Лінгвістычнае краязнаўства Гродзеншчыны

паўднёва-заходняга дыялекту, супрацьпастаўленых асаблівасцям паўночна-ўсходняга дыялекту.

5. Выпішыце словы, у якіх адбылася замена этымалагічнага гука |ф| іншымі гукамі і спалучэннямі гукаў, растлумачце прычыну такой замены.

1.У і хнідзе ні папе рані валя еццана гу ліцы, на асва льце,

аў на сі ба нкібі тыя, бля хіс-пат кансе рваў(Прудзяны Шчуч.). 2. Партве льрабі ліс тка нагапалатна, ру чкібылí скру чаныязь ніце ,й ш шнурка (Чаплі Лід.). 3. Усяля кбыло, а ляжылі лю дзі, е лізаці рку, сква рку, карто плю(Віганцы Воран.). 4. Нагатава ліпасо лізь мя сам, тады і ка жаба цько: «Дава йзды мемоме ркуі гля німо, хто з на с патаўсьце »я (Любча Навагр.). 5. Упяро трэ бобыло і то рпусамы м капа ць(Кавалі Бераст.). 6. Пайдзі зачыні шапу ў се нях(Асташына Навагр.). 7. Ні выраджа лісягэ так, як цяпе ,рбо сыяхадзі лі на гуля нкі, бо тухле йні было (Нёўда Навагр.). 8. Ту плінія кні ку пя(Граўжышкі Ашм.). 9. Ра ніліта мняме цкагаахвіцэ ра(Ганчары Лід.). 10. Хвамі ліюяго ня по мню, во, хі баЖуро ў(Ляхавічы Зэльв.). 11. Палатно самы тка лі, адбе льваліальбо хварбава лі(Пыра Гродз.). 12. Ма нькамне но выхварту хпашы ла, та я яго злажы ла, спані цучысьце йшу(Навікі Свісл.). 13. На ко няхра нейжа е жжалі, машы нто не было. Яшчэ до брабыло, калі ў каго хвурма нкабыла (Суботнікі Іўеў.). 14. Устро яцьтакі по кус: хло пецпатпа ліць кудзе людзе ўчыне, да ўсе яе ту шым(Дашкавічы Свісл.). 15. Мая ты, што ты ягро шы. Кама шына ногі яму, сабе купі, куфа йкуяку ю каля скаці ныхадзі ць. А дзе ціко лькіця гнуць(Буняны Ашм.).

6.Прачытайце, знайдзіце словы з дзеканнем і цеканнем. Ці праяўляецца гэты фанетычны закон у запазычаных словах? Які вывад можна зрабіць аб рэалізацыі яго ў беларускіх гаворках?

1. У сяло як хто зая віцца, вяду цьда дзепута та(Старынцы Бераст.). 2. На дзіскаце кіты як по йдуць, то ўсё ка жуць: «Ба бушка, дзіскаце кі па пятна ццаць ты сяч сто яць» (Сухінічы Маст.). 3. Вучы лісяў дзьве зьме ны, і на ттобы ламо цнадзісьціплі на(Залацеева Зэльв.). 4. Маціма цікусаўсі мле двецягну ла(Раневічы Свісл.). 5. Але вла сьцігасуда рсьцьвенныяназыва лігэ топалі цікай(Асташына Навагр.). 6. А ту таяшчэ чу ткапашла, што зьяві лісяпарціза ны

(Каліноўская Свісл.). 7. Пазвані па ціліфо ні перада ,йшто я каза ла (Бабіна Гродз.). 8. Ране йце хнікіне было, ну, жыцё было вясёлае (Граўжышкі Ашм.). 9. Анно ціліві зары, больш нія кайвясёласьці няма (Малыя Азёркі Маст.). 10. Кнíжак ні было, цітра дзяўні было (Шылавічы Сл.). 11. Ці фяк узя ,ўтак усе паўміра лі(Алекшыцы Бераст.). 12. Усё жыцьцё прарабі лаў шко ліцяхні чкай, лю дзіміне ўважа лі(Адэльск Гродз.).

