- •1. Кіріспе
- •1.1. Материалдар кедергісі ғылымының негізгі ұғымдары
- •1.1-Сурет
- •1.2.«Материалдар кедергісі» пәнінде қабылданатын жорамалдар
- •1.3. Сыртқы kyшtep
- •1.2-Сурет
- •1.4. Деформация мен орын ауыстыру
- •1.3-Сурет
- •1.5. Қию әдісі
- •1.4-Сурет
- •1.6. Кернеу
- •1.5-Сурет
- •1.6-Сурет
- •2. Созылу мен сығылу
- •2.1. Бойлық күш
- •2.1-Сурет
- •2.2. Кернеу
- •2.2-Сурет
- •2.3-Сурет
- •2.3. Деформация мен орын ауыстыру
- •2.4Сурет
- •2.4. Ауырлық күші әсері
- •2.5. Материалдар қасиеттерін тәж1рибе жү31нде зерттеу Негізгі түсініктер
- •Созу диаграммалары
- •2.6. Мүмкіндік курнеу. Беріктік қоры коэффициенті
- •2.7. Созылған (сығылған) стерженьдерді бepiktikke есептеу typлеpi
- •2.8.Сырқы және ішкі күштердің жұмысы. Созу (сығу) деформациясының потенциялық энергиясы
- •3. Ығысу
- •3.1. Ішкі kyштер
- •3.2. Таза ығысу
- •4. Бұралу
- •4.1. Бұраушы момент
- •4.1-Сурет
- •4.2-Сурет
- •4.2. Кернеу мен деформация
- •4.3-Сурет
- •4.4-Сурет
- •4.3. Бұралған біліктерді беріктік пен қатаңдыққа есептеу
- •4.5-Сурет
- •0,096 Ммм.
- •4.4.Бұралу деформациясының потенциялық энергиясы
- •5. Қималардың геометриялық сипттамалары
- •5.1. Негізгі түсініктер
- •5.2. Қималардың статикалық momehttepi
- •5.3-Сурет
- •5.3. Қималардың инерция momehttepі
- •5.4.Параллель өстерге қарағанда инерция моментерінің арасындағы тәуелділік
- •5.4-Сурет
- •5.5.Бұрылған өстерге қарағандағы инерция моменттерінің арасындағы байланыс
- •5.5-Сурет
- •5.6. Қарапайым қималардың инерция momehttepi
- •5.7. Инерцияның бас өctepi, бас momehttepi
- •6. Жазық иілу.
- •6.1.Негізгі tycihiktep
- •6.1-Сурет
- •6.2Tірек түрлері
- •6.2-Сурет
- •6.3. Жанама күш пен ию momehtі
- •6.2-Сурет
- •6.3-Сурет.
- •6.4.Таралған күштің қарқындылығы, жанама күш, ию моменті араларындығы дифференциалдық байланыс
- •6.4-Сурет
- •6.5.Жанама күш пен моментінің эпюрлерін тұрғызу
- •6.5-Сурет
- •6.6.Tik кернеуді анықтау
- •6.6-Сурет
- •6.7-Сурет
- •6.7. Tik кернеу бойынша бepiktikke есептеу шарты
- •6.8 -Сурет
- •7. Орнықтылық
- •7.1. Негізгі түсініктер
- •7.1-Сурет
- •7.2. Аумалы күш. Эйлер формуласы
- •7.1-Сурет
- •7.3. Tipek түрлерінің аумалы күш шамасына әсері
- •8. Динамикалық kyшtep
- •8.1. Негізгі tycihiktep
- •8.2. Бірқалыпты үдемелі қозғалыстағы машина бөлшектерін беріктікке есептеу
- •8.3. Соғылған машина бөлшегін беріктікке есептеу
- •Оқулықтар тізімі
- •Мазмұны
1.3. Сыртқы kyшtep
Құрылыс конструкциялары немесе машиналар қызметін атқару кезінде, олардың, өзара байланысқан бөлшектері бip-бipiне қандай да бip күшпен әсер етіп тұрады. Мысалы, вагонға тиелген жүктің салмағы рессорлары арқылы өстерге, одан дөңгелектерге, дөңгелектерден рельске түседі. Сол сияқты плотинаның салмағы, ондағы судың, қысымы табаны арқылы жерге беріледі.
