4.Шетел мемлекеттерінің заңнамалары.

Англияға және Францияға арналған сипаттама, қарым-қатынас болудың мұра қалдырушының соңғы өмір сүрулерін мұрагерлікпен орын заңына бағынады. Айқын дәрежеде барлық қандас туысқандардын бөлінуі арқылы мұрагерлерді топтастыруы жүзеге асырылады.

Францияда мұрагерлік сұрақтары француз азаматтық кодекспен реттеледі (Наполеон кодексі) 1804 жылы сонымен қатар «мұрагерлік туралы» және «тірісінде сыйлық туралы өсиет» және үшінші кітаппен оның «тәсілдері туралы, меншік тауып алынады». Бірінші дәрежеге мұра қалдырушының төмен түсетінге жатады (балалар, немерелер, шөберелер). Заңға сәйкес 3 қаңтар заңды балалармен бірге 1972 жылдың некесіз балалар мұрагерлікке шақырылады. Екінші дәрежеге мұра қалдырушылармен әке-шешелерімен көз алдына келген, оның ағайындарымен және әпкетайлармен және олардың төмен түсетін туысқандармен. Үшінші дәреже қарапайым анықталады: барлық басқа өрлеп келе жатқандар мұра қалдырушының әке-шешелері басқа, яғни оның атасы, әжесі және үлкен әже болып табылады.

Мұрагерлер қатарына заң бойынша біріншіден мұра қалдырушынын жақын туысқандары жатады, егер нақ сол адамға мүлкін қалдыратын болса, өсиетті құру жағдайында. Сонымен қатар мұрагерлер заңы бойынша және мұрагерлердін әр елге шақырылуы бірдей емес. Мұрагерлік құқыққа, мысалы Англия, Франция, ФРГ, Швейцария және АҚШ ты алатын болсақ. Біздін жұмысымыз, Мұрагерлік заң бойынша білдіруін және теңдестіруін, осы мемлекеттерде әрқайсының ерекшелігін белгілеп отыруымыз керек.

Англия және Францияға сәйкес, мұрагерлік қатынастары бойынша заңға бағынады мұра қалдырушының соңғы тұрақты тұрған жері.

Францияда өсиеттің сұрақтары Француз Азаматтық кодексімен (Наполеон кодексімен) реттеледі 1804 жылы, жекешеленген, титул 1 Мұра туралы, титул 2 өмір сүру сыйы және өсиет, үшінші кітап тәсілі бойынша жекешеленуі болуы мүмкін. Рим құқығының дәстүрі бойынша, классификация негізі мұрагерлік заңы бойынша және анықталуы ізбасарлық шақырылуы оларды мұрагерлік осы елдерде болуы қажет жүйе дәрежелі, туған туысқандарды топқа бөліп тәуелді болуын ұйғарып мұра қалдырушының жақыны. Бірінші дәрежеге мұра қалдырушының жақыны ( балалары, немерелері, шөберелері). Заңға сәйкес 3 қаңтар 1972 жылы некесіз туылған балалар өсиетке заңды балалармен бірге шақырылады. Екінші дәрежеде көрсетілген мұра қалдырушынын ата-анасына, оның аға және тәтелеріне жақын туысқандарына жатады. Үшінші дәреже анықталады: басқа жақын мұра қалдырушының ата- анасынан басқа, яғни атасы, апасы, атасынын атасы, апасынын апасы жатады. Және ең соңғы төртінші дәрәжәге алыс туысқандары бейнеленеді, ағасымен тәтесінен басқа.

Барлық ең кемінде бір туысқандарынан алдыңғы дәрежеден тұрады мұрадан туысқандарынын бәрін келесі дәрежеден тұрады. Ішкі дәрежеде туысқан аса жақын дәреже туысқан болып келеді, мұрадан туысқан аса алыс дәрежелі туысқан болып келеді. Алайда соңғы ереже құқықтық есебімен қолданады, яғни мұрақалдырушы қайтыс болған жағдайда.

Немерелері мұра қалдырушының құқықтық орнын алады, ойын сол үлестегі мұра, олардың әкесіне арналған, яғни мұра қалдырушының баласына, (егерде ол қайтыс болмаған жағдайда). мұра қалдыру заң бойынша ойын тек қана мұра қалдырушының жақын туысқандары және алыс туысқандары ағасы мен тәтесі.

