясына негiзделедi. Сонымен ќàòàð 2004 æ. 24 ñºó³ðäåã³ «Ќàçàќстан Республикасыныњ Бюджет кодекс³нен» жºне μзге де нормативтiк-ќ±ќûќòûќ актiлерден т±рады.

Бюджет ж‰йесi деген³м³з — бюджеттердiњ æºíå Ќàçàќстан Республикасы ¦лттыќ ќорыныњ, сондай-аќ бюджеттiк процестер мен ќатынастардыњ жиынтыѓû.

Бюджет ж‰йесi мынадай принциптерге негiзделедi:

1)бiрлiк принципi — Ќàçàќстан Республикасыныњàóìàѓûíäà Ќàçàќстан Республикасыныњ áiðûњѓай бюджеттiк зањдарыныњ ќолданылуын, соныњ iøiíäå áiðûњѓай бюджеттiк сыныптауды, бюджет процесiн ж‰зеге асырудыњ áiðûњѓай рºсiмдерiн пайдалануды ќамтамасыз ету;

2)òîëûќòûќ принципi — Ќàçàќстан Республикасыныњ çàњдарында кμзделген барлыќ ò‰ñiìäåð ìåí øûѓыстарды бюджеттерде жºне Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ ќорында кμрсету, бюджет ќаражатын пайдалана отырып, μзара талаптарды есепке алуѓà, ñîë ñèÿќты бюджет ќаражаты бойынша талаптар ќ±ќûќтарынан шегiнуге жол бермеу;

3)реалистiк принципi — бекiтiлген (наќтыланѓан, т‰зетiлген) бюджет кμрсеткiштерiнiњ орта мерзiмдi фискалдыќ саясатќà æºíå Ќàçàќстан Республикасы мен аймаќтарды ºлеуметтiкэкономикалыќдамытудыњорта мерзiмдi жоспарыныњáåêiòiëãåí (ò‰çåòiëãåí) μлшемдерi мен баѓыттарына сºйкес келуi;

4)транспаренттiлiк принципi — мемлекеттiк немесе зањìåí ќîðѓалатын μçãå äå ќ±пия болып табылатын мºлiметтердi ќîñïàѓàíäà, Ќàçàќстан Республикасыныњ бюджет зањдары саласындаѓы нормативтiк-ќ±ќûќòûќ àêòiëåðäi, áåêiòiëãåí (íàќ- тыланѓан, т‰зетiлген) бюджеттердi жºне олардыњ àòќарылуы туралы есептердi, мемлекеттiњ фискалдыќ саясатына ќатысты басќà äà àќпаратты мiндеттi т‰рде жариялау; бюджет процесiнiњ àøûќòûѓы, мемлекеттiк ќàðæû áàќылауын ж‰ргiзу;

5)дºйектiлiк принципi — бюджеттiк ќатынастар аясында б±рын ќабылданѓан шешiмдердi мемлекеттiк басќару орган-

дарыныњ ñàќòàóû;

6)тиiмдiлiк жºне нºтижелiлiк принципi — бюджеттердi бюджеттiк баѓдарламалар паспорттарымен кμзделген белгiлi бiр нºтижелерге ќîë æåòêiçó ќажеттiлiгiн нег³зге алып, бюджет ќаражатыныњ осы нºтижелерге ќîë æåòêiçó ‰øií ќажеттi оњтайлы кμлемiн пайдалана отырып ºзiрлеу жºне атќару немесе бюджеттiк ќаражаттыњáåêiòiëãåí êμлемiн пайдалана отырып, ењ ‰здiк нºтиженi ќамтамасыз ету;

7)басымдыќпринципi — бюджеттiк процестi республиканыњ немесе аймаќòûњ ºлеуметтiк-экономикалыќ дамуыныњ басым баѓыттарына сºйкес ж‰зеге асыру;

8)жауапкершiлiк принципi — бюджет процесiне ќатысушыларды Ќàçàќстан Республикасыныњ бюджеттiк зањдарын б±зѓаны ‰шiн жауапќа тарту;

9)бюджеттердiњ дербестiк принципi — т‰рлi дењгейдегi бюджеттер арасында т‰сiмдердiњ ò±ðàќòû ò‰ðäå áμëiíiï ò±ðóûí îðíûќтыру жºне олардыњ ж±мсалу баѓыттарын аныќтау, мемлекеттiк басќарудыњ барлыќ äåњгейлерiнiњ сºйкес бюджет процесiн дербес ж‰зеге асыру ќ±ќûѓы, жергiлiктi бюджеттердiњ àòќарылуы барысында ќосымша алынѓан кiрiстердi, жергiлiктi бюджеттер ќаражатыныњ áîñ ќàëäûќтарын жоѓàðû ò±ðѓан бюджетке алып ќîþѓа жол берiлмейтiндiгi, тиiстi μòåìñiç òμìåí ò±ðѓан бюджеттерге ќосымша шыѓыстар ж‰ктеуге жол берiлмейтiндiгi.

Ќàçàќстан РеспубликасыныњБюджет ж‰йес³ тμмендег³дей

ò‰ðëåði ìåí äåњгейлерге бμë³íåä³. Ќàçàќстан Республикасында мынадай дењгейдегi бюджеттер бекiтiледi, атќарылады жºне дербес болып табылады:

• республикалыќ бюджет;

• облыстыќ бюджет, республикалыќ ìàњûçû áàð ќала, астана бюджетi;

• аудан (облыстыќ ìàњûçû áàð ќала) бюджетi.

Ќàçàќстан Республикасында тμтенше мемлекеттiк бюджет ºзiрленуi, бекiтiлуi жºне атќарылуы м‰мкiн.

