36. Станаўленне і развіццё савецкай беларускай культуры. Палітыка беларусізацыі

Пачатак палітыкі беларусізацыі - чэрвень1924 г.З сярэдзіны 1923 г. і да сярэдзіны 1924 г.- першая фаза, на працягу якой вялася ў асноўным яе палітычная і ідэалагічная падрыхтоўка. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926–1929 гг.Адным з напрамкаў нац палітыкі з’яўлялася беларусізацыя дзярж устаноў, грамадскіх арган-цый, як мела на мэце вывучэнне супрацоўнікамі бел мовы і перавод на яе справ-ва.

У ходзе бел-цыі выраш-ся задача больш актыўнага

вылучэння на кіруючыя пасады прадстаўнікоў карэннага насельніцтва.Палітыка беларусізацыі закранула і войска. У 1923–1925 гг. праводзілася ваенная рэформа. Важным напрамкам беларусізацыі з’яўлялася нац-культбудаўніцтва. Шмат што было ў выдавецкай справе.Значных поспехаў дасягнулі бел літаратура, тэатр, музыка, жывапіс. Але яе ход меў пэўн супярэчнасці і цяжкасці. Паспяхова праходзiла беларусiзацыя навучальных устаноу. Да 1928г. 80% школ было пераведзена на мову навучання. Бел мову неслi у масы бел пiсьменнiкi У.Дубоука, М.Чарот, К.Чорны i iнш. Мастацкiя творы 20-х гадоу сведчаць аб зменах,якiя адбывалiся у грамадстве. Развiваецца краязнауства. Новая галiна у навуцы - беларусазнау­ства. У 20-ыя гады парт органы спрабуюць iграць вядучую ролю у правядзеннi беларусiзацыi, пачынаюць цягнуць навуку пад свой кантроль, руйнаваць яе нац формы.

Але нягледзячы на цяжкасцi, плённа працавалi на нiве бел адраджэння паэт, празаiк Цiшка Гартны; пiсьменнiк М.Гарэцкi; гiсторыкi В.Ластоускi,

У.Iгнатоускi; жывапiсец i графiк М.Фiлiповiч; стваральнiк першага бел кiнафiльма "Лясная быль" Ю.Тарыч; аутар першай п'есы на бела мове "Машэка" Е.Мiровiч; аутар Дзярж гiмна БССР Н.Сакалоускi i iнш. Да 1928г. беларусiзацыя дасягнула значных поспехау, стварыла пе-радумовы для разгорт-ня на­ц-культ буд-ва у БССР.

37. Фарміраванне адміністрацыйна-каманднай эканомікі і аўтарытарна-таталітарнага рэжыму ў бсср.

Сложились 2 стратегии построения социализма :

1 Регулируемого рынка (НЭП)

2 Административно-командные методы управления

В конце 20гг побеждает 2 стратегия, поскольку:

1 Низкий культурный уровень населения(75%-негр)

2 Отсутствие демократич традиций

3 Администр-командные методы ассоциируются с социализмом

4 Отсутствие общест контроля за властью

5 Бюрократизм в партии

Начинают распускаться партии. КПБ наоборот усиливается. С 1927-1940 реализуются сталинские реформы, главная цель: построение социализма в одной отдельно взятой стране:

1 Рост госсектора в промышленности при вытеснении других секторов

2 Равитие тяжелой пром-ти

3 Экстенсивны путь развития(новые предприятия, увелич-ся кол-во рабочих, капиталовложения)

4 Принудит коллективизация.

Уровень производства в 30-е гг составил 85% НЭПовского.

38. Грамадска-палітычнае, эканамічнае, нацыянальна-культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.

