ы

11. Òàќûðûï.

Ќàçàќстан Республикасыныњ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓûíûњ íåã³çäåð³

1.²ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓына жалпы сипаттама.

2.Азаматтыќ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓûíûњ субъект³лер³.

3.Ќылмыстыќ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓûíûњ субъект³лер³.

1. ²ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓына жалпы сипаттама

Çàњ ѓылымдарында ќ±êûќ нормаларын материалды æºíå ³ñ æ‰ðã³çó äåï åê³ãå áμëó ќалыптасќàí. Материалды ќ±ќûќ нормалары материалды-ќ±ќûќòûќ нормаларды ќ±ќûќ б±зушылыќòàí ќîðѓàóäûњòºðò³á³í ќалыптастыратын ќ±ќûќòûќќатынастардыњ мазм±ны мен ³с ж‰рг³зу нормаларын реттейд³.

²с ж‰рг³зу нормалары ќылмыс жºне басќà äà ќ±ќûќ б±зушылыќ жасалѓàí, μçäåð³í³њ ќ±ќûќтары мен м³ндеттер³ туралы т‰с³н³ст³кке келе алмай сотќà æ‰ã³íåò³í ñèÿќòû ќатынастардыњ барысында туындайтын, арнайы ќ±зыретт³ органдар ³ске асыратын ќ±ќûќ ќолдану ò‰ð³íäå êμð³íåò³í ќ±ќûќ ќîðѓау ‰рд³с³н реттейд³. Барлыќ ³с ж‰рг³зу нормалары ќ±рамына ќылмыстыќ ³с ж‰рг³зу, азаматтыќ ³ñ æ‰ðã³çó жºне ек³ материалды: конституциялыќ æºíå ºê³ìø³ë³ê ³ñ æ‰ðã³çó нормалары к³ред³.

Мемлекетт³њ ì³íäåò³ ìåí ќызмет³ ќîѓàì μì³ð³í³њ êμптеген салаларын ќамтиды. Солардыњарасында аса мањызды м³ндеттерд³њ ќатарына жататын ³с ќ±ќûќòûќ òºðò³ï ïåí çàњäûëûќты, адамдардыњ ќ±ќûѓын, бостандыѓын, мемлекетт³к жºне мемлекетт³к емес б³рлест³ктерд³њ, åњбек ±жымдарыныњ м‰дделер³н ќîðѓàó, ќылмыспен к‰ресу. Б±ныњ барлыѓû ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓы саласына жатады. Сондыќòàí, ³ñ æ‰ðã³çó ќ±êûѓûíäà ќ±ќûќ ќолдану ³с-ºрекет³ ќ±ќûќ ќîðѓау органдарыныњ êμмег³мен ³ске асырылады.

2. Азаматтыќ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓûíûњ субъект³лер³

Соттыњ б³р³нш³ сатысындаѓы азаматтыќ ³стерд³ соттыњ атынан ºрекет етет³н судья жеке-дара ќарайды. Iстердi апелляциялыќ сотта немесе ќàäàѓалау сатысындаѓы соттарда ќарауды соттыњ àëќàëû ќ±рамы ж‰зеге асырады. ²с алќàëû ò‰ðäå ќàðàëѓан кезде

соттыњ ќ±рамына саны таќ (кем дегенде ‰ш) судья к³руге ти³с, олардыњ á³ðåó³ òμðàѓàëûќ етуш³ болып табылады.

²стерд³ соттыњ àëќàëû ќ±ðàìû ќàðàѓан жºне шешкен кезде барлыќсудьялар тењќ±ќûќтарды пайдаланады. ²ст³ алќàëû ò‰ðäå ќàðàѓан жºне шешкен кезде туындаѓан барлыќмºселелерд³ судьялар кμпш³л³к дауыспен шешед³. ªрб³р мºселен³ шешкен кезде судьялардыњ åøќайсысы дауыс беруден ќàëûñ ќàëóѓà ќ±ќûëû åìåñ.

Òμðàѓàëûќ етуш³ ±сыныстарды енг³зед³, μз п³к³р³н айтады жºне соњынан дауыс беред³. Кμпш³л³к шеш³м³мен кел³спеген судья осы шеш³мге ќîë ќîþѓа м³ндетт³ жºне ерекше п³к³р³н жазбаша т‰рде баяндай алады, ол тμðàѓàëûќ етуш³ге тапсырылады жºне мμр басылѓан конверттег³ ³ске ќоса т³ркелед³. Ерекше п³к³рмен апелляциялыќ æºíå ќàäàѓалау сатыларындаѓы сот осы ³ст³ ти³ст³ сатыда ќарау кез³нде танысуѓà ќ±ќылы. Судьяныњ ерекше п³к³р³н³њ бар екенд³г³ туралы ³ске ќатысушы адамдарѓа хабарланбайды жºне ерекше п³к³р соттыњ отырыс залында жарияланбайды.

²ñêå ќатысушы т±лѓалардыњ ќ±ðàìû. Тараптар: дау нысанасына дербес талаптарын мºл³мдейт³н ‰ш³нш³ т±лѓалар, дау нысанасына дербес талаптарын мºл³мдемейт³н ‰ш³нш³ т±лѓалар, прокурор, мемлекетт³к органдар, жерг³л³кт³ μç³í-μç³ áàñќару органдары, ±йымдар, сот ерекше ³с ж‰рг³зу тºрт³б³мен ќарайтын ³стер бойынша мºл³мдеуш³лер мен м‰ддел³ адамдар ³ске ќатысушы т±лѓалар болып танылады.

Азаматтыќ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûќтары мен м³ндеттер³не ие болу ќаб³летт³л³г³ (азаматтыќ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûќ ќаб³летт³л³г³) материалдыќ ќ±ќûќ субъект³лер³ болып табылатын барлыќ азаматтар мен ±йымдар ‰ш³н б³рдей дºрежеде танылады.

Сотта ќ±ќûќтарын μз ³с-ºрекеттер³мен ж‰зеге асыру жºне м³ндеттер³н орындау, ³с ж‰рг³зуд³ μк³лге тапсыру ќаб³летт³л³г³ (азаматтыќ ³с ж‰рг³зу ºрекет ќàá³ëåòò³ë³ã³) îí ñåã³ç æàñќà òîëѓан азаматтарда жºне ±йымдарѓà òîëûќ êμлемде болады.

Îí òμрт жастан он сег³з жасќа дей³нг³ кºмелетке толмаѓандардыњ, сондай-аќ ºрекет ќаб³лет³ шектеул³ деп танылѓан азаматтардыњ ќ±ќûќтарын, бостандыќтарын жºне зањìåí ќîðѓалатын м‰дделер³н сотта олардыњ ата-аналары немесе μçãå äå çàњäû μê³ëäåð³ ќîðѓайды, алайда сот м±ндай ³стерге кºмелетке толмаѓандардыњ немесе ºрекет ќаб³лет³ шектеул³ деп танылѓан азаматтардыњ μздер³н тартуѓа м³ндетт³.

Îí òμðò æàñќа дей³нг³ кºмелетке толмаѓандардыњ, сондай- аќ ºрекет ќаб³летт³л³г³ шектеул³ деп танылѓан азаматтардыњ ќ±ќûќтарын, бостандыќтарын жºне зањìåí ќîðѓалатын м‰дделер³н сотта олардыњ çàњäû μê³ëäåð³ ќîðѓàéäû.

