- •Философия мәдениет феномені хақысында
- •§2. Мифология (грекше мифос-аңыз, шежіре; логос-сөз, ілім)-алғашқы қауымдық қоғамға тән дүние туралы қияли - ғажайып, танымдық қоғами сана формасы.
- •Мәдени контекстіндегі философиялық ой кешудің тарихи типтері Шығыс мәдениетіндегі философия феномені
- •§3.Дүние мен қоршаған ортаны бейнелеудегі қытайлық көзқарасқа тән қасиеттер:
- •§1. Буддизм - Үндістанда (б.З.Д.V ғ. Кейін), Қытайда, Оңтүстік - Шығыс Азияда (ііі ғ. Кейін) және басқа өңірлерде кең тараған діни - философиялық ілім.
- •§2. Будда төрт ізгілікті (арийлік) ақиқатты айқындайды:
- •§3. Будда философиясы адамның өзіндік кемелденуі, Ұлы Азаттану- Нирванаға жетудің жолдарын көрсетеді. Бұл сегіз сатылы, сегіз буынды ұстаным, сегіздік жол:
- •§4. Буддизмнің бес өсиет-бағдары:
- •Антикалық мәдениеттегі философия
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
- •3. Әбішев қ.Ә. Философия. Алматы, 2000ж.
- •§2. Сократқа дейінгі кезеңге мыналар жатады:
- •§3. Сөйтіп, антикалық (ежелгі грек) философияға мына ерекшеліктер тән:
- •§2. Софистерге тән сипаттар:
- •Батысеуропалық және арабтілділік ортағасырлық философиядағы сенім мен білім арақатынасының мәселесі.
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
- •3. Әбішев қ.Ә. Философия. Алматы, 2000ж.
- •Ренессанс пен Реформация мәдениетіндегі философия
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
- •Жаңа заман мәдениетіндегі философия
- •Декарттың рационалдық философиясы.
- •Жаңа заман дәуіріндегі нидерландтар (Голландия) философиясы.
- •XIX ғ. Неміс классикалық философиясы - әлемдік философияның көрінісі ретінде.
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж
- •Марксизм философиясы.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж
- •Қазақ мәдениетіндегі философия феномені.
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
- •Болмыс философиясы. Онтология. Дүниені философиялық ұғыну.
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
- •Сананы философиялық ұғыну.
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
- •Философиялық таным. Гносеология.
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
- •§2. Танымның (ойлаудың) екі формасы:
- •Диалектика теориясының мәселелері. Философия категориялары.
- •1. Иманқұл н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
- •2. Иманқұл н.Н., Бөрібаев т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
- •Глобалдық мәселелер философиясы. Әлеуметтік философия. Қоғам және табиғат.
- •§5. Демография (грек., демос – халық, графе – жазамын) – Жер шарындағы халықтардың саны, тууы, өлімі, өсімі, дамуы туралы ілім. Бұл терминді 1855 жылы француз а.Гийар енгізді.
Глобалдық мәселелер философиясы. Әлеуметтік философия. Қоғам және табиғат.
Табиғат – адам мен қоғамның табиғи тіршілік ету шарттарының жиынтығы.
Табиғат – кең мағынада алғанда, - адам жасамаған, қолы тимеген материя бөлігі немесе өзінің шексіз, алуан түрлі көріністерімен құбылатын универсум, бүкіл дүние, мәнділік.
Табиғат – тар мағынада алғанда, - таным, зерттеу объекті немесе жаратылыстану объектінің бірлігі;
Табиғи табиғаттық орта - өзінің дамуы мен тіршілік әрекеті процесіндегі қоғамның өзара әрекеттесетін табиғат бөлігі;
Жасанды табиғаттық орта – тарихи даму процесіндегі адам жасаған қоршаған орта бөлігі;
Жағрапиялық орта – адам қажеттіліктерін қанағаттандыратын қоршаған ортаның сыртқы табиғат бөлігі;
«Жағрапиялық детерминизм» (XVIII ғ. француз ағартушылары, Ш.Монтескье, Г.Бокли, Э.Реклю) – қоғам даму заңдылықтары, адам баласының өмір сүру бейнесі жер бетінің сипатына, топыраққа, әсіресе климатқа байланысты; климат билігі – барлық биліктерден күшті деп қарастыратын көзқарас;
Карл Маркс: «Сыртқы табиғат жағдайлары экономикалық екі үлкен топқа бөлінеді:
- өмір сүру тәсілдерінің табиғи байлығы, демек, топырақ құнарлығы, балыққа бай өзендер мен көлдер, т.т. және
-
еңбек ету тәсілдерінің табиғи байлығы: су құламасы, кеме жүретін сулар, орман, металл, көмір және т.б. (К.Маркс. Шығ., т.23, 521-б.).
Қоғам дамуының алғашқы кезеңдерінде табиғат байлықтарының бірінші тобы үлкен рөл ойнайды, ал XVIII ғ. бастап – екінші топ табиғат байлығы.