Республикалыќ бюджет. Ñàëûќòûќ æºíå áàñќà äà ò‰ñiìäåð åñåáiíåí ќалыптастырылатын жºне орталыќ мемлекеттiк органдардыњ, îëàðѓа ведомстволыќ áàѓынысты мемлекеттiк мекемелердiњ мiндеттерi мен функцияларын ќаржымен ќамтамасыз етуге жºне мемлекеттiк саясаттыњжалпыреспубликалыќáàѓыттарын iске асыруѓа арналѓан орталыќтандырылѓàí àќøà ќоры республикалыќ бюджет болып табылады. Тиiстi ќаржы жылына

арналѓан республикалыќ бюджет Ќàçàќстан Республикасыныњ Çàњûìåí áåêiòiëåäi.

Облыстыќ бюджет, республикалыќ ìàњûçû áàð ќала, астана бюджетi. Ñàëûќòûќ æºíå áàñќà äà ò‰ñiìäåð, åñåáiíåí ќалыптастырылатын жºне облыстыќ äåњгейдегi жергiлiктi мемлекеттiк органдардыњ, республикалыќ ìàњûçû áàð ќаланыњ, астананыњ, îëàðѓа ведомстволыќ áàѓынысты мемлекеттiк мекемелердiњ мiндеттерi мен функцияларын ќаржымен ќамтамасыз етуге жºне тиiстi ºêiìøiëiê-àóìàќòûќ бiрлiкте мемлекеттiк саясатты iске асыруѓа арналѓан орталыќтандырылѓàí àќøà ќоры облыс бюджетi, республикалыќ ìàњûçû áàð ќала, астана бюджетi болып табылады. Тиiстi ќаржы жылына арналѓан облыстыњ бюджетi, республикалыќ ìàњûçû áàð ќаланыњ, астананыњ бюджетi облыс, республикалыќ ìàњûçû áàð ќала, астана мºслихатыныњ øåøiìiìåí áåêiòiëåäi.

Аудан (облыстыќ ìàњûçû áàð ќала) бюджетi. Ñàëûќòûќ æºíå áàñќà äà ò‰ñiìäåð åñåáiíåí ќалыптастырылатын жºне ауданныњ (облыстыќ ìàњûçû áàð ќаланыњ) жергiлiктi мемлекеттiк органдарыныњ, îëàðѓа ведомстволыќ áàѓынысты мемлекеттiк мекемелердiњ мiндеттерi мен функцияларын ќаржымен ќамтамасыз етуге жºне тиiстi аудандаѓы (облыстыќ ìàњûçû áàð ќаладаѓы) мемлекеттiк саясатты iске асыруѓа арналѓан орталыќтандырылѓàí àќøà ќоры аудан (облыстыќ ìàњûçû áàð ќала) бюджетi болып табылады. Тиiстi ќаржы жылына арналѓан аудан (облыстыќ ìàњûçû áàð ќала) бюджетi аудан (облыстыќ ìàњûçû áàð ќала) мºслихатыныњ øåøiìiìåí áåêiòiëåäi.

Òμтенше мемлекеттiк бюджет. Òμтенше мемлекеттiк бюджет республикалыќ жºне жергiлiктi бюджеттердiњ íåãiçiíäå ќалыптастырылады жºне Ќàçàќстан Республикасындаѓû òμтенше немесе соѓûñ æàѓдайларында енгiзiледi.

Òμтенше мемлекеттiк бюджеттi бюджеттiк жоспарлау жμнiндегi орталыќ уºкiлеттi орган ºзiрлейдi жºне ол Ќàçàќстан Республикасыныњ çàњдарында белгiленген тºртiппен Ќàçàќстан Республикасы ПрезидентiнiњЖарлыѓûìåí áåêiòiëåäi. Ќàçàќстан Республикасыныњ á‰êië àóìàѓûíäà òμтенше немесе соѓûñ æàѓдайын енгiзу жºне оныњ к‰шiн жою туралы Ќàçàќстан Республикасы Президентiнiњ Жарлыѓû òμтенше мемлекеттiк бюджеттi енгiзуге жºне оныњ ќолданылуын тоќòàòóѓа негiз болып табылады.

Òμтенше мемлекеттiк бюджеттiњ ќабылданѓаны туралы Ќàçàќстан Республикасыныњ Парламентi дереу хабардар етiледi.

Òμтенше мемлекеттiк бюджеттiњ ќолданылу уаќытына тиiстi ќаржы жылына арналѓан республикалыќбюджет туралы зањíûњ æºíå òèiñòi ќаржы жылына арналѓан барлыќ äåњгейлердегi жергiлiктi бюджеттер туралы мºслихаттар шешiмдерiнiњ ќолданылуы тоќтатыла т±рады. Тμтенше мемлекеттiк бюджет тμтенше немесе соѓûñ æàѓäàéû åíãiçiëãåí ìåðçiì iøiíäå ќолданыста болады.

Òμтенше мемлекеттiк бюджеттiњќолданылуы тоќтатылѓаннан бастап республикалыќжºне жергiлiктi бюджеттердiњàòќарылуы тиiстi ќаржы жылына арналѓан республикалыќ бюджет туралы зањѓà æºíå òèiñòi ќаржы жылына арналѓан барлыќäåњгейлердегi жергiлiктi бюджеттер туралы мºслихаттардыњ шешiмдерiне сºйкес ж‰зеге асырылады. Ќàçàќстан Республикасыныњ жекелеген жерлерiнде тμтенше жаѓдай енгiзiлген ретте тμтенше мемлекеттiк бюджет енгiзiлмейдi.

Ќàçàќстан Республикасыныњ бiрнеше аймаќтарыныњ àóìàќ- тарында бiр мезгiлде тμтенше жаѓäàé åíãiçó òμтенше жаѓдайдыњ зардабы ±лттыќ м‰дделерге жºне республиканыњ экономикалыќ ќàóiïñiçäiãiíå íàќòû ќàòåð òμндiруi м‰мкiн болатын ретте ѓàíà òμтенше мемлекеттiк бюджет енгiзуге негiз бола алады.

Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ ќîðû. Ќàçàќстан Республикасы Yкiметiнiњ Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ банкiндегi шотында шоѓырландырылатын, мемлекеттiњ ќаржылыќ актив т‰рiндегi, сондай-аќ, материалдыќ емес активтердi ќîñïàѓàíäà, μзге де м‰лiк т‰рiндегi активтерi Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ ќоры болып табылады.

Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ ќоры мемлекеттiњ ò±ðàќты ºлеуметтiк-экономикалыќ дамуын ќамтамасыз етуге, ќаржылыќ активтердiњ жºне материалдыќ емес активтерд³ ќîñïàѓàíäà, μзге де м‰л³ктердiњ ќорлануына, экономиканыњ м±най секторына тºуелдiлiгiн жºне ќолайсыз сыртќы факторлардыњ ûќпалын тμмендетуге арналѓàí.

Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ ќîðû æèíàќòàó æºíå ò±ðàќтандыру функцияларын ж‰зеге асырады. Жинаќтау функциясы материалдыќ емес активтерд³ ќîñïàѓàíäà, ќаржылыќ активтер мен μçãå äå ì‰ë³êò³њ æèíàќталуын жºне тºуекелд³њ äåњãåé³ á³ðќалыпты болѓан кезде ±заќ мерз³мд³ перспективада Ќàçàќстан Республикасы ¦лттыќ ќоры активтер³н³њ ê³ð³ñò³ë³ã³í ќамтамасыз етед³. Т±раќтандыру функциясы Ќàçàќстан Республикасы ¦лттыќ ќорыныњ активтер³ μò³ìä³ë³ã³í³њ æåòê³ë³êò³ äåњãåé³í ±ñòàï ò±ðóѓа арналѓàí.

Ќàçàќстан Республикасы ¦лттыќ ќорыныњ ò±ðàќтандыру функциясын ж‰зеге асыру ‰ш³н пайдаланылатын б³р бμл³г³ кеп³лд³к бер³лген трансфертт³ ќамтамасыз етуге ќажетт³ мμлшерде айќындалады. Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ ќîðûí ќалыптастыру мен пайдалану д‰ниеж‰зiлiк жºне iшкi тауар мен ќаржы рыноктарыныњ конъюнктурасы, мемлекеттегi жºне шет елдердегi экономикалыќ æàѓдай, республиканыњ ºлеуметтiкэкономикалыќ дамуыныњ басымдыќтары ескерiле отырып, б±л ретте макроэкономикалыќ жºне фискалдыќ ò±ðàќòûëûќ æºíå Ќàçàќстан Республикасы ¦лттыќ ќорыныњ íåãiçãi ìàќсаттары мен мiндеттерi саќтала отырып айќындалады.

Ќàçàќстан Республикасы ¦лттыќ ќорыныњ т‰сiмi мен ж±мсалуы ±лттыќ жºне шетелдiк валюталармен ж‰ргiзiледi. Ќàçàќстан Республикасы ¦лттыќ ќорыныњ операциялар жμ- нiндегi есебi мен есептiлiг³ ±лттыќ валютамен ж‰зеге асырылады. Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ ќорын сенiмгерлiк басќаруды Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ áàíêi ìåí Ќàçàќстан Республикасыныњ ‡кiметi арасында жасалатын сенiмгерлiк басќару туралы шарттыњ íåãiçiíäå Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ банкi ж‰зеге асырады.

3. Ќàçàќстан Республикасыныњ ñàëûќ ќ±ќûѓûíûњ жалпы ережелер³

Ñàëûќ деген³м³з мемлекет бiржаќòû òºðòiïïåí çàњ ж‰зiнде белгiлеген, белгiлi бiр мμлшерде ж‰ргiзетiн, ќайтарымсыз жºне μтеусiз сипатта болатын бюджетке тμленетiн мiндеттi аќшалай тμлемдер.

Ñàëûќ ќ±ќûѓû ñàëûќты жºне бюджетке тμленетiн басќа да мiндеттi тμлемдердi белг³леу, енг³зу жºне есептеу мен тμëåó òºðòiái æμí³íäåã³ áèëiê ќатынастарын, сондай-аќ мемлекет пен салыќ òμлеуш³ арасындаѓû ñàëûќ м³ндеттемелер³н орындауѓа байланысты ќатынастарды реттейдi.

Ñàëûќтар тiкелей жºне жанама болып бμлiнедi. Т³келей салыќ òμëåóä³њ субъект³с³ оныњ ауыртпалыѓûí μз³ т³келей кμтеред³, яѓíè òμленген салыќ т³келей оныњ ì‰ëê³í³њ, åњáåêàќысыныњ азаюына ºкелед³. Мысалы, т³келей салыќќа жеке табыс салыѓûí æàòќûçóѓа болады.

Жанама салыќòàðѓà ќîñûëѓàí ќ±í ñàëûѓы мен акциз жатады. Жанама салыќòà ñàëûќ òμëåóø³ ñàëûќòû òμëåóä³њ ауырт-

ïàëûѓûí áàñќà á³ð ò±ëѓàѓа ж‰ктейд³. Мысалы, зањ æ‰ç³íäå àòàëѓàí ñàëûќтардыњ òμлеуш³с³ тауарды сатушы, б³раќ íåã³ç³íäå ñàëûќòûњ сомасы осы сатылѓан тауардыњ ќ±íûíûњ ³ш³не к³рет³нд³ктен оны тауарды сатып алушы μòåéä³.

ÑàëûќжºнебасќадамiндеттiтμлемдердiњсомаларыЌàçàќстан РеспубликасыныњБюджет кодексiне жºне тиiстi жылѓа арналѓан республикалыќ бюджет туралы зањдарда белгiленген тºрт³ппен тиiстi бюджеттердiњ êiðiñiíå ò‰ñåäi.

Ќàçàќстан Республикасында тμмендег³дей салыќòûњ ò‰ð- ëåð³ ќолданылады:

1.Корпорациялыќ табыс салыѓû.

2.Жеке табыс салыѓû.

3.Ќîñûëѓàí ќ±í ñàëûѓû.

4.Акциздер.

4—1. Экспортталатын шикi м±найѓа, газ конденсатына рента салыѓû.

