3.2.Тәрбиелеу мақсаттарының қоғамдық-тарихи шарттастырылуы

Тәрбиелеу мақсаттары мәселесі қоғам мен адамзаттың өркениетті дамуының барлық жолындағы мемлекеттік басқаруда басты назарда болып келеді. Халықтың мүліктік ценз бойынша, қоғамдық мәртебесі бойынша және басқа да негіздер бойынша жіктелуі тәрбиелеу мақсатында баланың халықтың қай тобына тиесілі екендігі туралы тәуелді айырмашылықтардың туындауына алып келді. Барлық уақытта да билеуші орта тәрбиелеу мақсатын өзінің басқару назарындағы нақты әлеуметті-экономикалық жағдайға бейімдеуге талпынды.

Қоғам және оның алдыңғы өкілдері тәрбиелеу мақсатының орындау барысында адамзаттың жетілуі мен қалыптасуы бір бағытты қабылдауына, шама келсе сол период қоғамы үшін тартымды болу керек түрлерін көтермеледі. Сондай тәрбиелеу мақсаты туралы тәртіпке бағынушылық және ересектердің нұсқауына сөзсіз бағыну сияқты, адамзаттың жеке тұлғалық еркіндігін қалыптастыру сияқты, балалардың спонтанды көрсетілген икемділігінің жетілуі сияқты, жеке тұлғаның таза ниеттілік, мейірбандық, адалдық, жауапкершіліктік сияқты белгілі жеке қасиеттерін қалыптастыру сияқты идеялар пайда болды. ХІХ ғасырдан бастап күрескердің еркіндік және әлеуметтік әділдік үшін жеке тұлғаны тәрбиелеу туралы идеялардың үлкен резонансы таратылып, алынды.

Сондай-ақ Ежелгі Греция философтары жеке тұлғаның жетілуіндегі гормонды және де жан-жақтылығы туралы идеяны көтерді. Алайда адамзаттың қозғалыстарының алдағы бағыттары барысында бұл идея өмірге деген ешқандай теориялық деректеме де, практикалық іске асырулар таба алмады. Жан-жақты және гормонды жетілу туралы идея тек ізгі ниет ретінде қала берді, яғни ол құралған қоғамдық-тарихи, әлеуметтік-экономикалық шарттарға сәйкес келмеді. Бірақ жоғары дамыған техникалық жабдықтамалы ірі өнеркәсіптің пайда болуы, қызметтердің біршама күрделіленген өндірістік және басқа да көріністерінің(түрлері) туындауы адамзаттан білімнің едәуір жоғары деңгейі және халықтың негізгі көпшілігінің белгілі жеке қасиеттерінің бар болуын талап етті. Әрбір адамның талаптар мен тұлғалық меншікті қызығушылықтары жан-жақты дамуға талпынды. Қоғамдық өндіріске орныққан шарттарға тұлғаның адамзатқа қоғамға дағдылануына, өмірлік жоспарларын іске асыруына және де өзінің тіршілігін қоғамның құнды мүшесі ретінде қамтамасыз етуіне мүмкіндік беретіндей басқа да қасиеттеріне ие адамдар қажет болды.

Олай болса, адамзаттың жетілуінің тарихи жолында тәрбиелеу мақсаты әлеуметтік-экономикалық жабдықтарға байланысты жағдайдан тәуелді өзгеріп отырды. Сонымен қатар бұрынғы уақыттан тәрбиелеу идеалы ретінде қоғамдық құндылықтарды тауып отырды.

3.3. Жеке тұлғаның гармонды және жан-жақты жетілуін қалыптастыру

Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдай қоғамның құқықтардың кеңейтілуі мен азаматтардың еркіндігі, білікті кадрлардың жинақылығы, компьютерлік революцияның күшейтілуі және де ақпараттық жүйелердің т.б. сияқты жетілуінің жоғары деңгейімен сипатталынады. Бұның барлығы жеке тұлғаға, оның білімінің деңгейіне деген жаңа, жоғары талаптарды көрсетеді, тек қана білімнің, ептіліктің және икемділіктің белгілі бір көлемін білу емес, сонымен бірге жеке тұлғаның сәйкес қасиеттерін қалыптастыру табандылықпен талап етіледі. Сондықтан мектептегі тәрбиенің құрамды бөліктері ретінде саналы(интеллектуалды), өнегелі, еңбекқорлық, эстетикалық, физикалық тәрбиесін есептеу қабылданған.

Білім алудың жалпы мақсаты ҚР білім алудың Мемлекеттік жалпыға ортақ стандартында көрсетілгендей, жеке тұлғаның гармонды қалыптасуы және базалық компетенция негізінің жетілу жолымен оқушылар өмірінің өнегелі ұғыну септігімен тұжырымдалады.

Көрсетілген компетенциялар келесі тіршіліктік роль көрінісін ұсынады: игілікті адам; қамқоршы отбасы мүшесі; шығармашылық индивидуал; жауапкершілікті азамат; денсаулығы жақсы және жетілген жеке тұлға. Орташа білім үйренушінің қабілеттілігін тануға, оқудағы және тіршілік жағдайындағы сатып алынған білімді шығармашылық қолдануға, кілтті және пәндік компетенцияларды қалыптастыру жолымен өз-өзін дамыту мен басқаруға бейімделген.

Орта білім жетілдіру үшін оқушыдағы қабілеттерді өзінің білім қызметін нәтижелі ұйымдастыру қажетті шарттарын қамтамасыз етуі керек; қоршаған шынайылыққа адекватты түрде сезіну, оқу және әлемдік көзқарастың саналы қалыптасу негізі сияқты өмірлік жағдай шешімдеріне шығармашылық түрде жақындау, жеке тұлғалық қасиеттері мен профессионалды ниеттерін қалыптастыруды қамтасыз ету. Болжалды нәтижелер әрбір оқу аймақтары сонымен қатар оқудың базалық мазмұны бойынша кілттік және пәндік компетенциялардың интеграциялары жолымен орнатылады. Кілттік компетенцияларға ақпараттық компетенция, коммуникативті компетенция, мәселерді шешу компетенциялары және т. б. қатысты. Демек, білім стандарты адамзат компетенциясының жеке тұлға арасындағы қатынас пен үлкен не шағын социумдарда даусыз жағдайларды жасау шеберлігі жеке тұлғаның даму процесіндегі маңызды жетістігі санына кіретінін бір мағыналы көрсетеді.

Осылайша жан-жақты әрі үйлесімді дамыған тұлғаның бүгінгі заман талабындағы түсінігі қазіргі таңдағы әлеуметтік-экономикалық талаптарға сәйкес келетін жаңа мазмұнмен қайта жаңғырып отыр. Аталмыш тұлға дәуір ағымындағы өмірлік маңызы бар қызметте белгілі бір шешуші әрі пәндік құзіреттілік пен қабілеттке иелік етуі тиіс. Бұл ретте біз тұлғаға тән басқа да маңызды қасиеттерді жоққа шығармаймыз, дейтұрғанмен бүгінгінің тұлғасы дамыл таппай өмір сүру мен еңбектенуге мүмкіндік беретін қасиеттерді бойына дарыту керек.