²ñêå ќатысушы т±лѓалардыњ ќ±ќûќтары мен м³ндеттер³.

²ñêå ќатысушы т±лѓалардыњ ³с материалдарымен танысуѓа, олардан ‰з³нд³лер жазып алуѓà æºíå êμш³рмелер т‰с³руге; ќарсылыќтарын мºл³мдеуге; дºлелдеме табыс етуге жºне оларды зерттеуге ќатысуѓà; ³ñêå ќатысушы басќа адамдарѓа, куºлерге, сарапшылар мен мамандарѓà ñ±ðàќòàð ќîþѓà; μт³н³м жасауѓà, ñîíûњ ³ø³íäå ќосымша дºлелдеме талап ету туралы μт³н³ш жасауѓà; ñîòќаауызшажºнежазбашат‰с³н³ктемелерберуге;сотпроцес³барысында туындайтын барлыќ мºселелер бойынша μз дºлелдер³н келт³руге; ³ске ќатысушы басќà ò±ëѓалардыњ μт³н³мдер³ мен дºлелдер³не ќарсылыќ б³лд³руге; сот жарыссμçäåð³íå ќатысуѓа; сот отырысыныњ хаттамасымен танысуѓà æºíå îѓан жазбаша ескертпелер беруге; соттыњøåø³ì³ ìåí ±éѓарымына шаѓымдануѓа; азаматтыќ сот ³с³н ж‰рг³зу туралы зањдарда бер³лген басќà äà ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûќтарын пайдалануѓà ќ±ќûѓû áàð. Îëàð μздер³не бер³лген барлыќ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûќтарын адал пайдалануѓà òè³ñ.

²ñêå ќатысушы адамдар, орындалмауы азаматтыќ сот ³с³н ж‰рг³зу туралы зањдарда кμзделген салдарларды туѓызатын жаѓдайда, μçäåð³í³њ ³с ж‰рг³зу м³ндеттер³н атќарады.

Талап ќоюшы мен жауапкер азаматтыќ процесте тараптар болып табылады. ¤з м‰дделер³н немесе талап ќîéûëѓан м‰дделерд³ кμздеп талап ќоюшы азаматтар мен зањäû ò±ëѓалар талап ќоюшылар болып табылады. ¤здер³не ќуыным талабы ќîéûëѓан азаматтар мен зањäû ò±ëѓалар жауапкерлер болып табылады.

Прокурордыњ ñîò ³ñ³í æ‰ðã³çóãå ќатысуы. Азаматтыќ ñîò ³ñ³í æ‰ðã³çóäå çàњдардыњ äºëìå-äºë æºíå á³ð ‰ëã³äå ќолданылуына жоѓàðû ќàäàѓалау ж‰рг³зу ³с³н мемлекет атынан Ќàçàќстан Республикасыныњ Бас прокуроры т³келей μç³ æºíå μç³íå áàѓынатын прокурорлар арќылы ж‰зеге асырады.

Прокурордыњ азаматтыќ ñîò ³ñ³í æ‰ðã³çóãå ќатысуы м±ныњ μç³ çàњìåí êμзделген немесе осы ³ске прокурордыњ ќатысу ќажетт³л³г³н сот таныѓàí æàѓдайларда м³ндетт³. Прокурор μз³не ж‰ктелген м³ндеттерд³ ж‰зеге асыру маќсатында ³с бойынша ќорытынды беру ‰ш³н жºне азаматтардыњ ќ±ќûќтарын, бостандыќтарын жºне зањды м‰дделер³н, ±йымдардыњ ќ±ќûќòàðû ìåí çàњды м‰дделер³н, ќîѓàìäûќнемесе мемлекетт³к м‰дделерд³

ќîðѓàó ‰ø³í μз бастамасы немесе соттыњ бастамасы бойынша процеске ќатысуѓà ќ±ќûëû.

Прокурор азаматтардыњ ќ±ќûќтарын, бостандыќтарын жºне зањды м‰дделер³н, ±йымдардыњ ќ±ќûќòàðû ìåí çàњды м‰дделер³н, ќîѓàìäûќ жºне мемлекетт³к м‰дделерд³ ќîðѓау туралы сотќа талап ќîþѓà, μт³н³ш жасауѓà ќ±ќылы. Азаматтардыњ ќ±ќûќтарын, бостандыќтарын жºне зањды м‰дделер³н ќîðѓау туралы, егер адам дºлелд³ себептермен μç³ ñîòќа ж‰г³не алмаса, тек м‰ддел³ адамныњμò³í³ø³ìåí ѓана прокурор талап ќоя алады. ªрекетке ќаб³летс³з азаматтыњ ì‰ääåñ³í ќîðѓау ‰ш³н прокурор м‰ддел³ адамныњ μò³í³ø³íå ќарамастан талап ќоя алады.

Çàњìåí êμзделген жаѓдайларда мемлекетт³к органдар мен жерг³л³кт³ μç³í-μç³ áàñќару органдары μздер³не ж‰ктелген м³ндеттерд³ ж‰зеге асыру жºне азаматтардыњ ќ±ќûќтарын, бостандыќтарын жºне зањìåí ќîðѓалатын м‰дделер³н, ќîѓàìäûќ жºне мемлекетт³к м‰дделерд³ ќîðѓàó ìàќсатында ³с бойынша ќорытынды беру ‰ш³н б³р³нш³ сатыдаѓû ñîò øåø³ì øûѓàðѓàíѓà äåé³í μз бастамашылыѓы бойынша, ³ске ќатысушы т±лѓалардыњ бастамашылыѓы бойынша, сондай-аќ соттыњ бастамашылыѓы бойынша процеске ќатыса алады.

3. Ќылмыстыќ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓûíûњ субъект³лер³

Ñîò — сот билiгi органы, Ќàçàќстан Республикасыныњ ñîò æ‰éåñiíå êiðåòií, iñòi àëќàëûќ немесе жеке ќарайтын кез келген зањäû ò‰ðäå ќ±ðûëѓàí ñîò. Áiрiншi сатыдаѓû ñîò — ќылмыстыќ iстi мºнi бойынша ќарайтын сот.

Судья — ñîò áèëiãiíiњ иесi; осы лауазымѓà çàњда белгiленген тºртiппен таѓайындалѓан немесе сайланѓàí êºñiïќой судья (соттыњ òμðàѓàñû, ñîò àëќасыныњ òμðàѓасы, соттыњ м‰шесi немесе тиiстi соттыњ áàñќа да судьясы). Тμðàѓàëûќ åòóøi — ќылмыстыќ iñòi àëќàëûќ немесе жеке ќàðàó êåçiíäå òμðàѓàëûќ ететiн судья. Сот отырысына тμðàѓàëûќ åòóøiíiњ μкiмдерi процеске ќатысушылардыњ барлыѓы жºне сот залындаѓû μзге де адамдар ‰шiн мiндеттi.