Егер мұра қалдырушының алыс туысқандары болмаған жағдайда, яғни мұрадағы мүлік бірдей бөлінуі мүмкін мұрагерлерге әкесі мен шешесі жағынан. Егер мұра қалдырушының өлімінен кейін әкесі немесе шешесі жалғыз қалып қойса және жақын туысқандары (мысалы шешесі жағынан әкесі және апасы), мұрагерге шақырылса (мысалы әкесі жағынан ағасы, шешесі жағынан ағалары).

Барлық жақындары бірдей дәрежедегі туысқандары бірдей үлесті мұра алады кейбір жағдайларда әкесімен шешесі жағына мұрагерлік мүлік бөлінеді. Егер әке-шешесі мұрагерліке шақырылса, сонымен қатар мұра қалдырушының ағасы мен тәтесі, әр ата-аналардың мүлікке ¼ құқығы бар, ал қалған мүлік ағасы мен тәтесіне теңдей бөлінеді сандық сипат бойынша екеуінің ұғымы әрқалай, яғни сол Қазақстанда сипатқа ие.

Англо-Американдық жүйесінде құқық (міндетті орнатушы топ) құжат, соттық прецедент атқаратын рөлі, реттеу мұрагерлік қатынаста заң үлкен рөл атқарады. Англияда 1837 жылы Өсиет туралы заң қабылданды, кейінірек 1925 жылы әкімшілік (заң қабылданды), мұра туралы заң , 1952ж мұрагерлік тұлға туралы заң, және қалдырмаған өсиет, 1975 жылы мұра туралы заң қабылданған.

Англиядағы құрамы келесі жақын туысқандары біразы ерекшеленеді. Сәйкестік құрамына қарамастан, Француз заңнамасында қарастырылған. Біріншіден мұрагер мұра қалдырушының ( зардап шеккен) жұбайы болып табылады. Оған тәуелді болатын мұраның бөлігі мұра қалдырушының жақын туысқандары бар немесе жоқ деп есептеп жұбайы болмаған жағдайда ағылшын заннамасы мұрагерге келесі бекітіліммен шақырылады 1) жақындары, 2) ата-анасы, 3) толық қанды бауыры және әпкесі, 4) толық қанбаған ағасы мен әпкесі, 5) атасы мен апасы, 6) толық қанбаған ағасы мен тәтесі, 7) толық қанды ағасы мен тәтесі.

Жұбайы әрқашан мұрагерге құқылы, мұра қалдырушы болмай қалған жағдайда белгіленген жақын туысқандары, 1925 жылы меншік заннамасымен орнатылды.

Мұрагерлік жылжымайтын мүлік занына сәйкес өсиет жағымсыз болып келеді. 1952 жылы, мұрагерлер келесі класпен, егер жұбайы және жақын туысқандар жоқ болған жағдайда, шақырылуы мүмкін. Жақын жұбайы енгізілген ақшалай соммасын алуға құқылы, лордконцеляр мөлшері бойынша бекітіледі. Осыдан басқа, ол өмір бойы пайдаланады. Мұра қалдырушының қалған жарты мүлкін, өмір бойы пайдалануына болады, қарыздарынан ерік. Басқа мүліктін жартысы мұра қалдырушының жақын туысқандарына балаларына немесе немерелеріне өтеді. Егер жақындары кәмелет жасқа толмаған болса, оларға арналған мүліктің жартысы заң негізі бойынша жеке сенімділік, осындай жағдайда олар бенефициант болып қалады.

Егер мұрақалдырушының жақын туысқандары жоқ болса, бірақ ата- анасымен, аға-әпкесі болғанда, яғни жұбайы енгізілген ақшалай сомасына үлкен мөлшерде үлкен мөлшерде алуға құқылы. Оған қарамастан, ал мұраның қалған жеке құқықты алады. Басқа жарты бөлігін мұраның осындай жағдайында , онда братына және әпкесіне беріледі.

Қарастырылған екі жақтың жағдайында жұбайы сондай-ақ арналған ерекше құқығының үй жабдықтарының затына ие бола алады.

Егер мұра қалдырушының жоғарыда айтып кеткеніміздей туысқандары жоқ болса , онда барлық мүлкі жұбайына қалады.

Кәмелет жасқа толғандар және ата-анасына мұра қалдырурушы мүлікті жекеменшікке алады, басқа қойған ол сенімді меншікке ие.

Жұбайының институты Францияда үлкен рөл атқарады, оның қүұықтық мұрагері едәуір кем блады, Англиядағы жұбайына қарағанда.

Куәгерлік сипаттау тиісті заң шығару, жұбайы бірде-бір, дәрежеде формальді қосылмаған мұраға кіруі мүмкін. Егер мұрагер көбірек едәуір улкен дәрежелердің бірі ол ата-анасынан, онда жұбайы жекеменшік жарты мұрагерлік мүлікке ие болады.