Күн – орта шамадағы жұлдыз, оның радиусы 700 мың км. Күнге – бес млрд. жыл. Күн 220 км\сек жылдамдықпен Галактика орталығын айналады, ал оны 250 млн. жылда бір айналып, орап шығады – бұл кезең галактикалық жыл деп аталады. Күннің жарығы миллиардтар жыл бойы өзгерген жоқ.
Барлық планеталар (Жер де) 4,6 млрд. жыл бұрын бір уақытта пайда болған. Планеталардың қалыптасуы 105 – 108 жыл аралығын қамтиды. Жалпы Күн жүйесінің құрылуы жөнінде қанағаттанарлық теория жоқ.
Геологиялық дәуірлер:
-
катархей (4,6 -3,5 млрд. жыл бұрын);
-
архей (3,5 млрд – 2,6 млрд жыл бұрын);
-
протерозой (2,6 млрд – 570 млн жыл бұрын);
-
палеозой (570 млн – 230 млн жыл бұрын);
-
мезозой (230 млн – 67 млн жыл бұрын);
-
кайнозой (67 млн – қазірге дейін).
Жердің құрамдас бөліктері:
-
литосфера (грек., «тас қабығы») – Жер шарының жоғарғы қатты қабығы;
-
атмосфера – Жердің газ-булық қабығы; Жерді ашық ғарыштан қорғайды; Жердің қызуы мен сууын бір қалыпты ұстайды; 80% - азот және 20% оттегі;
-
гидросфера – литосфера мен атмосфера аралығындағы жердің су қабаты, ол Жер бетінің 70% алып жатыр.
-
биосфера (грек., биос – «өмір») – «өмірмен толған Жер қабаты», организмдер мен тірі мәнділіктерден тұратын планеталық қабат, қабық. Ол барлық тіршілік иелері қызметінің нәтижесі. Терминді 1875 жылы австриялық ғалым Э.Зюсс қолданды. Биосфера атмосфера, литосфера, гидросфераның жоғарғы бөлігін қамтиды. Биосфераның жоғарғы шекарасы Жер бетінен 30 км, ал төменгі шекарасы – Жер бетінен 10 м төменде. Кейбір организмдер 11 км тереңдікте табылған. Жалпы өмір мына температуралық интервалда - 252°С → + 180 °С – болады.
Қазіргі таңда 500 мың өсімдік түрі, 1,5 млн жануарлар түрі белгілі.
Ноосфера (грек., нус – ақыл, парасат) – табиғат пен қоғамның өзара әрекеттесу сферасы, яғни адамның ақыл-ой қызметінің ортасы, сферасы.
Бұл терминді ғылымға 1927 жылы француз ғалымы Э.Леруа енгізді.
Пьер Тейяр де Шарден – ноосфера – «мақсатталған сана»-адам ақылы мен жігері, бүкіл планетаны қамтитын трансформация – деді.
В.И. Вернадский, А.Л. Чижевский – ноосфера деп тек Жер бетіндегі емес, сонымен бірге ғарыштық құбылысты айтты. Адам – ноосфера бөлшегі ретінде – ғарыштық пенде. Ноосфера – тірінің, парасаттың және ғарыштықтың бірлігі.
§4. Экология (грек., ойкос – тұрақ, мекен, үй, логос – ілім) – адамның қоршаған ортамен байланысы және оның барлық тіршілік иелерінің алдындағы моральдік парызы туралы ілім. Бұл терминді 1886 жылы неміс биологы Э.Геккель пайдаланды.
К.Маркс: «... егер мәдениет саналы түрде дамымай, стихиялы дамыса, онда ол соңында шөл даланы қалдырады» (Шығ., т.32, 45-б.).
Ф.Энгельс: «... біз табиғаттағы жеңістерімізге қуана бермеуіміз керек. Біздің әрбір жеңісімізден табиғат кегін алып отырады» (Шығ., т.20, 495-б.).
Экологиялық мәселер:
-
ауа бассейіні мен мұхиттарды ластау;
-
орманды кесу нәтижесінде топырақ эрозиясы;
-
хайуанат дүниесін қырып-жою;
-
ауыз су, көптеген шикі зат қорының тапшылығы;
-
адамның физикалық және психикалық денсаулығы мен тұқым қуалауына әсер ету;
-
«адам - табиғат» экожүйесін сақтау;
-
озонды сақтау, ол стратосферада – 10-50 км теңіз деңгейінен жоғары-табиғи фильтр функциясын орындайды.
Экофилософия; экоэтика; экоқұқық; экоаксиология.
-
экогуманизм – табиғатта адам болмысын қарастыру, табиғат адамның рәміздік болмысы – дейді.
-
«экологиялық пессимистер» (Дж. Форрестер, Д.Медоус, Р.Хейлбронер, П.Эрлих) – халық санының өсуін шектемей, адамзат алдындағы келелі мәселелерді шешу қиынға соғады, - дейді.
-
Экологиялық императив – «Зиян етпе!» - табиғатқа қатысы бар әрбір субъект өзінің жүріс-тұрыс, тәртібі нормасы ретінде жалпылық экологиялық заңдылықты ұғынуы керек.
-
Биотика – адамның өмір мен өлімге қатынасы.