Прокурор — μç ќ±зыретi шегiнде жедел iздестiру ќызметiнiњ, àíûќтаудыњ, тергеудiњ æºíå ñîò øåøiìäåðiíiњ çàњäûëûѓûí ќàäàѓалауды, сондай-аќ ќылмыстыќ процестiњ барлыќ сатыларында ќылмыстыќ içãå ò‰ñóäi μç ќ±зыретi шегiнде ж‰зеге асыратын лауазымды т±лѓà: Ќàçàќстан Республикасыныњ

Бас Прокуроры, Бас ºскери прокурор, облыстардыњ прокурорлары жºне соларѓà òåњестiрiлген прокурорлар, аудандыќ, ќалалыќ прокурорлар, ºскери прокурорлар, кμлiк прокурорлары мен оларѓà òåњестiрiлген прокурорлар, олардыњ орынбасарлары мен кμмекшiлерi, прокуратуралардыњ ќàäàѓалау саласы жμнiндегi прокурорлары, аѓа прокурорлары жºне прокуратура басќармалары мен бμëiìäåðiíiњ прокурорлары. Соттыњ ќылмыстыќ iñòi ќарауына ќатысушы прокурор айыптауды ќолдау жолымен мемлекеттiњ м‰ддесiн бiлдiредi жºне мемлекеттiк айыптаушы болып табылады.

Тергеу бμëiìiíiњбастыѓû — алдын ала тергеудi ж‰зеге асыратын органныњ тергеу бμëiìøåñiíiњ бастыѓû ìåí μç ќ±зыретi шегiнде iс-ºрекет жасайтын оныњ орынбасарлары.

Тергеу бμëiìiíiњбастыѓы тергеу iсiн ж‰ргiзудi тергеушiге тапсырады, тергеушiлердiњ æ‰ðãiçóiíäåãi ќылмыстыќ iстер бойынша олардыњ дер кезiнде iс-ºрекет жасауына, тергеушiлердiњ алдын ала тергеу жºне к‰зетпен ±стау мерзiмдерiн саќтауына, прокурор н±сќауларыныњ, iстер бойынша н±сќаулар бередi; алдын ала тергеу ж‰ргiзудi бiрнеше тергеушiге тапсырады; зањäà êμзделген жаѓдайларда тергеушiнi iс бойынша iс ж‰ргiзуден шеттетедi; μç ќ±зыретi шегiнде μçiíå áàѓынысты алдын ала тергеудi ж‰зеге асырушы органныњ бiр тергеу бμëiìøåñiíåí ќылмыстыќ iстi алады жºне алдын ала тергеудi ж‰зеге асырушы сол не μçãå äå μçiíå áàѓынысты органныњ áàñќа тергеу бμлiмшесiне бередi; аяќòàëѓàí ќылмыстыќ iстердi прокурорѓа жолдайды. Тергеу бμëiìiíiњбастыѓû ќылмыстыќiñ ќîçѓàóѓà, ќылмыстыќiñòi μçiíiњ iñ æ‰ðãiçóiíå àëóѓа жºне б±л орайда тергеушiнiњμкiлеттiгiн пайдалана отырып, жеке-дара алдын ала тергеу ж‰ргiзуге ќ±ќûëû.

Тергеушi — μç ќ±зыретi шегiнде ќылмыстыќ iс бойынша алдын ала тергеудi ж‰зеге асыруѓа уºкiлеттiк берiлген лауазымды адам: iшкi iстер органдарыныњ тергеушiсi, ±лттыќ ќауiпсiздiк органдарыныњтергеушiсi жºне ќаржы полициясы органдарыныњ тергеушiсi.

Тергеушi iстiњ æàѓдайын жан-жаќòû, òîëûќ жºне объективтi зерттеуге барлыќ шараларды ќолдануѓà, îíûњ ќылмыс жаса- ѓàíäûѓûí êμрсететiн жеткiлiктi дºлелдер жиналѓан адамдарѓà ќатысты айыпталушы ретiнде тарту, айып таѓу, айыптау ќорытындысын жасау жолымен ќылмыстыќ iзге т‰судi ж‰зеге асыруѓа мiндеттi.

Ќылмыстыњ сипатына ќàðàé àíûќтау органдарына:

1) çàњмен белгiленген ќ±зыретiне сºйкес ќылмыстыњ белгiлерi мен оларды жасаѓан адамдарды табу, ќылмыстардыњ алдын алу жºне жолын кесу маќсатында ќажеттi ќылмыстыќ iс ж‰ргiзу жºне жедел iздестiру шараларын ќолдану.

Мыналар аныќтау органдары болып табылады:

1) iшкi iстер органдары; 2) ±лттыќ ќауiпсiздiк органдары; 3) ќылмыстыќ жазаларды орындау жºне ќамауда ±стау тºрт³б³мен байланысты ќылмыстар туралы ³стер бойынша — ºд³лет органдары; 4) ќаржы полициясы органдары; 5) контрабанда жºне кеден тμлемдерiн тμлеуден жалтару туралы iстер бойынша — кеден органдары; 6) Ќàçàќстан Республикасыныњ Ќарулы К‰штерiнде, Ќàçàќстан Республикасыныњ áàñќа да ºскерлерi мен ºскери ќ±рамаларында шаќыру немесе келiсiм-шарт бойынша ºскери ќызметiн атќарып ж‰рген ºскери ќызметшiлер; ºскери жиындарды μткеру кезiнде запастаѓы азаматтар; ºскери бμлiмдердiњ, ќ±рамалардыњ, мекемелердiњ азаматтыќ ќызметкерлерi олардыњ ќызметтiк мiндеттерiн атќаруына байланысты немесе осы бμлiмдердiњ, ќ±рамалардыњ жºне мекемелердiњ орналасќàí æåðiíäå æàñàѓан барлыќ ќылмыстары туралы iстер бойынша

—ºскери полиция органдары.

Àíûќтаушы — μç ќ±зыретiнiњøåãiíäå ќылмыстыќiс бойын-

øà ñîòќа дейiнгi iс ж‰ргiзудi ж‰зеге асыруѓа уºкiлеттi мемлекеттiк лауазымды адам.

Àíûќтаушы, алдын ала тергеу ж‰ргiзiлуi мiндеттi ќылмыстыќ iстер бойынша кiдiртуге болмайтын жаѓдайларда аныќтау органы бастыѓûíûњ тапсырмасы бойынша ќылмыстыќ iñ ќîçѓàóѓà, ñîí- äàé-àќ ø±ѓыл тергеу ºрекеттерi мен жедел iздестiру шараларын ж‰ргiзуге, ол туралы жиырма тμðò ñàѓаттан кешiктiрмей прокурор мен алдын ала тергеу органын хабардар етуге мiндеттi.

Ñåçiêòi. Тергеушi, аныќтаушы ќылмыс жасады деп к‰мºн келтiрiлгендiгiн хабарлап, соѓан байланысты Ќылмыстыќ ³с ж‰рг³зу кодексте белгiленген негiздерде жºне тºртiппен μçiíå ќатысты ќылмыстыќ iñ ќîçѓàëѓан, не ±стау ж‰зеге асырылѓàí, íå àéûï òàѓûëѓàíѓа дейiн жолын кесу шарасы ќолданылѓàí àäàì ñåçiêòi болып танылады.