У выніку савецка-польскай вайны 1919–1920 гг., паводле Рыжскага мірнага дагавора ад 18 сакавіка 1921 г., вялікая частка тэрыторыі Беларусі з насельніцтвам перайшло ва ўладанне польскай дзяржавы.Заходняя Беларусь і яе насельніцтва апынуліся ў вельмі цяжкім становішчы.На заводах і фабрыках працоўны дзень працягваўся 10–11 гадзін. У сярэднім на аднаго працуючага прыходзілася два беспрацоўныя. Людзі згаджаліся на любую работу і любую аплату.Вельмі цяжка жылося ў вёсцы.Аграрныя пераўтварэнні вялі да ўзрастання дыферэнцыяцыі сялян, колькасць бедных жыхароў вёскі пачала няўхільна павялічвацца.Сяляне павінны былі пастаянна выконваць павіннасці.У пошуках заробкаў, даведзеныя голадам і ўціскам да адчаю, сяляне шукалі выйсця ў эміграцыі.Вядучую ролю ў паланізацыі беларускага насельніцтва адыгрывала каталіцкая царква.У Заходняй Беларусі панаваў жорсткі палітычны рэжым і паліцэйскі тэрор.Такім чынам, сацыяльнае, нацыянальнае і палітычнае становішча працоўных мас на тэрыторыі Заходняй Беларусі штурхала іх на актыўныя антыўрадавыя дзеянні.У пачатку і сярэдзіне 20-х гадоў сацыяльная і нацыянальная барацьба характарызавалася не толькі эканамічнымі забастоўкамі і антыўрадавымі дэманстрацыямі, але і праявамі ўзброеных выступленняў у форме партызанскага руху.Ва ўзмацненні сацыяльнага і нацыянальна-вызваленчага руху значную ролю адыгралі партыі і арганізацыі камуністычнага і нацыянальна-дэмакратычнага напрамку.Выдаваліся газеты, якія па прычыне праследавання ўладамі часта закрываліся.У студзені 1927 г. улады пачалі ліквідацыю гурткоў і камітэтаў БСРГ. Па ўсім краі прайшлі масавыя арышты яе актывістаў.Польскія ўлады чынілі розныя перашкоды для стварэння сеткі гурткоў на месцах, а таксама ажыццяўлялі жорсткі ўціск на перыядычныя выданні.Важную ролю ў грамадска-палітычным жыцці Заходняй Беларусі адыграла культурна-асветная арганізацыя – Таварыства беларускай школы (ТБШ).За перыяд свайго існавання (да 1937 г.) ТБШ заваявала вялікую любоў насельніцтва Заходняй Беларусі. Заслуга ТБШ была не толькі ў асветніцкай ролі, але і ў тым, што яна падрыхтавала і выхавала ў вельмі цяжкіх умовах нацыянальнага прыгнёту значную колькасць беларускай творчай інтэлігенцыі.У канцы 20 – пачатку 30-х гадоў адбыліся значныя палітычныя і эканамічныя змены на тэрыторыі Заходняй Беларусі.

Эканамічнае становішча Зах Беларусі у складзе польскай дзяржавы

Зах. Беларусь была адносна адсталай аграрнай ускраінай Польшчы і выкарыстоўвалася у якасці крыніцы сыравіны і таннай рабочай сілы, як рынак збыту для яе прамысловасці. У эканоміцы Зах Беларусі назіраўся застой. У пачатку 1924 новы урад Грабскага пачаў актыўна ажыцяўляць палітыку фінансавай стабілізацыі. Былі павышаны ўскосныя падаткі на спажыванне спіртных напояў, цукру, запалак, некалькі скарочаны ваенныя расходы. У выніку у лютым 1924 бюджэт краіны ўпершыню быў зведзены са станоўчым сальда.Значную ролю ў гэтых працэсах адыграла грашовая рэформа.Пасля вайны інфляцыя набыла катастрафічны характар. Каб стабілізаваць фінансава-грашовую сістэму была уведзена новая польская нацыянальная валюта.Гэтыя меры дазволілі некалькі стабілізаваць ф-г систэму, ликвидаваць гіперінфляцію. Аднак гэта было зроблена ў значнай ступені за кошт зніжэння жыццёвага ўзроўня насельніутва. Адным з найбольш цяжкіх сродкаў каланіяльнага рабавяння для працоўных Заходняй Беларусі бьлі падаткі - насельніцтва павінна было плаціць у 1920-я гг. значна большыя падаткі, чым пры царскай уладзе. 3 другой паловы 1926 г; у Польшчы пачаўся прамысловы уздьм. Ён супаў з прыходам да ўлады ў выніку перавароту Ю.Пілсудскага. Ажыўленню гаспадарчага жыцця садзейнічалі добры ўраджай, павышэнне цэн на вугаль, што прывяло да пашырэння знешняга гандлю. Да таго ж кіруючыя колы ЗША і Англіі далі ўраду Ю. Пілсудскага вялікія пазыкі.Штучна завышаліся цэны на вырабы прамысловасці, ствараліся “нажніцы цэн”. Разбежка цэн стала яшчэ больш адчувальнай у гады эканамічнага крызісу 1929-1933 гг. Агульнае зніжэнне пакупной здольнасці насельніцтва прывяло да масавай ліквідацыі гандлёвых прадпрыемстваў.