Германияда заң парантелла санын шектемейді және мұрагерлер келесі кезекпен мұрагерлікке шақырылады:

1-ші парантелла – мұра қалдырушының жақын адамдары;

2-ші парантелла – ата-анасы және олардың жақындары;

3-ші парантелла – арғы атасы-әжесі және олардың жақындары;

4-ші парантелла – әкесінің арғы атасы-әжесі және олардың жақындары;

Әрбір парантелла мұраға алдыңғы парантелланың туысқандары болмаған жағдайда шақырылады. Мұра қалдырушының жұбайы 1-ші, 2-ші, 3-ші парантелланың туысқандарымен бірге мұраланады. Анасы мен әкесіне қатысты некесіз туылған бала, некелі туылған баламен тең құқықта болады.

АҚШ-та әрбір штаттың құзыретіне қатысты мұрагерлік заң қабылданған. Бұл елде бірыңғай федералдық нормативтік акт жоқ, сондықтан әр штаттың заңнамасы айтарлықтай өзгеше. Мысалы, Луизиана штатында Француз АК-і әрекет етеді. Қазіргі таңда АҚШ-та мұрагерлік заңды бірыңғайлау шаралары қабылдануда.

АҚШ-тың мұрагерлік заңы Англия заңнамасымен аналогиялық ұқсас., яғни көптеген штаттарда бұрынғы жұбай мұраға қатысты артықшылықтарға ие. Мысалы, Нью-Йорк заңы бойынша, бұрынғы жұбай 2000 доллар алуға, сондай-ақ қалған мүліктің 1/3 бөлігін иемденуге құқылы. Егер бұрынғы жұбайының бір баласы болса, онда оның үлесі мүліктің ½ бөлігіне дейін көбейеді. Ал, егер мұра қалдырушының жақын туысқандары мүлдем болмаса, бірақ ата-анасы тірі болса, онда бұрынғы жұбай 25000 доллар немесе қалған мүліктің ½ үлесін алады.

Қалған штаттарда өсиеттік билік ету қағидасы мынандай сипатта болады: бұрынғы жұбайдың тек үлесінің көлемі өзгереді.

Егер бұрынғы жұбайы болмаса, онда бірінші кезекте жақын адамдары, сосын ата-анасы және алыс туысқандары мұраланады.

Заңды мұрагерлердің қатары бірнеше ерекшеліктермен(Канзас және Вайолинг штаттарында) Қазақстанға қарағанда шектелмейді.

Енді Қазақстан Республикасы-ның заңды мұрагерлерінің тобына тоқтасақ.Бұрын әрекет еткен ҚазССР АК сәйкес заңды мұрагерлердің 3 кезегін орнатқан. Кейін қабылданған АК сәйкес заңды мұрагерлердің қатары алтыға дейін көбейді. Осы жағдайға заңгерлер өз ойларын білдірді. Ю.К Толстойдың ойынша, заңды мұрагерлердің қатарын шексіз көбейтудің қажеті жоқ:яғни, ұзақ туысқандықты орнату өте қиын және мүмкін емес және бұл қатынастар шиелініске алып келуі мүмкін.

Заңды мұрагерлік кезінде негізгі 2 сауал туындайды: кім заңды мұрагер болуы мүмкін және мұрагер қандай ретте мұрагерлікке шақырылады.

2007 жылы 12 қаңтарда Қазақстан Республикасы АК өзгертулер енгізу туралы Қазақстан Республикасы заңы қабылданды. Өзгертулер 2007 жылы 3 ақпанда басып шығарылған күннен бастап әрекет ете бастады. Осы заңға сәйкес заңды мұрагерлерді мұрагерлікке шақырылу реті өзгертілді, сонымен қатар заңды мұрагерлердің қатарына бірнеше тұлғалардың категориясы енгізілді.

Сонымен қазіргі таңда заңды тұлғаларға мыналар жатады.

– мұра қалдырушының балалары, соның ішінде өлімінен кейін туылған баласы, жұбайы, ата-анасы.

– толыққанды немесе толыққанды емес ағалары мен әпкелері, ата-әжесі.

– туған ағасы және жеңгесі.

– арғы атасы мен әжесі.

– туған жиендерінің балары және атасы- әжесінің бауырлары.

– немерелерінің балалары және ағасы мен тәтесінің балалары.

– өгей ағасы мен әпкесі, өгей әкесі мен шешесі.