Ñåçiêòi±ñòàëѓаннемесеоѓанайыптаѓûëѓàíѓадейiнб±лтартпау шаралары ќолданылѓàí æàѓдайда ±сталѓан немесе б±лтартпау шаралары ќолданылѓан кезден бастап жиырма тμðò ñàѓаттан кешiктiрiлмей, μçi òàњäàѓан немесе таѓайындалѓàí ќîðѓаушымен алѓàøќы жауап алуѓà äåéií îњàøà æºíå ќ±ïèÿ æîëûѓó ќ±ќûѓû

ќамтамасыз етiле отырып, одан жауап алынуы тиiс. ¦сталѓан сезiктi телефон арќылы немесе μзге де тºсiлмен дереу μçiíiњ ò±ðѓан жерiне немесе ж±мыс орнына μçiíiњ ±ñòàëѓàíäûѓы жºне ±сталып отырѓан жерi туралы хабарлауѓà ќ±ќûëû.

Айыпталушы. ¤çiíå ќатысты айыпталушы ретiнде жауапќа тарту туралы ќàóëû øûќќàí àäàì, íå μçiíå ќатысты сотта жеке айыптайтын ќылмыстыќ iñ ќîçѓàëѓан адам, сондай-аќ îѓàí ќатысты аныќтау органыныњ бастыѓы айыптау хаттамасын жасаѓàí æºíå áåêiòêåí àäàì айыпталушы болып танылады.

Iс бойынша басты соттыњ òàëќылауы таѓайындалѓан айыпталушы, сотталушы, μçiíå ќатысты айыптау ‰кiмi шыѓàðûëѓан айыпталушы, сотталѓàí àäàì, μçiíå ќатысты аќòàó ‰êiìi øûѓàðûëѓан айыпталушы, аќталушы деп аталады.

Айыпталушы: зањѓà ќайшы келмейтiн ќ±ралдармен жºне тºсiлдермен μçiíiњ ќ±ќûќòàðû ìåí çàњды м‰дделерiн ќîðѓàóѓà æºíå ќîðѓàíóѓа дайындалу ‰шiн жеткiлiктi уаќûòû ìåí ì‰ìêiíäiãi áîëóѓà; μçiíiњ не ‰шiн айыпталѓàíäûѓûí áiëóãå æºíå μзiн айыпталушы ретiнде тарту туралы ќаулыныњ êμøiðìåñií àëóѓà; ќылмыстыќ iзге т‰су органынан μçiíå òèåñiëi ќ±ќûќтар туралы дереу т‰сiндiрме алуѓà; ќылмыстыќ процестi ж‰ргiзушi органнан μçiíiњ ќ±ќûќтарын жºне м‰дделерiн ќîçѓайтын iс ж‰ргiзу шешiмдерiн ќабылдау туралы хабардар етiлуге, б±лтартпау шараларын ќолдану туралы ќаулыныњ êμøiðìåñií àëóѓà; μçiíå òàѓûëѓан айып бойынша т‰сiнiктеме мен айѓàќ беруге; айѓàќ беруден бас тартуѓà; äºëåë ±ñûíóѓà; μòiíiø ïåí ќарсылыќ мºлiмдеуге; ана тiлiнде немесе μçi áiëåòií òiëäå àéѓàќберуге жºне т‰сiнiсуге; аудармашыныњòåãií êμмегiн пайдалануѓà; ќîðѓаушысы болуѓà;

Ќîðѓàóøû — çàњда белгiленген тºртiппен сезiктiлер мен айыпталушылардыњ ќ±ќûќтары мен м‰дделерiн ќîðѓауды ж‰зеге асыратын жºне оларѓà çàњ êμìåãií êμрсететiн адам.

Ќîðѓаушы рет³нде адвокат ќатысады. К‰д³кт³лерд³њ, айыпталушылардыњ, сотталушылардыњ ќ±ќûќтары мен м‰дделер³н ќîðѓауды адвокатпен ќàòàð ê‰ä³êò³í³њ, айыпталушыныњ, сотталушыныњ ж±байы (зайыбы), жаќын туыстары немесе зањäû μê³ëäåð³, êºñ³ïîäàќтардыњжºне осы б³рлест³ктер м‰шелер³н³њ³стер³ бойынша басќà äà ќîѓàìäûќб³рлест³ктерд³њμк³лдер³ ж‰зеге асыра алады. Шетелд³к адвокаттардыњ³ñêå ќîðѓаушылар рет³нде ќатысуына, егер б±л Ќàçàќстан Республикасыныњ ти³ст³ мемлекетпен жасасќàí õàëûќаралыќ шартында μçàðà íåã³çäå êμзделсе, зањнамада белг³ленген тºрт³ппен жол бер³лед³.

Áið àäàì, åãåð ñåçiêòiíiњ, айыпталушыныњ áiðåóiíiњ ì‰ääåñi åêiíøiñiíiњ ì‰ääåñiíå ќайшы келетiн болса, олардыњ åêåóiíå áiðäåé ќîðѓаушы бола алмайды. Адвокаттыњ μçiíå ќабылдаѓан сезiктiнi немесе айыпталушыны ќîðѓаудан бас тартуѓà ќ±ќû æîќ.

Жºбiрленушi. Ќылмыстыќпроцесте оѓан тiкелей ќылмыспен моральдыќ, äåíå æºíå ì‰ëiêòiê çèÿí êåëòiðiëäi äåï ±éѓàðóѓà îë æμíiíäå íåãiç áàð àäàì жºбiрленушi болып танылады.

Жºбiрленушiге ќылмыспен келтiрiлген м‰лiктiк зиянды, сондай-аќ осы Кодексте белгiленген ережелер бойынша μкiлге арналѓàí øûѓындарды ќоса есептегендегi оныњ алдын ала тергеу мен сотќà ќатысуына байланысты келтiрiлген шыѓындарды μòåó ќамтамасыз етiледi.

Êóº. Àéѓàќ áåðó ‰øií êóº ðåòiíäå iñ ‰øií ìàњûçû áàð ќандай да болсын мºн-жай белгiлi болуы м‰мкiн кез келген адам шаќырылуы жºне одан жауап алынуы м‰мкiн.

Êóºíiњ: ќылмыстыќ жазаланатын ºрекет немесе ºкiмшiлiк ќ±ќûќ б±зушылыќ æàñàѓàíû ‰øií îíûњ μзi, ж±байы (зайыбы) немесе жаќын туыстары ‰шiн iзiне т‰суге ºкеп соќтыратын айѓàќ беруден бас тартуѓà; μçiíiњ ана тiлiнде немесе μçi áiëåòií òiëäå àéѓàќ беруге; аудармашыныњ òåãií êμмегiн пайдалануѓа; одан жауап алуѓà ќатысушы аудармашыѓа ескерту жасауѓа; жауап алу хаттамасына айѓàќтаманы μç ќолымен жазуѓà; àíûќтаушыныњ, тергеушiнiњ, прокурордыњ жºне соттыњ iс-ºрекетiне шаѓым жасауѓà, μç ќ±ќûќòàðû ìåí çàњды м‰дделерiне ќатысты μтiнiшiн мºлiмдеуге ќ±ќûѓû áàð. Êóºíiњ, егер адвокат ќандай да бiр басќа сапада iске ќатыспаса, μçiíiњ адвокатыныњ ќатысуымен айѓàќ беруге ќ±ќûѓы бар. Адвокаттыњ келмеуi тергеушi белгiлеген уаќûòòà àéѓàќ алуды ж‰ргiзуге кедергi келтiрмейдi.

