Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Татар теле. Кушма жомлэ синтаксисы.doc
Скачиваний:
23
Добавлен:
10.02.2015
Размер:
152.06 Кб
Скачать

Иярчен вакыт ќљмлђ

Ќљмлђнећ

тљре

Иярчен ќљмлђне баш

ќљмлђгђ бђйлђњче чара

Мисаллар

Иярчен

вакыт

ќљмлђ

Аналитик

тљре

1. Ялгызак мљнђсђбђтле сњз:

шул чакта, ул чагында, шул вакытта, шунда, шуннан соћ, шуныћ алдыннан, аћа кадђр, шул арада, аннары, шундук, шуннан бирле,

ул да тњгел,

ул да булмады џ.б.

2. Парлы мљнђсђбђтле сњз:

кайчан – шунда,

кайчан – шул

вакытта џ.б.

Соћыннан бик њкенерлђр дђ бит, ул чагында мин булмам. (Г.Б.)

Сђйдђшев бер хђрђкђт белђн оркестрны уйнаудан туктатты, ул да булмады музыкантлар урысныћ ниндидер сагышлы кљен уйнарга керештелђр. (Ф.С-н)

Вакыт њтсен, аннары мин алар каршына љненнђн чыккан аю кыяфђтендђ килеп басачакмын! (В.И.)

Кайчан таш љскђ калка, шул чакта ошбу солых бозылыр. (М.Н.)

Ќљмлђнећ тљре

Иярчен ќљмлђне баш ќљмлђгђ бђйлђњче чара

Мисаллар

Иярчен

рђвеш

ќљмлђ

Синтетик

тљре

1. Охшату-чагышты-ру кушымчасы:

-ча, -чђ,

-дай, -дђй

2. Хђл фигыль форма-сы: –ып, -еп, -п

3. Килђчђк заман сыйфат фигыльнећ юклык формасы:

-мас, -мђс + -тан,

-тђн чыгыш килеше кушымчасы

4. Сорау кушымчасы:

-мыни, -мени*

5. Бђйлек яки бђйлек сњз:

кебек, шикелле, сыман, кљенчђ, тљсле, итеп, дип, дигђндђй, килеш, књк, хђлдђ џ.б

Кыз, яшьлђр генђ булдыра алганча, рђхђтлђнеп, шаркылдап кљлеп ќибђрде. (Т.Г.)

Нурый, њз малы ќилгђ очкандай, ачынып йљзен чытты. (Г.Б.)

Сђхнђдђ тђмам рольгђ кереп ќиткђн артист тљсле, онытылып, њз ялганына њзе ышанып сљйли дђ сљйли. (Т.Г.)

Нуриђсма, њзе дђ сизмђстђн, нишлђптер, аћа таба бер-ике адым атлады. (Ф.С.)

Кара тут йљзенђ якут таш кызыллыгы балкытып хислђнгђн кичђге Дилђрђне алыштырып куйганнармыни, йљзе сњнеп калган. (М.Г.)

Сары дулкын арасыннан тагын теге шђњлђ караеп баш калкытыр сыман тоелды аћа. (М.Г.)

Ялганласаћ, очын яшереп, њзећ ышанырлык итеп алдаш инде.

(Т.Г.)

Ул, шигђеп, урман ягына карап алды да, мића таба иелеп, љрђк њзе ишетђ књрмђсен дигђндђй, шыпыртлап кына сорап куйды. (Г.Б.)

Канатларыћ яраланган килеш,

Син шул офыкларга ќитеп кара. (И.И.)

Баласы, юрганнары чишелеп таралган хђлдђ, ялангач тђпилђрен књтђреп, ачык џавада ята, имеш. (М.Ђ.)

* Дђреслектђ аналитик бђйлђњче чара дип бирелгђн -мыни / -мени сорау кушымчасы, хђбђр составында килгђнгђ, синтетик бђйлђњче чара буларак каралды.

Иярчен рђвеш ќљмлђ

Ќљмлђнећ

тљре

Иярчен ќљмлђне баш

ќљмлђгђ бђйлђњче чара

Мисаллар

Иярчен

рђвеш

ќљмлђ

Аналитик

тљре

1. Ялгызак мљнђсђбђтле сњз:

шулай, шул рђвешчђ, шулай итеп џ.б.

2. Парлы мљнђсђбђтле сњз:

ничек – шулай,

ничек – шул рђвешчђ, ничек – шулай итеп џ.б.

3. Ияртњче теркђгеч: гњя, гњя ки, ђйтерсећ, ђйтерсећ лђ, диярсећ

Гайнан џђрвакыт шулай эшли: сљйлђшђчђк кешене тикшерњче тљрле шартларда књрергђ тырыша. (М.Н.)

Ничек сљйлђшенсђ, шулай эшлђдек тђ. (Ђ.Б.)

Сакал очы, яћаклары гына селкенђ, гњя ул, њз-њзен юатып, эчтђн нидер сљйлђнђ. (М.Г.)

Ђйтерсећ учлап-учлап вак чуерташ сиптелђр, су љсте калтырап куйды. (Н.Г.)

Салаяз урыныннан купкан диярсећ, бар да мђшџњр Чул- ман буена печђн чабу љмђсенђ тљшђргђ ќыеналар. (М.Х.)