Денеге оны сырттай қоршаған ортадан немесе көрші денеден берілетін күшті сыртқы күш деп атайды. Сыртқы күштер денеге беттері немесе тұтас көлемі арқылы берілуі мүмкін. Беті арқылы берілетін сыртқы күш беттік, ал көлемі арқылы берілетін сыртқы күш көлемдік күш деп аталады:
Күштерді, олардың өзгеру заңдылықтарына және әсер ету ерекшеліктеріне байланысты бірнеше түрге бөледі.
Қадалған күш деп, конструкция элементтеріне нүкте арқылы берілетін күшті айтады; өлшем, бірлігі ньютон (н), килоньютон (кн), меганьютон (мн). Негізінде, күш денеге нүкте арқылы берілуі мүмкін емес. Мысалы, вагонның, дөңгелегінен рельске берілетін күш кішігірім аудан арқылы таралады. Сен-Венан принципі бойынша бұл ауданды нүктемен ал таралған күшті қадалған күшпен алмастыруға болатынын жоғарыда атап өттік (1.2-сурет).
Денеге қадалған күштен өзге белгілі бip аудан арқылы шоғырлана жайылып таралған күштер әсер етуі мүмкін. Бұл күштер таралу заңдылықтарына байланысты біркелкі таралған тұрақты және бірқалыпсыз таралған айнымалы күштер деп ажыратылады. Жайылып таралған күш қарқындылығымен сипатталады. Қарқындылық лaтыншa q әрпімен белгіленеді; өлшем бipлігі н/м2; кн/м2; мн/м2.
Қарқындылық деп бірлік ауданда әсер етіп тұрған күштің, шамасын айтады. Біркелкі таралған тұрақты күштің кез келген нүктедегі қарқындылығы өзара тең, ал бірқалыпсыз таралған айнымалы күштің қарқындылығы әр түрлі. Мысалы, үй шатырының үстінде жатқан қардың салмағы шатыр бетіне бipкелкі жайылып таралған тұрақты, яғни кез келген нүктедегі қарқындылығы бірдей. Құрылыс алаңына үйіліп төгілген құмның салмағы алаң, бетіне бірқалыпсыз таралып түседі, яғни кез келген нүктедегі қарқындылығы бірдей емес.
Денеге тұтас көлемі арқылы берілетін күштер, бірлік көлемде әсер етіп тұрған күш шамасымен – қарқындылығымен сипатталады; өлшем бірлігі н/м3, кн/м3, мн/м3. Серпімділік теориясында денеге әсер ететін көлемдік: күш, оның көлемінде қатаң түрде үздіксіз біркелкі жайылып таралады деп қарастырылады.
Уақытқа байланысты шамасы өзгермей әсер етіп тұрған күшті тұрақты, ал уақыт аралығында әсер ететін күшті уақытша күш деп атайды.
Әсер ету жылдамдығына байланысты сыртқы күштерді статикалық және динамикалық күштер деп екіге бөледі.
Статикалық күш деп нөлден соңғы шамасына жеткенше жылдамдығы жай, жеткен соң тұрақты болып қалатын күшті айтады. Мұндай күш әсерніен деформацияланған конструкцияның үдеуі мардымсыз, инерция күші нөлге тең.
Динамикалық күштің әсер етуі жылдам. Мұндай күштің әсерінен конструкция немесе оның, элементтері елеулі тербелістерге ұшырайды. Тербеліс жылдамдығының, өзгеруіне байланысты конструкцияда пайда болатын, оның массасы мен үдеунің көбейтіндісіне тура пропорционал инерция күші шамасы жағынан, конструкцияда тербеліс тудырушы, сыртқы күштен бірнеше есе үлкен болуы мүмін. Динамикалық күштерді соққы, думпу, айнымалы-қайталанбалы және