Êóº: àíûќтаушыныњ, тергеушiнiњ, прокурордыњжºне соттыњ øàќыруы бойынша келуге; iс бойынша барлыќ μзiне белгiлi жайларды шын хабарлауѓà æºíå ќîéûëѓàí ñ±ðàќòàðѓа жауап беруге; егер оѓàí àíûќтаушы, тергеушi немесе прокурор ескерткен болса, μзiне iс бойынша белгiлi мºн-жайлар туралы мºлiметтi жарияламауѓа; тергеу ºрекеттерiн ж‰ргiзу кезiнде жºне сот отырысы кезiнде белгiленген тºртiптi саќòàóѓа мiндеттi.

Ќàñàќàíà æàëѓан жауап бергенi ‰шiн жºне жауап беруден бас тартќàíû ‰øií êóº Ќàçàќстан Республикасыныњ Ќылмыстыќ кодексiнде кμзделген ќылмыстыќ жауапќа тартылады. Айѓàќтар беруден бас тарту немесе ќылмыстыќ процестi ж‰ргiзушi

органныњ øàќыруы бойынша дºлелдi себептерсiз келмеу ºкiмшiлiк жауапќа тартуѓà ºêåï ñîѓàäû.

Сарапшы. Iске м‰дделi емес, арнаулы ѓылыми бiлiмi бар адам — сарапшы ретiнде шаќырылуы м‰мкiн.

Сарапшыныњ: ќылмыстыќiñòiњсараптама ж‰ргiзуге ќатысты материалдарымен танысуѓà; μçiíå ќорытынды беру ‰шiн ќажеттi ќосымша материалдарды беру туралы μòiíiø áiëäiðóãå; ќылмыстыќ процестi ж‰ргiзушi органныњ ð±ќсатымен тергеу ºрекеттерiн ж‰ргiзуге жºне басќа да iс-ж‰ргiзу ºрекеттерiне ќатысуѓà æºíå îѓàí ќатысушыларѓа сараптама ж‰ргiзуге ќатысты с±раќòàð ќîþѓà; μçi ќàòûñќан тергеу немесе μзге де iс ж‰ргiзу ºрекеттерiнiњ хаттамасымен, сондай-аќ òèiñòi áμлiгiнде сот отырысыныњ хаттамасымен танысуѓà æºíå μçiíiњ ºрекетi мен жауаптарыныњ òîëûќ æºíå ä±ðûñ êμðñåòiëóiíå ќатысты хаттамаѓа енгiзуге жататын ескертулер жасауѓа; сараптаманы таѓайындаѓан органныњ(адамныњ) келiсiмi бойынша μç ќ±зыретi шегiнде тек алдына ќîéûëѓан мºселелер бойынша ѓана емес, сонымен бiрге iс ‰шiн мањûçû áàð æºíå μз бастамашылыѓûìåí àíûќòàëѓàí μзге мºн-жайлар бойынша да ќорытынды беруге; μçiíiњ ана тiлiнде немесе μçi áiëåòií òiëäå ќорытынды ±сынуѓà æºíå àéѓàќ беруге; аудармашыныњ òåãií êμмегiн пайдалануѓа; аудармашыдан бас тартуѓà; ќылмыстыќ процестi ж‰ргiзушi органныњ сараптама ж‰ргiзу кезiнде μç ќ±ќûѓûíà í±ќсан келтiрген ºрекетiне шаѓым жасауѓà; μçiíiњ арнаулы бiлiмiнен тыс мºселелер бойынша, сондай-аќ, åãåð μзiне берiлген материалдар ќорытынды беру ‰шiн жеткiлiксiз болѓàí æàѓдайларда ќорытынды беруден бас тартуѓа; сараптама ж‰ргiзу кезiнде келтiрiлген шыѓындарѓà μтем жºне егер сот сараптамасын ж‰ргiзу оныњ ќызметтiк мiндеттерiнiњ øåњберiне кiрмесе орындалѓàí æ±ìûñ ‰øií ñûéàќû àëóѓà ќ±ќûѓû áàð.

Маман. Тергеуге жºне сот ºрекеттерiне маман ретiнде ќатысу ‰шiн iске м‰дделi емес, дºлелдердi жинауда, зерттеуде жºне баѓалауда, сондай-аќтехникалыќќ±ралдарды ќолдануда жºрдем кμрсету ‰шiн ќажеттi арнаулы бiлiмi бар адам шаќырылуы м‰мкiн. Кºмелетке толмаѓандар ќатысатын тергеуге жºне μзге де iс ж‰ргiзу ºрекеттерiне ќатысушы педагог те, сондай-аќ оны сарапшы етiп таѓайындаѓàí æàѓдайларды ќîñïàѓанда, тергеу жºне μзге де iс ж‰ргiзу процестерiне ќатысушы дºрiгер де мамандар болып табылады.

Аудармашы. Аударма жасау ‰шiн ќàæåò òiëäi ìåњгерген жºне сезiктi, айыпталушы, сотталушы, олардыњ ќîðѓаушылары

не жºбiрленушi, азаматтыќ талапкер, азаматтыќ жауапкер немесе олардыњ μкiлдерi, сондай-аќ êóºëàð æºíå μзге де процеске ќатысушылар iс бойынша iс ж‰ргiзiлетiн тiлдi бiлмеген жаѓдайларда, сонымен бiрге жазбаша ќ±жаттарды аудару ‰шiн тергеу жºне сот iс-ºрекеттерiне ќатысуѓа тартылѓан iске м‰дделi емес адам аудармашы ретiнде шаќырылады.

Сот отырысыныњ хатшысы. Сот отырысыныњ хаттамасын ж‰ргiзетiн, ќылмыстыќ iске м‰дделi емес мемлекеттiк ќызметшi сот отырысыныњ хатшысы болып табылады.

Сот приставы. Соттар ќызметiнiњ жºне сот шешiмдерiн орындаудыњбелгiленген тºртiбiн ќамтамасыз ету жμíiíäåãi μçiíå çàњмен ж‰ктелген мiндеттердi орындаушы лауазымды адам сот приставы болып табылады.

ªдебиеттер:

1.Баянов. Е. Мемлекет жºне ќ±ќûќнег³здер³.— Алматы 2002 ж.

2.ЌР Азаматтыќ ³с ж‰рг³зу Кодекс³.— Алматы: Юрист, 2001.

3.ЌÐ Ќылмыстыќ ³с ж‰рг³зу Кодекс³.— Алматы: Юрист,

2001.

4.Òμлеубекова Б. Ќ. ЌÐ Ќылмыстыќ ³ñ æ‰ðã³çó ќ±ќûѓы. Жалпы бμë³ì: Îќóëûќ.— Алматы: «Жет³ жарѓû», 2000.

ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫ:

1. Ќàçàќстан Республикасыныњ áàñќару нысаны.

А) президенттiк басќару нысанындаѓы бiрт±тас мемлекет.

Б) президенттiк басќару нысанындаѓы федеративт³ мемлекет. В) парламентт³к басќару нысанындаѓы бiрт±тас мемлекет. Г) монархиялыќ áàñќару нысанындаѓы бiрт±тас мемлекет. Д) монархиялыќ áàñќару нысанындаѓы федеративт³ мемлекет.