5.Æåð ќойнауын пайдаланушылардыњ ñàëûќтары мен арнаулы тμлемдерi.

6.ªлеуметтiк салыќ.

7.Æåð ñàëûѓû.

8.Êμëiê ќ±ралдары салыѓû.

9.̉ëiê ñàëûѓû.

1.Корпорациялыќ табыс салыѓûí òμлеушiлерге Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ банкi мен мемлекеттiк мекемелердi ќîñïàѓàíäà, Ќàçàќстан Республикасыныњ резидент зањäû ò±ëѓалары, сондай-аќ Ќàçàќстан Республикасында ќызметiн т±раќты мекеме арќылы ж‰зеге асыратын немесе Ќàçàќстан Республикасындаѓû êμздерден табыс алатын резидент емес зањäû ò±ëѓàëàð (á±äàí ºði áμлiм бойынша — салыќ òμлеушiлер) жатады.

Ñàëûќ салу объектiлерiне мыналар жатады:

1)ñàëûќ салынатын табыс;

2)òμëåì êμçiíåí ñàëûќ салынатын табыс;

3)Ќàçàќстан Республикасында ќызметiн т±раќты мекеме арќылы ж‰зеге асыратын резидент емес зањäû ò±ëѓàíûњ таза табысы корпорациялыќ табыс салыѓы салынатын объектiлер болып табылады.

2.Жеке табыс салыѓûí òμëåóøiëåð ñàëûќ салынатын табысы бар жеке т±лѓалар (резидент жºне резидент емес) болып табылады.

1)спиртт³њ барлыќ ò‰ðëåði;

2)алкоголь μíiìi;

3)темекi б±йымдары;

4)ќ±рамында темекi бар басќа б±йымдар;

7)бензин (авиациялыќ бензиндi ќîñïàѓанда), дизель отыны;

8)æåњiл автомобильдер (арнайы м‰гедектерге арналѓàí, ќолмен басќарылатын автомобильдерден басќà);

10)шикi м±най, газ конденсаты акцизделетiн тауарлар болып табылады.

Ќызметт³њакцизделетiн т‰рлерi мыналар болып табылады: 1) ойын бизнесi; 2) лотереяны ±йымдастыру мен μòêiçó.

4—1. Экспортталатын шикi м±найѓа, газ конденсатына рента салыѓû. Òμëåóøiëåð μíiìäi áμлу туралы келiсiм-шарттар жасасќàí æåð ќойнауын пайдаланушыларды ќîñïàѓанда, шикi м±найды, газ конденсатын экспортќà μòêiçåòií æåêå æºíå çàњäû ò±ëѓалар экспортталатын шикi м±найѓа, газ конденсатына салынатын рента салыѓûí òμлеушiлер болып табылады.

Ñàëûќсалу объектiсiне экспортќà μткiзiлетiн шикi м±найдыњ, газ конденсатыныњ êμлемi экспортталатын шикi м±найѓа, газ конденсатына рента салыѓын салу объектiсi болып табылады.

6. ªлеуметтiк салыќ. ¤ç³í³њ аты айтып т±рѓандай, нег³з³нен халыќòûњ ºлеуметт³к ќажетт³л³ктер³ мен м±ќтаждыќтарына μтеуге ж±мсалады. Салыќòû òμлеушiлер мыналар: 1) жеке кºсiпкерлер; 2) жеке нотариустар, адвокаттар Ќàçàќстан Респуб- ли-касыныњрезидентi — зањäû ò±ëѓàëàð; 3) Ќàçàќстан Республикасында ќызметiн т±раќты мекемелер, филиалдар мен μêiëäiêòåð àðќылы ж‰зеге асыратын резидент еместер ºлеуметтiк салыќ òμлеушiлер болып табылады.

Резидентзањäûò±ëѓàíûњшешiмiбойыншаоныњќ±рылымдыќ áμлiмшелерiºлеуметтiксалыќòμлеушiлерретiндеќарастырылуы м‰мкiн.

7. Æåð ñàëûѓû. Ñàëûќ ñàëó ìàќсатында барлыќ жерлер олардыњ арналѓан нысанасы мен тиесiлiлiгiне ќарай мынадай санаттарѓа: 1) ауыл шаруашылыќ ìàќсатындаѓы жерлерге; 2) елдi мекендер жерлерiне; 3) μíåðêºñiï, êμлiк, байланыс, ќîðѓàíûñ æºíå μзге де ауыл шаруашылыѓû åìåñ ìàќсаттаѓы жерлерге (б±дан ºрi — μнеркºсiп жерлерi); 4) ерекше ќîðѓалатын табиѓè àóìàќтар жерлерiне, сауыќтыру, рекреациялыќ жºне тарихимºдени маќсаттаѓы жерлерге (б±дан ºрi — ерекше ќîðѓалатын табиѓè àóìàќтар жерлерi); 5) орман ќорыныњ жерлерiне; 6) су

ќорыныњжерлерiне; 7) запастаѓы жерлерге жатќызылуына ќàðàé ќарастырылады.

Æåðä³њбелгiлiбiрнемесеμзгесанатќажататындыѓûЌàçàќстан Республикасыныњ жер туралы зањ актiлерiмен белгiленедi. Елдi мекендер жерлерi салыќ ñàëó ìàќсаты ‰шiн мынадай екi топќà áμëiíãåí: 1) ò±ðѓûí ‰é ќîðû, ñîíûњ iшiнде олардыњ жанындаѓû ќ±рылыстар мен ѓимараттар орналасќан жерлердi ќîñïàѓанда елдi мекендер жерлерi; 2) т±рѓûí ‰é ќîðû, ñîíûњiшiнде олардыњ жанындаѓû ќ±рылыстар мен ѓимараттар орналасќан жерлер.

Æåðä³њ мынадай санаттары: 1) ерекше ќîðѓалатын табиѓè àóìàќтардыњ жерлерi; 2) орман ќорыныњ жерлерi; 3) су ќорыныњ жерлерi; 4) запастаѓы жерлер салыќ ñàëóѓа жатпайды.