7. Прачытайце сказы, знайдзіце словы, у якіх не адбыўся гістарычны пераход націскнога гука |э| у |о|.

1. По туммо йта топаста віўсваю ха ткуна вы гане, яна ціпе р ужэ зусі мста ластарэ нька, развалі лася(Крапіўніца Свісл.). 2. Ці е сьцьу цібе до брасаке ра? Ба гэ тайто лькідро сячыт (Бабіна Гродз.).

3.Прышлі аста тнія– ізно ўаддава йцеўсё, што е ст(Геранёны Іўеў.).

4.Ціпе рта :ке стдзіця, е сткаля сачка, е сто тдых, е статпачы нак які сьці(Перстунь Гродз.). 5. А мо гро шайтабе вы слаць, ці ў цябе яшчэ е? А калі е, то ко лькі, напішы? (Лаўрыновічы Зэльв.). 6. Як паглядзі шна тэразьне йшуюмаладзе ш, то душа балíць (Пагародна Воран.). 7. Ке пскобыло хадзі ць, дале ко, ця шко, па сьнягу (Кавалі Бераст.). 8. Пяро тна куцю аве сзме лям, кісе львару, пячэ нчыкі пяку, куцю вару (Баранавічы Карэл.). 9. А бра тбы ўме ншы, с тры ццацьчацьве ртагаго да(Малыя Азёркі Маст.). 10. Е дзям у ве ску, а бра тстаі цьна ву ліцы(Гуды Лід.). 11. Шчо ткабы лаз ру чкайі с цьве рдайшчаці най(Пляцянічы Зэльв.). 12. Кру цім пераве сла, вя жамснапы, а даро гаюе дуцьмушчы ныпа снапы (Замасцяны Шчуч.). 13. Прыве скара фкуво ткіпе ршайвы рабы(Гуды Лід.). 14. Паса тку, сасе нкіскро сьсадзі цьхадзі ла(Ражкі Свісл.). 15. Мы далі сяда ксе ндза, была ў спо вядзіяна (Лаздуны Іўеў.).

16.І прыязжа лісапе ры, і рва лігэ тыза мак(Геранёны Іўеў.). 17. У нас ча іцынад рако йле таюць, ры булапа юць(Галавачы Гродз.).

18.Была се ньняў кра ме, купі латабе сако лку[майку], твая сако лка ўжо стара я(Кракотка Сл.). 19. Што ні ска жаш, ту ён усё йдзе прэ ціў, ніко гоні слу хая(Красноўцы Лід.). 20. Задзе шаваты адда ў свайго барана, рублёў два ццацьмо гузя ць(Міжэвічы Сл.). 21. Дзе чарназе м, там до брорасьце (Міратычы Карэл.).

8. Прачытайце, вызначце тып ненаціскнога вакалізму пасля цвёрдых зычных.

Жыцё было ў міне ця шко. Ха табула зусі ммале нька, а дзяце й ажно дзе вяць. Я была старэ йшай, памага ласваі мбацька мне ту лькі па хазя йству, але і дзяце йгадава ць, е сьцівары ць. А быва лотако ,й што і е сьціні було што. Але на сьвя то, асо беннона Вялі кань, було тро шкіна ватсма шнагоса ла. Хоць і сямья была ве лька, але жылі дру жно, ба цькобы ўрабо чым, усё дабыва ўу ха ту. Ра ноўстава ,ў по знокла ўся, шкадава ўнас. Та кіжылі. Было і го ро. У на спамярла сястро нка, як було ёй два го да, але ш перажылí гэ того ро. Ве рылі ў Бо га, хадзі ліў цэ ркву, на ттодо бромалі ліся. У ха ціў на сбуло ні гэ дак, як за рас. На ватпало ўні було. На ка ждосьвя тожо ўтым пясо чкамзямлю высыпа лі. Вы шлая за мушу васімна ццацьгадо .ў Тады ў ты яга дыі ле пшотро шкіжыцьцё наста ло. Ма едзе ці ніке пскожылі, ні та ,кяк мы. Ужэ й вучы ліся, а пато мі дале й па шлівучы цца. Дзьве до чкіў міне, адна дахто рка, друга яшва чка.