2.Мемлекетт³њпайда болуыныњк‰штеу теориясыныњíåã³ç³í ќалаушылар.

А) Покровский, Фильмер. Б) Эпикур, Спиноза, Руссо.

В) Гумпилович, Каутский, Дюринг. Г) Энгельс, Маркс.

Д) Петражицкий, Гуто.

3.Мемлекетт³њ пайда болуыныњ теологиялыќ теориясы былай деп т‰с³нд³ред³:

А) мемлекет б³р тайпаныњ ек³нш³ тайпаны басып алуы нºтижес³нде ќ±рылды.

Б) мемлекет ºлеуметт³к эволюцияныњ жем³с³, биологиялыќ организммен тепе-тењ.

В) мемлекет табиѓи жолмен пайда болды.

Г) мемлекет тап к‰рес³ нºтижес³нде пайда болды. Д) мемлекет б±л Ќ±äàé åðê³í³њ æåì³ñ³.

4.Ò±ëѓàíûњ белг³л³ б³р мемлекетпен саяси-ќ‰ќûќòûќ байланысы ќалай аталады?

А) мºртебе. Б) ќ±зырет. В) кеп³лд³к.

Г) азаматтыќ. Ä) çàњдастыру.

5.Мемлекет егеменд³г³ деген³м³з...

А) мемлекетт³к бил³кт³њ ³øê³ æºíå ñûðòќы саясатты μз ерк³мен ж‰зеге асырудаѓы дербест³г³ мен тºуелс³зд³г³.

Á) ќîѓàìäà áèë³ê æ‰ðã³çóãå μê³ëåòò³ê àëѓàí ќàá³ëåòò³ á±ќà- ðàëûќ саяси ±йымныњ бар болуы;

Â) àóìàѓû ìåí õàëќûíûњ болуы.

Ã) åë òàњбасы, ºн ±раныныњ жºне туыныњ болуы. Д) салыќ æºíå ñàëûќ æ‰éåñ³í³њ болуы.

6. Абсолютт³к монархияныњ áåëã³ñ³í êμðñåò³њ³ç?

А) бил³к монарх пен парламентт³њ ќолында болады. Б) бил³кт³њ б³рден-б³р иес³ монарх болып табылады.

В) мемлекеттег³ жоѓàðѓы бил³к тек парламентке ѓана тиес³л³ болады.

Г) монарх мемлекеттег³ тек ќàíà ä³íè áèë³ã³í æ‰ðã³çåä³. Ä) õàëûќ åëä³ áàñќару ³с³не араласады.

7. Конституциялыќ монархияныњ áåëã³ñ³í êμðñåò³њ³ç?

À) áèë³êò³њ б³рден-б³р иес³ монарх болып табылады.

Б) монархтыњ бил³г³ парламент жºне конституциямен шектелед³.

В) мемлекеттег³ жоѓàðѓы бил³к тек монархќà ѓана тиес³л³ болады.

Г) президент мемлекеттег³ барлыќ áèë³êò³ æ‰ðã³çåä³. Ä) õàëûќ åëä³ áàñќару ³с³не араласады.

8.Òμменде аталѓан ойшылдардыњ ќайсысы мемлекет жºне ќ±ќûќòûњ пайда болуына ќатысты кел³с³м теориясын ±станды?

А) Конфуций.

Б) Аврелий Августин. В) Аквинский.

Г) Гроций. Д) В. Фогель.

9.Мемлекетт³к бил³кт³њ ел ³ш³ндег³ басымдылыѓы жºне елден тыс аумаќòàѓы тºуелс³зд³г³ деген белг³-нышан ќалай аталады?

À) ќ±ќûќ субъект³л³г³. Б) мемлекет егеменд³г³. В) ќ±ќûќ ќаб³летт³л³г³. Г) ºрекет ќàá³ëåòò³ë³ã³.

Ä) ќ±ќûќ øûѓармашылыќ ³ñ³.

10.Мемлекетт³њ íåã³çã³ áåëã³ëåð³ ќандай?

А) астана, ‰рд³стер, д³н.

Á) μíåãå, ³çã³ë³ê.

В) егеменд³к, территориясы, салыќ ж‰йес³. Г) жалау (ту), елтањáà, ºí±ðàí.

Д) саяси партиялар, банк, ќîѓàìäûќ ±йымдар.

11.Ќ±ќûќòûќ мемлекетт³њ басты маќñàòû ќàëàé êμð- ñåò³ëåä³:

А) мемлекетт³њ ñûðòќы саясаттаѓы ³с³н тºуелс³з деп бек³ту. Б) ел экономикасын кμòåðó.

В) адам мен азаматтардыњ ќ±ќûќтары мен бостандыќтарын, барлыќ æåêå ò‰ëѓалардыњ бостањäûќòàðû ìåí òåíä³ã³í òàíó ìåí îѓàí êåï³ää³ê áåðó.

Г) шекараны ќîðѓàó.

Д) зейнет аќû ìåí æºðäåì àќûíû äåð êåç³íäå áåðó.

12.ЌР мемлекетт³к рºм³здер³ ќатарына не жатады?

À) ЌР Конституциясы. Б) ЌР территориясы. В) ЌР картасы.

Ã) ЌÐ ќолданатын мμðëåð³.

Ä) ЌР мемлекетт³к Елтањáàñû, Òóû, ªí±ðàíû.

13.1995 æûëѓû Ќàçàќстан Республикасыныњ Конституциясын к³м ќабылдады?

А) Парламент. Б) ‡к³мет.

В) Конституциялыќ Êåњес. Г) Президент.

Д) республикалыќ референдум жолымен.

14.ЌР-сы Конституциясына μçãåð³ñòåð ìåí òîëûќтырулар енг³з³лед³:

А) Республикалыќ референдумда жºне Парламентпен. Б) ‡к³метпен.

Â) Æîѓàðѓы Сотпен.

Г) Конституциялыќ Êåњеспен. Д) Сенатпен.

15.ЌР-сы Конституциясында жеке т±лѓàíûњ ќ±ќûќòûќ мºртебес³н аныќтайтын бμë³ì?

À) àäàì æºíå ќîѓàì.

Б) адам жºне азамат.

Â) æåêå ò±ëѓàíûњ ќ±ќûќòûќ мºртебес³. Г) жалпы ережелер.

Ä) àäàì æμíå æåêå ò±ëѓà.

16.ЌÐ-íûњ 1995 æûëѓы Конституциясы ќашаннан бастап зањäû ê‰ø³íå åíä³?

À) 1995 æûëѓы 30 тамыздан бастап. Б) 1995 жылѓû 1 ќырк‰йектен бастап. В) 1996 жылѓû 1 ќàњтардан бастап. Г) 1995 жылѓû 5 ќырк‰йектен бастап. Д) 1998 жылѓû 7 ќазаннан бастап.

17.ЌР Конституциясыныњ ќ±рылымында ќандай бμë³ì

æîќ?

А) Адам жºне азамат. Б) ‡к³мет.

В) Конституциялыќ Êåњес. Г) Соттар жºне сот тμрел³г³. Д) Конституциялыќ Ñîò.

18.ЌÐ-íûњ мемлекетт³к рºм³здер³не мыналар жатады:

À) ªí±ðàí, Òó, Åëòàњáà.

Б) Президентт³њ омырау белг³с³. В) «Алтын Ќыран» орден³.