Àòàëѓан жерлер (запастаѓы жерлердi ќîñïàѓàíäà) ò±ðàќты жер пайдалануѓа немесе бастапќû μòåóñiç óàќытша жер пайдалануѓà áåðiëãåí æàѓдайда белгiленген тºртiппен салыќ салынуѓà òèiñ.

Æåð ñàëûѓûíûњ ìμлшерi жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардыњ шаруашылыќ ќызметiнiњ нºтижелерiне байланысты болмайды.

Æåð ñàëûѓû: 1) ìåíøiê ќ±ќûѓûí, ò±ðàќты жер пайдалану ќ±ќûѓûí, μòåóñiç óàќытша жер пайдалану ќ±ќûѓын куºландыратын ќ±жаттар; 2) жер ресурстарын басќàðó æμнiндегi уºкiлеттi орган ºр жылдыњ 1 ќàњтарындаѓû æàѓдай бойынша берген жерлердiњ мемлекеттiк сандыќ жºне сапалыќ åñåáií³њ деректерi негiзiнде есептеледi.

Òμлеушiлермынадай:1)жекеменшiкќ±ќûѓûíäàѓû;2)ò±ðàќты жер пайдалану ќ±ќûѓûíäàѓы; 3) бастапќû μòåóñiç óàќытша жер пайдалану ќ±ќûѓûíäàѓû ñàëûќ салу объектiлерi бар жеке жºне зањäû ò±ëѓàëàð æåð ñàëûѓûí òμлеушiлер болып табылады.

Çàњäû ò±ëѓалардыњ ñàëûќ салынатын объектiлерi бар ќ±рылымдыќáμлiмшелерi (б±дан ºрi — зањäû ò±ëѓàëàð) æåð ñàëûѓûí òμлеушiлер деп танылады.

Мыналар жер салыѓûí òμлеушiлер болып табылмайды: 1) áiðûњѓàé æåð ñàëûѓûí òμлеушiлер шаруа (фермер) ќожалыќтарына арналѓан арнайы салыќ режим³ ќолданылатын ќызметте пайдаланылатын жер учаскелер³ бойынша; 2) мемлекетт³к мекемелер; 3) уºкiлеттi органныњ ќылмыстыќ жазаларды атќару саласындаѓы т‰зеу мекемелерiнiњ мемлекеттiк кºсiпорындары; 5) ¦лы Отан соѓысына ќатысушылар жºне соларѓà òåњестiрiлген адамдар, м‰гедектер, сондай-аќ бала кезiнен м‰гедект³њ атаанасыныњ áiðåói: ò±ðѓûí ‰é ќîðû, ñîíûњ iøiíäå îíûњ жанын-

äàѓû ќ±рылыстар мен ѓимараттар алып жатќан жер учаскелерi; ‰й мањûíäàѓы жер учаскелерi; жеке ‰й (ќîñàëќы) шаруашылыѓûí æ‰ðã³çó, áàó-áàќша шаруашылыѓû ‰ø³í áåð³ëãåí æºíå ќ±рылыс алыпжатќанжерлерд³ќосаалѓанда,саяжайќ±рылысынаарналѓан жер учаскелер³; гаражѓа арналѓан жер учаскелер³ бойынша; 6) т±рѓûí ‰é ќîðû, ñîíûњ iøiíäå îíûњ жанындаѓû ќ±рылыстар мен ѓимараттар алып жатќан жер учаскелерi жºне ‰й мањûíäàѓы жер учаскелерi бойынша — “Ардаќòû àíà” àòàѓûíà èå áîëѓан, “Алтын алќà” àëќасымен наградталѓàí êμп балалы аналар; 7) дiни бiрлестiктер жер салыѓûí òμлеушiлер болып табылмайды.

8. Êμëiê ќ±ралдары салыѓû. Ñàëûќ òμëåóøiëåð ìåíøiê

ќ±ќûѓûíäà ñàëûќ салу объектiлерi бар жеке т±лѓалар жºне меншiк, шаруашылыќ ж‰ргiзу немесе оралымды басќàðó ќ±ќû- ѓûíäà ñàëûќ салу объектiлерi бар зањäû ò±ëѓалар, олардыњ ќ±рылымдыќ áμлiмшелерi (б±дан ºрi — зањäû ò±ëѓàëàð) êμëiê ќ±ралдары салыѓûí òμлеушiлер болып табылады.

Мыналар: 1) Ќàçàќстан Республикасыныњ‡ê³ìåò³ áåëã³ëåéò³í êμë³ê ќ±ралдарына ќажетт³л³к нормативтер³ шег³нде б³рыњѓàé æåð ñàëûѓûí òμлеуш³лер; 1-1) менш³кт³ ауыл шаруашылыѓû μí³ìäåð³í μнд³руде пайдаланылатын мамандандырылѓан ауыл шаруашылыѓы техникасы бойынша б³рыњѓàé æåð ñàëûѓûí òμëåóø³ëåðä³ ќîñà àëѓанда, ауыл шаруашылыѓû μí³ìäåð³í μíä³ðóø³ëåð. Àòàëѓан мамандандырылѓан ауыл шаруашылыѓы техникасыныњ ò³çáåñ³í Ќàçàќстан Республикасыныњ ‡к³мет³ белг³лейд³; 2) мемлекетт³к мекемелер; 3) салыќ салу объектiсi болып табылатын бiр автокμëiê ќ±ралы бойынша — ¦лы Отан соѓысына ќатысушылар жºне соларѓà òåњестiрiлетiн адамдар; 4) салыќ салу объектiсi болып табылатын бiр автокμëiê ќ±ралы бойынша — меншiгiнде мотоколяскалары мен автомобильдерi бар м‰гедектер; 5) салыќ салу объектiсi болып табылатын бiр автокμëiê ќ±ралы бойынша — Кењåñ Îäàѓûíûњ Батырлары мен Социалистiк Ењбек Ерлерi, “Халыќќаhарманы” атаѓûí àëѓан, ‰ш дºрежелi “Дањќ” орденiмен жºне “Отан” орденiмен наградталѓан адамдар, “Ардаќòû àíà” àòàѓûí àëѓан, “Алтын алќà”, “ʉìiñ àëќà” àëќаларымен наградталѓàí êμп балалы аналар; 6) ауыл шаруашылыќ ќ±ралымынан шыѓу нºтижесiнде пай ретiнде алынѓан, пайдаланѓан мерзiмi жетi жылдан асќан ж‰к автомобильдерi бойынша жеке т±лѓàëàð êμëiê ќ±ралдары салыѓûí òμлеушiлер болып табылмайды.

