57. Пайыз теориясы. Номиналды және нақты пайыздық қойылым.

1. Қарыз проценті - бұл карыз капиталының бағасы.

2. Қарыз капиталын қолдаиған ұшін төлем процент нормасы арқылы көрінеді, ол кдрыз капиталына алыиган (мысалы, 20 мың долл.) жылдык. табысты, барлық қары капиталына (мысалы, 100 мың долл.) кдтысы арқьглы өлшенеді

Маркстік ілімге қррағанда неоклассиктер өсімді мсншік иесі акдіа капиталынан немесе өндіруші кесіпкерлік табыстан алуынан тәуелсіз, капиталға баға деп түсіндіреді.

Жылдық процентке көрсетілген карыз кагіиталының табысын олар проценттік ставка деп атайды.

Үзак мерзімді уақытта аныкталатын орташа процент?» ставка мен күнделікті пайда болатын рыноктық процент; г-ставканы айырады. Оған эсер ететіндер:

- капиталдыц мөлшері;

- капитал өнімділігі;

капитадға сұраныс пен үсыныстыц арақатынасы.

Сонымен бірге номиналды және накты проценттік і. та вкаларды айырады.

Номиналды - оның қүны бойынша ақша бірлігінде (геңге, долл.) көрсетілген ставка.

Иақгы - инфляцияны есепке алғандағы процентик ставка ставканың диапазоны келесі факторларға байланысты ( мысалы, 7 %-тен 20 %-ке дейіғі) өзгеруі мүмкін,

1. Тәуекел. Қарыз алушы қарызды гөлемеудің мумкіндігі ясоғары болган сайын соғүрлым кредитор жоғары карыз процентін алып отырады.

2. Жеделдік. Қысқа мерзімді қарызға кдрағанда үзақ мерзімді қарыз назарға проненттік ставкамен беріледі, себебі у.ак, мерзімді кредиторлар өзініц ақіпасьга альтернативті ¹ олдануда кабыл алмағандыктан каржылык зиян шегуі -іүмкін.

3. Карыз мөлшері. Кдғпда бойынша аз кдрызға гроценттік ставка жоғары. Оньщ себебі ірі және үсак ^рыздардың әкімшілік шығындары үқсас.

Сонымен бірге баска да факторлар бар. олар быжкелестік, салйқ салу деңгейі және басқалар.

Проңенттік ставканьщ рөлі үлкен, себебі ол өнлірістің рецгейіне жоне қүрылымына эсер етеді:

1. Толем, проценттік ставка инвестицияньщ өсуіие және ондірістің кецеюіне әкеледі. Жоғары процештік ставка инвестицияны "түтынушыларды" және өндірісті тоқтатады.

2. Проценттік ставка капиталды орналастыруға эсер геді. Оларды неғүрлым пайдалы салалар арасында бөледі.

58-59. Ренталық қатынас теориясы. Табиғат ресурстары (жерді) рента түріндегі табыс әкеледі. Рента дегеніміз бұл кәсіпкердің (арендатордың) жер, қазба, орман және басқа табиғат ресурстарын қолданғаны үшін уақтылы төлем ақы. Негізгі табиғат ресурсы бұл жер. Оның ерекшелігі – оның көлемі өзгермейді.сондықтан жер рентасының көлемі жерге деген сұранысқа тікелей байланысты. Сонымен қатар рента табиғат жағдайына (климат, топырақ сапасы және т.б.) және жердің орналасуына (жақындығы мен алыстығына) байланысты болады

Жер рентасы 2 негізгі формада болады:дифференциалды және абсолюттік. Дифференциалды рентаның өзі де екіге бөлінеді.

- Дифферециалды рента 1 жер учаскілерінің өнімділігі мен тиімділігіне байланысты алынады.

- Дифферециалды рента 2 капиталдық салымдарға байланысты бір жердегі әртүрлі өнімділікке байланысты.

Абсолюттік рента жер учаскілерінің өнімділігі мен орналасуына байланыссыз алынатын рента.

Жерді иемдену (иелік ету) - жеке адамның немесе заңды ұйымның белгілі бір жер теліміне (учаскесіне) құқығын мойын-дау. Негізінде жерге иелік ету жерге жеке меншіктің үстемдігімен түсіндіріледі. Жерге иелік етуді жер иесі атқарады. Жерді пайда-лану қалыптасқан дәстүрге немесе заңдық тэртіпке сай жерді пай-далану. Жерді пайдаланушының жер иесі болуы міндетті емес. Нақты шаруашылық өмірде жерді иемдену мен жерді пайдалану, көп жағдайда, бір-біріне сэйкес емес.

Жаңа классикалық мектеп өкілдері ресурстың (жердің) сатылатындығы өте тиімді, қолайлы деген көзқарасты қолдайды. Өндірістің эртүрлі факторының баға дэрежелерін салыстыру (мысалы, жалақы қойылымын аренда төлемінің қойылымымен) өндірушіге ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде еңбек пен капиталдың үйлесімділігі, шығындар мен тиімділік туралы маңызды мәліметтер береді.

Рыноктық экономика жағдайында жер тауарлы сипат а лады,ол сатып алынады жэне сатылады. Осымен байланысты жер бағасының қалай анықталатыны маңызды:

Жер бағасы = рента мөлшері / қарыз пайызының мөлшері * 100 %

Жер бағасы теориялық түргыдан осылайша анықталады. Тэжірибеде жер бағасы жеручаскесінің сұранысы мен үсынысына ықпал ететін көптеген факторларға тәуелді. Мысалы, жер бағасының өсуін ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланбай-тын жерлерге деген сүраныстың өсе түсуімен де түсіндіріледі. Жерге сүраныстың күрт өсуі (жалпы қозғалмайтын мүліктерге) инфляциямен, эсіресе гиперинфляциямен байланысты, бүл тиісінше жер бағасының өсуін жеделдетеді.

Жер рентасына байланысты ренталық қатынастар туындайды, ол: біріншіден, қоғам мен жер иелерінің, сондай-ақ басқа да ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер арасындағы жерді пайдала¬ну жөніндегі қатынастар; екіншіден, жер иелері мен жерді жалға алушылар арасындағы өндіріс жэне жер рентасын бөлу жөніндегі қатынастар; үшіншіден, жер иелері мен ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер арасындағы жер өнімдерінің бөтенсуі жөніндегі қатынастар.

Қазіргі таңда ренталық қатынастарды жүзеге асыру аясындағы өте өзекті болып отырған мэселелер:

- жер рентасының нақты сандық анықталуы;

- жер рентасын қоғамдық мүқтаждықтар үшін пайдаланудың жэне алудың қағидаларын негіздеу;

- жер рентасын жер салығы жэне жерге жалдамалық төлем арқылы алудың нақты механизмін жасау;

- жер учаскелеріне бағаны анықтаудың эдістемесін негіздеу.