Г) Республика астанасы.

Д) Президент³њ резиденциясы.

19.ЌÐ-íûњ æåð ќойнауы, су кμçäåð³, μс³мд³ктер мен жануарлар д‰ниес³, таѓû áàñќà òàáèѓи байлыќòàðû ê³ìí³њ менш³г³не жатады:

А) азаматтардыњ ìåíø³ã³íå.

Á) òàáèѓàòòû ќîðѓайтын ±йымдардыњ ìåíø³ã³íå. Â) ñîë àóìàќта т±ратын халыќòûњ менш³г³не. Г) мемлекетт³к менш³кке.

Ä) àòàëѓàí ќ±ќûќты мемлекеттен алѓандардыњ ìåíø³ã³íå.

20.Мемлекеттег³ бил³кт³њ áμë³íó³ íåí³ á³ëä³ðåä³:

А) мемлекеттег³ бил³к тармаќтарыныњ á³ð-á³ð³íå áàѓûíóû. Á) áèë³êò³њ тармаќòàðû á³ð-á³ð³íåí òºóåëñ³ç æμíå á³ð-á³ð³íå

áàѓынбайды, μçäåð³í³њ æåêå ќызметтер³н ѓàíà àòќарады.

В) бил³к тармаќтары Конституциялыќ Êåњåñêå ѓàíà áàѓû- íàäû.

Г) бил³к тармаќòàðû ЌР Президент³не баѓынады. Д) бил³кт³њ тармаќòàðû õàëûќќà áàѓынады.

21.Ќ±ќûќòûќ мемлекетт³њ басты маќñàòû ќàëàé êμðñåò³ëåä³:

А) мемлекетт³њ ñûðòќы саясаттаѓы ³с³н тºуелс³з деп бек³ту. Б) ел экономикасын кμòåðó.

В) адам мен азаматтардыњ ќ±ќûќтары мен бостандыќтарын, барлыќ æåêå ò±ëѓалардыњ бостањäûќòàðû ìåí òåíä³ã³í òàíó ìåí îѓàí êåï³ëä³ê áåðó.

Г) шекараны ќîðѓàó.

Д) зейнет аќû ìåí æºðäåì àќûíû äåð êåç³íäå áåðó.

22.Ќàçàќстан Республикасындаѓы мемлекетт³к бил³кт³њ ќайнар-кμç³:

À) Õàëûќ.

Á) ЌР Президент³. В) ЌР Парламент³. Г) ЌÐ ‡ê³ìåò³.

Ä) ЌР Конституциялыќ Êåњåñ³.

23.Ќàçàќстан Республикасы ќандай мемлекет болып саналады?

А) федеративт³к республика. Б) конфедерация м‰шес³ . В) монархиялыќ.

Г) президентт³к республика. Д) азаматтыќ ќауымдастыќ.

24.ЌР Конституциясы (21 мамыр 2007 ж. μзгертулер мен толыќтырулар) бойынша ЌР Президент³ ќàíøà æûëѓа сайланады?

À) ЌР Конституциясы. Б) ЌР территориясы. В) ЌР картасы.

Ã) ЌÐ ќолданатын мμðëåð³.

Ä) ЌР мемлекетт³к Елтањáàñû, Òóû, ªí±ðàíû.

25.Àòќарушы органныњ áið ò±òàñ æ±éåñiíå êiðåäi, àò- ќарушы билiктiњжалпы мемлекеттiк саясатын тиiстi аумаќ- òûќ дамыту м±дделерiн жºне ќажеттiлiгiмен ‰йлестiре ж‰р- гiзудi ќамтамассыз етедi...

A) мºслихат. Б) депутат. В) ‰кiмет.

Г) департамент.

Д) аудандыќ ºêiìàò.

26.ªêiìøiëiê ќ±ќûќòûњ ќайнар кμçäåði äåï…

A) á±ë ºêiìøiëiê ќ±ќûќòûќ нормалар кμðiíiñiíiњ ñûðòќû íàќты нысандары.

Á) μзара байланысты ºкiмшiлiк ќ±ќûќòûќ институттар мен нормалардыњ жиынтыѓû.

Â) áàñќару саласындаѓû ќîѓàìäûќ ќатынастарды реттейтiн нормалардыњ жиынтыѓû.

Ã) μçiíiњ ќ±ќûќòûќ реттейтiн ºдiсi. Д) арнайы субьектiлердiњ æ‰éåñi.

27.Íàќòû çàњäûќ áàñќару бойынша шешiм, ол келешекте пайда болатын барлыќ ±ќсас iстер ‰шiн мiндеттi болады...

A) ºкiмшiлiк прецедент.

Б) нормативтiк ќ±ќûќòûќ àêò. Â) ºêiìøiëiê øàðò.

Ã) ºäåò-ѓ±ðûï.

Ä) ºêiìøiëiê ќ±ќûќòûќ доктрина.

28.ªêiìøiëiê ќ±ќûќ дегенiмiз…

A) мемлекеттiк басќару аясында пайда болатын ќîѓàìäûќ ќатнастарды реттейтiн нормалардыњ жиынтыѓû.

Б) жолдардыњ тºсiлдердiњ жиынтыѓы, солар арќûëû áàñќàðó ќатынастары реттеледi.

Â) àòќарушы билiк субьектiлерi мен ќîѓàìäûќ бiрлестiктер арасындаѓû ќатынастар.

Ã) áàñќàðó ќатынастарыныњ сапалыќ æàѓынан бiркелкi тобын реттейтiн бiршама бμлектенген ºкiмшiлiк ќ±ќûќòûќ нормалардыњ жиынтыѓû.

Ä) ќ±ќûќòûќ ќ±ралдардыњ жиынтыѓû.

29.ªêiìøiëiêòiњ ќ±ќûќòûњ æ‰éåñi ќандай бμëiìíåí ò±ðàäû?

A) жалпы жºне ерекше. Б) арнайы жºне ќ±зiреттi. В) мазм±ны жºне сапасы.

Г) салалыќ жºне салааралыќ. Д) жауаптардыњ áºði ä±ðûñ.

30.ªêiìøiëiê ќ±ќûќòûќ ќатынастардыњ элементтерi:

A) субъектiлер. Б) объектiлер.

Â) çàњäû àéѓàќòàð. Ã) ìàçì±íû.

Д) жауаптыњ áºði ä±ðûñ.

31.ªêiìøiëiê ќ±ќûќòûќ ќатынастар:

A) ºêiìøiëiê ќ±ќûќ нормалары. Б) белгiлi бiр нысаны бар.

Â) ºêiìøiëiê ќ±ќûќ нормаларыныњ негiзiнде пайда болѓàí áàñќàðó ќатынастары, олардыњ ќатысушыларыныњ субъективтiк ќ±ќûќòàðû ìåí çàњäûќ мiндеттерi.

Ã) çàњäûќ мiндеттердi иеленушi болып табылады. Д) жауаптыњ áºði ä±ðûñ.

32.Åãåð ºêiìøiëiê ќ±ќûќ б±зушылыќ æàñàѓàí æåêå àäàì μçiíiњ iс-ºрекетiнiњ (ºрекетсiздiгiнiњ) ќ±ќûќќà ќарсы сипатын сезiнсе, оныњ залалыныњ алдын ала бiлсе оѓан саналы т±рде жол берсе ºкiмшiлiк ќ±ќûќ б±зушылыќ... жасалѓан деп танылады:

A) ќàñàќана. Б) абайсызда.