Ñàëûќ салу объектiлерiне Ќàçàќстан Республикасында мемлекеттiк тiркеуге жататын жºне (немесе) есепте т±рѓàí êμëiê

ќ±ралдары, тiркемелердi ќîñïàѓàíäà, ñàëûќ салу объектiлерi болып табылады.

Àë, 1) æ‰ê êμтергiштiгi 40 тонна жºне одан асатын карьерлiк автосамосвалдар; 2) мамандандырылѓан медициналыќ êμëiê ќ±ралдары салыќ салу объектiлерi болып табылмайды.

9. ̉ëiê ñàëûѓû. Мыналар м‰лiк салыѓûí òμлеушiлер болып табылады: 1) Ќàçàќстан Республикасыныњ àóìàѓында меншiк, шаруашылыќж‰ргiзу немесе оралымды басќàðó ќ±ќûѓûíäà ñàëûќ салу объектiсi бар зањäû ò±ëѓàëàð; 2) Ќàçàќстан Республикасыныњ àóìàѓûíäà ìåíøiê ќ±ќûѓûíäà ñàëûќ салу объектiсi бар жеке кºсiпкерлер.

Ќàçàќстан Республикасыныњ резидентi емес зањäû ò±ëѓàëàð Ќàçàќстан Республикасыныњ àóìàѓында орналасќàí ñàëûќ салу объектiлерi бойынша салыќ òμлеушiлер болып табылады.

Мыналар м‰лiкке салынатын салыќòû òμлеушiлер болып табылмайды: 1) Ќàçàќстан Республикасыныњ ‡êiìåòi áåëãiëåéòií ќажеттiлiк нормативтерi шегiнде салыќсалу объектiлерi бойынша бiрыњѓàé æåð ñàëûѓûí òμëåóøiëåð. Ñàëûќ салу объектiлерi бойынша бiрыњѓàé æåð ñàëûѓын белгiленген ќажеттiлiк нормативтерiнен артыќòμлеушiлер м‰лiкке салынатын салыќòû îñû áμлiмде белгiленген тºртiппен тμлейдi; 2) мемлекеттiк мекемелер; 3) уºкiлеттi органныњ ќылмыстыќ жазаларды атќару саласындаѓы т‰зеу мекемелерiнiњ мемлекеттiк кºсiпорындары; 6) дiни бiрлестiктер.

Êμðñåò³ëãåí ñàëûќтардан басќà ЌÐ-äà мынадай алымдардыњ ò‰ðëåð³ áàð: 1. Çàњäû ò±ëѓаларды мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 2. Жеке кºсiпкерлердi мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 3. Жылжымайтын м‰лiкке ќ±ќûќтарды жºне олармен жасалѓан мºмiлелердi мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 3—1. Жылжымалы м‰лiк кепiлiн мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 4. Радиоэлектрондыќ ќ±ралдарды жºне жиiлiгi жоѓàðû ќ±ðûëѓыларды мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 5. Механикалыќ êμëiê ќ±ралдары мен тiркемелердi мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 6. Тењiç, μзен кемелерi мен шаѓûí êμлемдi кемелердi мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 6—1. Кемен³њ немесе жасалып жатќан кемен³њ ипотекасын мемлекетт³к т³ркеу ‰шiн алым. 7. Азаматтыќ ºуе кемелерiн мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 8. Дºрi-дºрмек ќ±ралдарын мемлекеттiк тiркегенi ‰шiн алым. 8—1. Туындылар мен сабаќòàñ ќ±ќûќтар объект³лер³не ќ±ќûќтарды, туындылар мен сабаќòàñ ќ±ќûќтар объект³лер³н

пайдалануѓа лицензиялыќ шарттарды мемлекетт³к т³ркеу ‰ш³н алым. 9. Автокμëiê ќ±ралдарыныњ Ќàçàќстан Республикасыныњ àóìàѓû àðќылы ж‰ру алымы. 10. Аукциондардан алынатын алым. 11. Жекелеген ќызмет т‰рлерiмен айналысу ќ±ќûѓы ‰шiн лицензиялыќ алым. 13. Телевизия жºне радио хабарларын тарату ±йымдарына радиожиiлiк спектрiн пайдалануѓà ð±ќñàò áåðó ‰øií àëûì.

Сонымен ќатар мынадай тμëåìàќûëàð êμзделген:

1. Жер учаскелерiн пайдаланѓàíû ‰øií òμëåìàќû. 2. Æåð áåòiíäåãi êμздердiњ су ресурстарын пайдаланѓàíû ‰øií òμ- ëåìàќû. 3. Ќîðøàѓан ортаны ластаѓàíû ‰øií òμëåìàќы. 4. Жануарлар д‰ниесiн пайдаланѓàíû ‰øií òμëåìàќы. 5. Орманды пайдаланѓàíû ‰øií òμëåìàќы. 6. Ерекше ќîðѓалатын табиѓè àóìàќтарды пайдаланѓàíû ‰øií òμëåìàќы. 7. Радиожиiлiк спектрiн пайдаланѓàíû ‰øií òμëåìàќû. 7—1. Ќалааралыќ жºне (немесе) халыќаралыќтелефон байланысын берген³ ‰ш³н тμëåìàќы. 8. Кеме ж‰ретiн су жолдарын пайдаланѓàíû ‰øií òμëåìàќû. 9. Ñûðòќû (êμрнекi) жарнаманы орналастырѓàíû ‰øií òμëåìàќы. 10. Мемлекеттiк баж. 10. Кеден тμлемдер³.