Красі выя. Пато мза муші хаддала. Зяці харо шыя, памага юць. І ўну чкіе ўжэ дзяўкі ве лькія. Жыву цьдзе цініке пскоў го радзі. Само гла ўно, кап здаро выябылі ўсе. Я і мтро шкопе ньсіяйпамага ю, бо ў го радзіцяжэ ,йчым у вёсцы. Трэ боўсё купі ць: і малако, і сьмята ну, і адзе ццакрасі во, бо ў лю дзівыхо дзяць. А ніда ўноста ршуйдаццэ апіра цыюрабі лі, то то жатрэ багро шміпамахчы. Вось та кі жыву памале ньку.

Жанчына, 1927 г. н. в. Правыя Масты Маст., 2003 г.

9. Выпішыце словы, у якіх няпоўнае недысіміляцыйнае аканне рэалізуецца вымаўленнем гука |о| на месцы этымалагічных галосных |а|, |э| у канцавым адкрытым складзе.

1. Як та тоішо ўна вайну, то купі ўна мкі лёса херу(Калядзічы Ваўк.). 2. Трэ бо было намы ць, навары ць (Корнаць Свісл.).

3.Наза ўтропыта :я«Хто па сьвіў?» Я кажу: «Я» (Амбілеўцы Шчуч.).

4.А ў Ро сьцевічахтады Зе нькожы ў(Росцевічы Зэльв.). 5. А па по во зьмяме лукусо ,крушніко мнакры ягэ тоўсё і хо дзіцькаля вако ,н каля дзьвярэ йі круго мкрэ сьцікіпíша (Востухава Карэл.). 6. У тэ йго ту на сме ўсобы ўбы цьдо брыўраджа :йпасо лько, гарбузэ, мо рква(Казакоўцы Маст.). 7. Да на сне кісаба копрыбі ўса, мо дзе гарацкі япакíнулі ў ле сі(Падбершты Шчуч.). 8. От го роз гэ тымі

камара мі, німа спа суад іх ні лю дзям, ні скаці ні(Бабіна Гродз.). 9. А ў Ду бніспрадве куцыбу лярадзі ла, і ціпе рта ммо рояе са дзяць на прада ня(Харціца Маст.). 10. Я гэ той са мпо мню, гэ топра ўдо

(Падбалоцце Зэльв.).

10. Знайдзіце словы, якія ілюструюць недысіміляцыйнае яканне ў розных ненаціскных складах.

1.По тымён каза ўзысьці ся, а лябяс шлю бу, а бяс шлю буя не пашла (Вайкунцы Воран.). 2. У мае йма ткі, ты яе й ня ві дзела, дык пасьле днізалатнічо кз сяніка вы трабушылі(Шутавічы Смарг.).

3.Так Ляво ну яго па рапкамбы ,ўслужы ,ўзна чыць, няўда лы такі (Монтацішкі Смарг.). 4. Яго цётка пасва талаяго мне, кап я за яго ішла за муш, што бу дзядо брожы цё(Ляхавічы Зэльв.).

5.Быва ,яуцячо мс ха таўна по ля(Мікшавічы Воран.). 6. Цяля та ўсе здала і хадзі лапрасі ла: да йцямне даба ўкі(Алешавічы Маст.).