У сельскай гаспадарцы гэтага краю было занята звыш80 % насельніцтва. Многія сяляне пакутавалі ад мала- ці

беззямелля. Звыш 50 % пашы належала памешчыкам. У 20-х гг. польскі ўрад праводзіць на далучаных землях шэраг аграрных рэформ: парцэляцыю – продаж памешчыкамі праз банк часткі сваіх зямель па фіксаваных цэнах; камасацыю – аб’яднанне ў адзіны надзел дробных сялянскіх палосак і высяленне сямей на хутары; пераход сервітутаў – сумесных для карыстання памешчыкаў і сялян зямель (сенажаць, лес, месца для рыбнай лоўлі і інш.) – да прыватных уласнікаў. У выніку комплексных мерапрыемстваў у сельскай гаспадарцы ўмацавалася становішча заможных і сярэдніх

сялян, паскорыўся працэс сацыяльнага расслаення на вёсцы, актывізавалася канцэнтрацыя сельгасвытворчасці. У 1926 г. быў прыняты закон, па якім польскія афіцэры і унтэрафіцэры (асаднікі) маглі набываць на далучаных да Польшчы землях за невялікія грошы надзелы плошчай ад 15 да 45 гектараў. Яны мелі права насіць зброю і карыстацца ёй па сваім жаданні. Гэтай мерай польскі

ўрад імкнуўся стварыць сабе сацыяльную апору на вёсцы.

Прамысловасць Заходняй Беларусі насіла пераважна дробны характар (каля 80 % прадпрыемстваў) з найбольшым развіццём харчовай і дрэваапрацоўчай галін. У адносінах да рабочых прымянялася пашыраная сістэма штрафаў, не развівалася сацыяльнае заканадаўства (рабочы дзень дасягаў 12–14 гадзін, не было шпітальных кас і інш.).Зарплата была ніжэйшая.Значна абвастрыў стан працоўных эканамічны крызіс 1929–1933 гг., у выніку 46 % рабочых засталіся без працы. Адным з вынікаў непамернай эксплуатацыі народа і цяжкага сацыяльна-эканамічнага стану стаў масавы выезд за мяжу: за 1921–1939 гг. краіну пакінулі каля 120–150 тысяч чалавек; выхадцы з Беларусі пераязджалі ў Канаду, ЗША, краіны Заходняй Еўропы і Лацінскай Амерыкі.На захопленных палякамі тэрыторыі беларусі народ апынуўся пад сацыяльна-эканамічным і нацыянальным прыгнётам не толькі польскіх памешчыкаў і буржуазіі але і замежнага капіталу.

Нацыянальна-культурнае становішча Зах. Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.

Польскія улады упарта праводзілі палітыку выкаранення бел. культуры. Жорстка праследавалася беларуская прэса,закрываліся выдавецтвы, клубы, бібліятэкі, праваслаўныя цэрквы і тд.Дзеячаў беларускай культуры зневажалі, іх арыштоўвалі і кідалі ў турмы.

Аднак нягледзячы на жорсткую палітыку польскіх улад, развівалася заходнебеларуская культура. У 1927-1928 у выніку дзейнасці БСРГ і ТБШ былі адкрыты беларускія і змешаныя бел.-польскія школы, працавалі бел.гімназіі.

Немалаважнае значэнне малі навуковыя даследванні гісторыі і культуры беларускага народа.Гэтым займалася Беларускае навуковае таварыства, якое было заснавана і працавала у Вільні.Літаратура і мастацтва ў 20-30 гг былі прадстаўлены творамі вядомых паэтаў Піліпа Пестрака, Максіма Танка і інш. Пестрак выдаў зборнік вершаў “На варце”, які быў прысвечаны барацьбе беларускага народа за сваё вызваленне. Танк надрукаваў кнігі вершаў ”Журавінавы цвет”, зборнік “На этапах”, паэму “Нарач”, якія былі канфіскаваны польскй паліцыяй.У сваіх творах ён імкнуўся паказаць духоўны свет беларускага працонага люду. Язэп Драздовіч—выдатны беларускі мастак, які першы распачаўкасмічную тэму(карціны “Космас”).Ён стварыў графічныя партрэты славутых беларускіх князёў(Усяслав Чарадзей)шматлікія замалёўкі палескіх вёсак і іх жыхароў. Пётр Сергеевіч—мастак,які з’яўляецца аўтарам карцін”Усяслаў Полацкі”, “Каліноўскі сярод паўстанцаў” і інш. Важнае месца ў заходнебеларускай культуры заняў Рыгор Шырма—стваральнік беларускага народнага хору, харавы дырыжор, збіральнік беларускіх народных песень, сакратар ТБШ.

З 1940 на працягу 30 год узначвльвў Беларускі ансамбль песні і танца.