Íåã³çã³ ò‰ñ³í³êòåð:

Мемлекеттiњ активтерi — μткен операциялар немесе оќèѓалар нºтижесiнде мемлекеттiк менш³кке алынѓàí ì‰ë³êòiê æºíå ì‰ë³êòiê åìåñ èãiëiêòåð ìåí ќ±íäûќ áàѓàñû áàð ќ±ќûќòàð; Бюджет — мемлекеттiњ мiндеттерi мен функцияларын iске асыруды ќаржымен ќамтамасыз етуге арналѓан орталыќтанды-

ðûëѓàí àќøà ќîðû;

Облыстыњ бюджетi — араларындаѓû μçàðà μтелетiн операцияларды есепке алмаѓанда, облыстыќ бюджеттi, аудандардыњ (облыстыќ ìàњûçû áàð ќалалардыњ) бюджеттерiн бiрiктiретiн, талдамалы аќпарат ретiнде пайдаланылатын жºне бекiтуге жатпайтын жиынтыќ бюджет;

Бюджеттiк ќамтамасыз етiлу — мемлекеттiк басќару органдары тиiстi бюджет ќаражаты есебiнен ±сынатын мемлекеттiк ќызметтер кμрсетудi алушылардыњáiðëiãiíå øàќќàíäàѓы заттай нормалар есепке алынѓан мемлекеттiк ќызметтер кμрсету ќ±íû; Бюджет ж‰йесi — бюджеттердiњ æºíå Ќàçàќстан Республикасы ¦лттыќ ќорыныњ, сондай-аќ бюджеттiк процестер мен

ќатынастардыњ жиынтыѓû;

Бюджеттiк инвестициялыќ áàѓдарлама — сипаты тех- никалыќ-экономикалыќ негiздеу сатысында ќîë æåòêiçó ìåðçiìií àíûќòàóѓа м‰мкiндiк бермейтiн бiрыњѓай инвестициялыќ ìàќсатты кμздейтiн iс-шаралар жиынтыѓû;

Бюджеттiк инвестициялар — экономикалыќ пайда табу немесе ºлеуметтiк-экономикалыќ òèiìäiëiêêå æåòó ìàќсатымен мемлекет активтерiнiњ ќ±íûí ±ëѓàéòóѓа, адам ресурстарын дамытуѓà æºíå òàáèѓи ресурстарды жањѓûðòóѓà áàѓытталѓàí ќаржыландыру;

Бюджеттiк операциялар — бюджеттi атќару процесiнде ж‰зеге асырылатын операциялар;

Бюджеттiк ќатынастар — бюджет процесiнде туындайтын ќатынастар;

Бюджет ќаражаты — мемлекеттiк меншiкке т‰суi мен ж±мсалуы бюджетте аќшалай нысанда кμрсетiлетiн мемлекеттiњ àќøà æºíå μзге де активтерi;

Бюджеттiк инвестициялыќ æîáà — шектеулi уаќûò êåçåњi iшiнде iске асырылатын жºне аяќòàëѓан сипаты бар бюджеттiк инвестицияларды ж‰зеге асыру жμíiíäåãi iс-шаралар жиынтыѓû;

Бюджет процесi — бюджеттi жоспарлау, ќàðàó, áåêiòó, àòќàðó, íàќтылау, т‰зету жμнiндегi, бюджеттiњ àòќарылуы бойынша бюджет есебi мен есептiлiгiн ж‰ргiзу мемлекеттiк ќàðæû áàќылауы, сондай-аќ байланыстырылѓан гранттарды жоспарлау мен пайдалану жμíiíäåãi Ќàçàќстан Республикасыныњ бюджет зањдарымен реттелген ќызмет;

Мемлекеттiк инвестициялыќ саясат — инвестициялыќ процестердi ±лттыќ экономиканыњ м‰дделерi ‰шiн мемлекеттiк реттеудiњ экономикалыќ æºíå ќаржылыќ негiзделген шараларын кμрсететiн ºлеуметтiк-экономикалыќ саясаттыњ ќ±рамдас бμëiãi;

Мемлекеттiк баѓдарлама — салааралыќ сипаты бар, ºлеуметтiк-экономикалыќ дамудыњ стратегиялыќ æºíå íåѓ±ðëûì ìàњызды мiндеттерiн шешуге жºне мемлекеттiњ ќîðѓàíûñ ќàáiëåòií, ќ±ќûќ òºðòiáií, çàњäûëûќ ïåí ќàóiïñiçäiêòi ќамтамасыз етуге баѓытталѓан мºселелер бойынша Ќàçàќстан Республикасыныњ ‡кiметi ºзiрлейтiн жºне Ќàçàќстан Республикасыныњ Президентi бекiтетiн баѓдарлама;

Мемлекеттiк бюджет — араларындаѓû μçàðà μтелетiн операцияларды есепке алмаѓанда, республикалыќ æºíå æåðãiëiêòi

бюджеттердi бiрiктiретiн, талдамалы аќпарат ретiнде пайдаланылатын жºне бекiтуге жатпайтын жиынтыќ бюджет;

Инвестициялыќ ±сыныс — инвестициялыќ жобаныњ (áàѓ- дарламаныњ) ìàќсатын, оѓан жету жолдарын кμрсететiн жºне инвестициялыќ жобаны (баѓдарламаны) одан ºрi ºзiрлеу ‰шiн оны алдын ала iрiктеудi ж‰зеге асыру м‰мкiндiгiн ќамтамасыз ететiн инвестициялыќ æîáà (áàѓдарлама) т±жырымдамасы;

Индикаторлар — àëѓà ќîéûëѓàí ìàќсаттарѓà ќîë æåòê³çó ‰ø³í áàѓдарламаны ³ске асыру нºтижелер³н кμрсетет³н сандыќ êμрсетк³штер;