7.Тады пыта ясы ,нчаму гэ тата к(Любча Навагр.). 8. Не мяцха дзіў, падышо ўда ро ва, паглядзе ўна ўсі .хНу, ду маям, бра ця, пастраля я ўсі х(Ганчары Лід.). 9. Малада япе ршысно пзьвя зваясама і на яго ве шаяпада рка, які бярэ с сабо ю(Клепачы Бераст.). 10. Ужо праз гэ тоніма чаго гавары ць, то лькіажыда цьбу дзям(Бібікі Зэльв.).

11.По мнюяксёня,яксасваімСта сямхадзі лізахле бам(Марцінавічы Зэльв.). 12. Не мяцзакатава ,ўі ўсё сказа ласяна здаро ўі(Ладзенікі Навагр.). 13. Е дзям, а та мяўрэ яўжану ць(Дабраволя Свісл.).

14.Усё было кры тосало маю, а ве цярбы ў(Малыя Азёркі Маст.).

15.Як шваgяр пае дзяза гно ям, то працу ю, а як прые дзя, бягу памага ць(Малая Бераставіца Бераст.). 16. Запрага літро яко няй

ужняя рку(Ходараўцы Лід.). 17. Куды ты ле зяш? (Вялікае Сяло Ваўк.). 18. Кажу я кумі шчу: пае халіна вакза ,лкупля ймне бяле т

умае Смурго ні(Крапіўна Смарг.). 18. Мне цьвякі сы паліна даро гу(Пелкаўшчына Іўеў.). 19. За ўтраНа дзязьбіра яццае хацацьу Вяле йку, то папрасі яе, кап пярадала (Гродзі Ашм.).

11.Прачытайце сказы і адзначце спецыфіку кансанантызму на месцы падоўжаных зычных.

1. Канчаецца васэ ля, і трэба няве сцыбра ццаза рабо ту, кап унаравíць і му жу, і сьвякру се, і сьвёкру (Гальшаны Ашм.). 2. А быва ла, пазнаёмяцца каля касьцёла і запраша юцьда сібе на гуля ня (Мігдалы Воран.). 3. Закіпі цьу чыгунку вада – кіда ештуды жме ньку

куці, жме нькугрыбо ўсу шаных, пакры шышдро бненькамо рквачкі, бурачко ,ўкарто пелькі(Старое Сяло Зэльв.). 4. По кульма маро бя сьняда ня, мы сьпі м, а по тымзно ўна рабо ту(Суцькава Смарг.). 5. По мню, мы тады да ліцялу шкуі адну сьвíню (Кавалеўшчына Воран.). 6. Уе тако епаку лю, што яго цяпе ,ряк ка жуць, і за сьве чкай не на йдзеш, таго паку ля(Каменка Гродз.). 7. А адна ба пкаў на су вёсцы – удава, і ў яе забра ліадзе няку фар(Першамайск Шчуч.). 8. Трэ бабыло хадзя йстварабі ць, а я паня цяні ме ,ўяк плу х дзяржа ць(Старынкі Шчуч.). 9. Рабíлі павучке с сало мы, ве шаліда сталява ня(Парэчча Гродз.). 10. Яко ета мжы цябыло – адна мэ нка (Сямёнаўка Бераст.). 11. Прыяжджа лісюды ўсяля кіяміні стрына палява ня(Рось Ваўк.). 12. Пры дзяхло пяцна запыта няі пыта ецца, ці по йдзедзе ўказа яго (Чаплі Лід.). 13. А як про йдзякапа ня бу льбы, тадэ трэ мце рніцамі, су шымна пе чы(Якубаўцы Воран.).

14.Хто с караўло там, прасьні цаю, хто с вышыва нямпася дзямна ла вы, ро бімрабо туі сьпява ям(Дзеткі Воран.). 15. Гадава нёбыло цяжо лаё, але Бо гда ўпавыраста ліўсе, хло пцыа рмііпаатслу жвалі, пажані ліся(Навасёлкі Сл.). 16. Ба цьказ ма ткайтры разы абышлі круго мвазо ўс хле бамі со лю(Жупраны Ашм.). 17. Далі напраўле ня на вучо бу(Мількаўшчына Гродз.). 18. Падала заяўле няў калхо ,с

імне абяшча лі, што даду цькварці ру, я ра да(Каняўцы Зэльв.).