Â) íåìќ±райымдылыќ. Ã) ќàñê‰íåìäiêïåí.

Ä) ñàëàќòûќ, менмендiк.

33.Åãåð ºêiìøiëiê ќ±ќûќ б±зушылыќ æàñàѓàí æåêå àäàì μçiíiњ iс ºрекетiнiњ (ºрекетсiздiгiнiњ) зиянды салаларын алдын ала бiлсе, бiраќ æåњiëäiêïåí îéëàѓан болса ондай зардаптыњ болуын болжамаѓан болса ºкiмшiлiк ќ±ќûќ б±зушылыќ... жасалѓан деп танылады:

A) ќàñê‰íåìäiêïåí.

Á) ќàñàќана. В) менмендiк.

Ã) íåìќ±райымдылыќ. Д) абайсызда.

34. Ќ±ќûќ б±зушыныњ ºрекетiнде белгiлi бiр зањäûќ элементтер болѓàí æàѓдайда ѓана...жатады:

A) ºкiмшiлiк жауаптылыќќà. Á) ќылмыстыќ жауаптылыќќа. В) тºртiптiк жауаптылыќќа. Г) азаматтыќ жауаптылыќќа. Д) жауаптыњ áºði ä±ðûñ.

35.ªêiìø³ëiê ќ±ќûќ б±зушылыќ æàñàѓàí àäàìѓà çàњмен белгiленген тºртiппен ќолданылатын жауаптылыќòûњ шарасы:

A) алдын алу шаралары. Б) мºжб‰рлеу шарасы. В) ºкiмшiлiк жаза.

Г) жауаптылыќ. Ä) òºðòiïòiê øàðà.

36.Æåðã³ë³êò³ μк³лд³ органдар к³м болып табылады?

А) мºслихаттар. Б) ак³маттар.

В) жерг³л³кт³ соттар.

Г) жерг³л³кт³ прокуратура. Д) ³шк³ ³стер органдары.

37.Æåðã³ë³êò³ àòќарушы органдар ќандай ж‰йеге к³ред³?

À) àòќарушы органдарыныњ áiðûњѓàé æ‰éåñ³íå. Á) μк³лд³ органдарыныњ áiðûњѓàé æ‰éåñ³íå.

В) прокуратура органдарыныњ áiðûњѓай ж‰йес³не. Г) ³шк³ ³стер органдарыныњ áiðûњѓàé æ‰éåñ³íå. Ä) àòàëѓандардыњ барлыѓû.

38.ªê³ìäåð μç ќ±зырет³ндег³ мºселелер бойынша ќандай нормативт³к ќ±ќûќòûќ àêò³ëåð ќабылдайды?

À) øåøiìäåð ìåí μêiìäåð. Á) çàњäàð.

В) нормативт³ ќаулылар. Г) конституциялыќ çàњäàð. Ä) àòàëѓандардыњ барлыѓû.

39.ЌÐ-íûњ 20 æàñќà òîëѓан азаматы депутаты болып сайлана алады:

A) сенаттыњ.

Б) Парламенттiњ. В) мºслихаттыњ.

Ã) àóìàќòûќ парламентт³њ. Д) аудандыќ сенаттыњ.

40.ªкiмшiлiк жаза деген³м³з не?

À) ќылмыс жасаѓàí ‰ø³í ќолданатын ќолданатын мемлекеттiк мºжб‰рлеу шарасы.

Á) ќылмыстыќ жауаптылыќ.

Â) Ќылмыстыќ кодекст³ б±зѓàí àäàìѓà ќолданатын мемлекеттiк мºжб‰рлеу шарасы.

Ã) çàњмен уºкiлеттiк берiлген судья, органдар (лауазымды адамдар) ºкiмшiлiк ќ±ќûќ б±зушылыќ æàñàѓàíû ‰øií ќолданатын мемлекеттiк мºжб‰рлеу шарасы.

Д) д±рыс жауабы жоќ.

41. Мемлекеттiк ќызмет деген³м³з?

À) ќызметшiлердiњ жеке мекемелердег³ мiндеттер мен функциялды iске асыруѓà áàѓытталѓан лауазымдыќμêiëåòòiãií àòќàðó æμíiíäåãi ќызметi.

Б) мемлекеттiк ќызметшiлердiњ мемлекеттiк органдардаѓы мемлекеттiк билiктiњмiндеттерi мен функцияларын iске асыруѓà áàѓытталѓан лауазымдыќ μêiëåòòiãií àòќàðó æμíiíäåãi ќызметi.

В) мемлекеттiк ќызметшiлердiњ æîѓàðû îќу орындарындаѓы педагогикалыќ μêiëåòòiãií àòќàðó æμíiíäåãi ќызметi.

Г) мемлекеттiк ќызметшiлердiњ акционерл³к ќîѓàìäàѓы iске асыруѓà áàѓытталѓан лауазымдыќ μêiëåòòiãií àòќàðó æμíiíäåãi ќызметi.

Ä) àòàëѓандардыњ барлыѓû.

42. Àòàëѓандардыњ ќайсысы мемлекетт³к ќызметш³ге жатпайды?

А) тергеуш³.

Á) ºê³ì.

В) прокурор. Г) дºр³гер.

Д) жауаптыњ барлыѓû ä±ðûñ.

43.«Администрация» сμз³ латын т³л³нен аударѓàíäà íåí³ á³ëä³ðåä³?

А) соттау. Б) басќàðó.

Â) ќ±ќûќ б±зу. Г) жазалау. Д) ќ±ќûќ.

44.Òμмендег³лерд³њ ³ш³нен мемлекетт³к ќызметш³н³ кμðñåò³њ³ç?

À) ì±ѓал³м. Б) дºр³гер. В) прокурор.

Ã) æàòàќхана коменданты. Д) жауаптыњ барлыѓû ä±ðûñ.

45.Òμмендег³лерд³њ ќайсысы ќ±ќûќ ќîðѓау органдарына жатады?

А) Прокуратура, ³шк³ ³стер органдары, ±лттыќ ќау³пс³зд³к органдары.

Б) Парламент, Сенат, Мºж³л³с.

В) ‡к³мет, ³шк³ ²стер министрл³г³, Б³л³м жºне ѓылым министрл³г³.

Г) Президент, Сыртќы ³стер министрл³г³, Б³л³м жºне ѓылым министрл³г³.

Ä) àòàëѓандардыњ барлыѓû.

46.²шк³ ³стер органдарыныњ нег³зг³ м³ндеттер³не...

À) çàњѓà ќайшы озбырлыќтан адам мен азаматтыњ ќ±ќûѓы мен бостандыѓûí ќîðѓàó.

Á) ќîѓàìäûќ òºðò³ïò³ ќîðѓàó æºíå ќàó³ïñ³çä³êò³ ќамтамасыз ету.

Â) ќылмыстардыњ æºíå ќ±ќûќты б±зушылыќòûњ áàñќà äà ò‰ðëåð³í³њ алдын алу.

Ã) ±ðëàíѓан м‰л³кт³ ³здест³ру. Д) аталѓандардыњ барлыѓû.