Øîѓырландырылѓан бюджет — республикалыќ бюджеттен, облыс бюджет³нен, республикалыќ ìàњûçû áàð ќаланыњ, астананыњбюджеттер³нен, Ќàçàќстан Республикасыныњ¦ëòòûќ ќорына ж³бер³лет³н жºне Ќàçàќстан Республикасы ‡к³мет³н³њ Ќàçàќстан Республикасыныњ ¦ëòòûќ банк³ндег³ шоттарына аударылатын, талдамалыќ àќпарат рет³нде пайдаланылатын жºне бек³т³луге жатпайтын бюджет т‰с³мдер³нен ќ±ðàëѓан бюджет;

Жергiлiктi бюджет — облыстыќ бюджет, республикалыќ ìàњûçû áàð ќаланыњ, астананыњ бюджетi, ауданныњ (облыстыќ ìàњûçû áàð ќаланыњ) бюджетi;

бюджеттiк жоспарлау жμнiндегi жергiлiктi уºкiлеттi орган жергiлiктi бюджеттен ќаржыландырылатын, жергiлiктi бюджеттiњ орташа мерзiмдi кезењге арналѓан болжамды кμрсеткiштерiн жºне тиiстi ќаржы жылына арналѓан жергiлiктi бюджеттiњ жобасын жоспарлау жμнiндегi функцияларды ж‰зеге асыратын атќарушы орган;

Бюджеттi атќàðó æμнiндегi жергiлiктi уºкiлеттi орган

жергiлiктi бюджеттен ќаржыландырылатын, бюджеттi атќару, жергiлiктi бюджеттiњ àòќарылуы жμнiндегi бюджеттiк есеп пен есептiлiктi ж‰ргiзу саласындаѓы функцияларды ж‰зеге асыратын атќарушы орган;

Экономикалыќ жоспарлау жμнiндегi жергiлiктi уºкiлеттi орган — жергiлiктi бюджеттен ќаржыландырылатын, тиiстi ºêiìøiëiê-àóìàќòûќ áiðëiêòi ºлеуметтiк-экономикалыќ дамытудыњ íåãiçãi áàѓыттарын ºзiрлеу функциясын ж‰зеге асыратын атќарушы орган;

Кiрiстердiбμлунормативi—кiрiстердiºрт‰рлiдењгейлердегi бюджеттердiњ арасында бμëóäiњ проценттiк араќатынасы;

Салалыќ (секторлыќ) áàѓдарлама — Ќàçàќстан Республикасыныњ ‡кiметi бекiтетiн, экономиканыњ жекелеген

салаларыныњ (секторларыныњ) стратегиялыќ æºíå íåѓ±ðëûì ìàњызды мiндеттерiн шешуге баѓытталѓàí áàѓдарлама;

Басым (республикалыќ немесе жерг³лiктi) бюджеттiк инвестициялыќ жобалардыњ (áàѓдарламалардыњ) òiçáåñi —

республикалыќнемесе жергiлiктi бюджеттердiњќаражаты есебiнен ќаржыландыру жоспарланѓан инвестициялыќ жобалардыњ (áàѓдарламалардыњ) тiзiмi болып табылатын, республиканы немесе аймаќтарды ºлеуметтiк-экономикалыќ дамытудыњ орта мерзiмдi жоспарына ќосымша;

Бюджет ќаражатын алушылар — бюджет ќаражатын пайдаланатын, мемлекетт³к ºлеуметт³к тапсырыс бμë³ã³íäå æåêå æºíå çàњäû ò±ëѓалар, шаруа (фермер) ќожалыќтары, ‰к³метт³к емес ±йымдар, сондай-аќќаржылыќќызметтер êμрсетет³н, оныњ ³ø³íäå азаматтыќ-ќ±ќûќòûќ мºм³лелер нег³з³нде, бюджетт³к баѓдарламаларды (³шк³ баѓдарламаларды) ³ске асыру шењáåð³íäå ќаржылыќ ќызметтер кμрсетет³н т±лѓàëàð;

Àéìàќòûќ áàѓдарлама — мºслихаттар бекiтетiн, μњ³ðä³ (àóìàќты) ºлеуметт³к-экономикалыќ дамытудыњ стратегиялыќ мiндеттерiн шешуге баѓытталѓàí áàѓдарлама;

Т‰зетiлген бюджет — òèiñiíøå Ќàçàќстан Республикасыныњ Парламентiнде немесе мºслихатта наќтыланбай, Ќàçàќстан Республикасыныњ ‡кiметi немесе жергiлiктi атќарушы органдар енгiзген μçãåðiñòåð ìåí òîëûќтыруларды ескере отырып, сондай-аќ áμл³нет³н бюджетт³к баѓдарламаларды ќàðæû æûëû ³ø³íäå áμлуд³ ескере отырып бекiтiлген немесе наќтыланѓан республикалыќ немесе жерг³л³кт³ бюджет;

ªлеуметтiк-экономикалыќ дамудыњ орташа мерзiмдiк жоспары — Ќàçàќстан Республикасыныњ Yкiметi немесе мºслихат бекiтетiн, республиканы немесе аймаќты ºлеуметтiкэкономикалыќ дамытудыњ ‰ш жылдыќ êåçåњге арналѓàí íåãiçãi êμрсеткiштерi мен баѓыттарын жºне оларды iске асыру жμнiндегi шараларды айќындайтын ќ±æàò;

Бекiтiлген бюджет — òèiñòi ќаржы жылына арналѓàí, Ќàçàќстан Республикасыныњ Парламентi немесе тиiстi мºслихат бекiткен бюджет;

Íàќтыланѓан бюджет — àòќарылуы барысында Ќàçàќстан РеспубликасыныњПарламентiнемесетиiстiмºслихатќабылдаѓàí μçãåðiñòåð ìåí òîëûќтыруларды ескере отырып тиiстi ќаржы жылына бекiтiлген бюджет;

Ќаржыландыру — бюджет ќаражатын алушыларѓà îñû ќаражатты бμëó;