19.Мо жамхава цьсьвіню да го да, а не бу дзяса ла, рас перабале яна чырво нку(Паляцкішкі Воран.).

12.Знайдзіце ў сказах і тэкстах словы, якія адлюстроўваюць саканне. З дапамогай якога постфікса яно перадаецца?

1. Туды, за Путры шкамi, забы ласа, якая дзярэ ўня(Жытомля Гродз.). 2. Сабiра емсаўсе дзе ўкi, iдзе мна во зера, вы купаемса (Парэчча Гродз.). 3. Калі шла за муш, я ме лавасімна ццацьгадо .ў Пры шоўда мі нежа ніхГубі нскі, Іва .нПрышо ўс свата мі. Прас тры нідзе ліпажанíліса, вянча ліса. Пра двасгадызабра ліІва нанаабучэ не і папа ўён пад вайну. Забі ліна вайне. Удаво йжыла ле тдзе сяць. Тады пасва таўсада міне Сямён. Пае халіў сельсаве траспіса ліса, вянча лісаў цэ ркві. Дзе ціў міне до брыя. Вучы лісадо бра, памага лі па хазя йству(Губінка Гродз.). 4. Калi хто пыта ўса, я куды дайсьцi, дык лю дзi гавары i,л што яму про статуды, праз мастэ (Правыя Масты Маст.). 5. I во сьнаста ўе нтысьвяты Вялька нац, калi булi чырво ныяя йкi, пячо ныябу лкi, калi пра iвласа iмша ў касьцёле (Студзенiкi Свiсл.). 6. Я i хнi пуска юна дво ,ряны ка жуць:

«А ты баi сса, ты ста рша, i мы баiмо са! Ага, ты баi ссацягну ць, а мне гаво рыш, каб я накрыва ласа» (Алекшыцы Бераст.). 7. Та то мо йпашо ўна фро нт, а ма маастала саз намі малы мі. Я была са мая ста ршая, трына ццацьро кме ла. А ўжэ бра тмо йі сястра ме ншыя былі. Калі пры шліда на сне мцы, было стра шна. Пыта лі, дзе на ш та то. А ма ма, – што памёр, і яна адна зь дзяцьмі астала са. Не мцы з на шайвёскі ўзялі малады хдзяўча тды паве зьліў Герма ню. Ну і міне забра лі. Ма ма, як ціпе рпо мню, та кужэ пла кала, бая ласа, што ўжэ не вярну садаха ты. У Герма німы прыслу жвалігэ тымне мцам, вары ліяду, прыбіра ліў ха це. Калі што ні та ,кто бі ліна .сКармі лі на ста мдо бро, але я ўсё-ткі бая ласа. Ну, а калі ва йнако нчыласа, то папрыяжджа лімы ўсе даха ты. Ма місказа лі, што та тузабі лі, а яна ні ве рыла. Тады ўжэ зімо йта томо йвярну ўса(Рудаўляны Бераст.). 8. А не мцатады бая ліса, бо не мцані мо жнобыло абганя ць. Не мец ідзе – ідзі зза дзі, а яго не мыля ,йбо бізуно мбі лісане мцы. Е халі, а ко ньбы ўу та ташпа ркітакі, ху ткабе гаў. І та толе йцаяк пусьці ,ў так і дагна ўне мца. Ну а ліпато мканя прыдзе ржаў. Аста ўсодалёко, тады ізно ўле йцапусьці .ўКо ньзно ўдагна ўне мца. Пато мне мец агляну ўса, паглядзе ўтак на та та. І пато мужэ трэ ціра ста тобая ўсо даганя цьяго (Вярэйкі Ваўк.).

13. Выпішыце зваротныя дзеясловы і прааналізуйце марфалагічныя ўмовы выкарыстання ў іх постфікса -со.

1. Дзя цькапатпяраза ўсодзя гаюi пашо ўпа дро вы(Рэпля Ваўк.). 2. У тэ йго ту на сме ўсобы ўбы цьдо брыўраджа й (Казакоўцы Маст.). 3. Зьнi шчылi касьцёл, усё, адзi нто лькому р аста ўсо(Перстунь Гродз.). 4. Гэ тысыно ,кшто шафёрам ро iбць, я такса мохаце лакап на ттовучы ўсо(Сухiнiчы Маст.). 5. Мо й умэ нтпадня ўсо, памы ўсоі пайшо ўна рабо ту(Шчэчыцы Маст.). 6. Як сма льнуўсоаб дрэ ва, аж і скрыз во чпасы паліса, машы ну разьбі ў(Дубна Маст.). 7. Гэта ш та кмо цнораспы рхаўсо, трэ ба пайсьці да до ктара, ха йле каўда сьць(Дубна Маст.). 8. Васі ль утапі ўсоле там, а Ва нда– праз ро ку то йсамю ткідзе нь, што й ён (Кухары Маст.). 9. Жы тораскарчы ласо[разраслося] і ўзяло соў ко лас(Гольні Бераст.). 10. Ні бы ўбы то пячу р[даглядчык печы ў смалакурні], заму рзаўсо, відно, што ла зіўу пе ч(Церахавічы Свісл.). 11. А на мто жаты хсма каўхаце ласоды і е сьціто жаўсё ўрэ мяхаце ласо(Старына Маст.).

14. Вызначце дыялектную марфалагічную асаблівасць у формах назоўнікаў мужчынскага роду множнага ліку назоўнага і вінавальнага склонаў.

І. 1. Я жа ш ні се яла, се ялімужыке (Верцялішкі Гродз.). 2. Ну та ўжэ як мае ста лідзе ці, та яны хадзі ліпры бальшавіка ху шко лу, як ціпе рка жуць, – бальшавіке (Струга Маст.). 3. Тады бялі лісарачке, пасьцілкі, мяшке і радзю гі(Казловічы Зэльв.). 4. Радзíлася я ў вёсцы, мае бацьке былі лю дзіпро стыяземляро бы(Астрына Шчуч.). 5. А канча ўсядзе нь, та ба быдаха тыішлі, а мушчы нынасі ліснапэ і зно сілі, ста вілідзісятке (Замасцяны Шчуч.). 6. Калі сьцій ваўке былі гало дныя, у са мувёску прыхо дзілі(Цідовічы Гродз.). 7. Мі шузабíлі нямцэ і сы наяго забі лі(Асташына Навагр.). 8. Тады ўжо маладо і ша фяркіпрышпі львалібантэ на кля пуле тніка(Лозкі Навагр.).

9.Дзя кавацьБо гу, ні кале камівы раслі, ну а ты ,яшто паўміра лі, дык тады дзе ш ты ядахтарэ былі (Райца Карэл.). 10. А падрасьлí дзе ці, то хло пцаўбо льшыху пастухе нале тоаддава лі(Райца Карэл.).

11.Калі на по лехадзі лі, бра ліўсягда абе тс сабо ю, і што астану цца куске хле ба, то прыно сіліда дзяце ,йгавары лі, што гэ таза ячы хле п(Вялікая Бераставіца Бераст.). 12. А пе ратпала цам– клянэ,

каштанэ (Алешавічы Маст.). 13. Але ба цькопра даўдва кажухе, яшчэ там не штоі прывёс до хтура(Шыганы Сл.). 14. Увайшо ўшы

ўха ту, малады с ша фярамісадзі лісяза сталэ (Пасінічы Сл.).

15.На вясе лёране йрабі лівінягрэ ,твары лікісе ль, было мя со, сяляццэ (Пасінічы Сл.). 16. Тка лі, пра лі, касьцюмэ шы лі, спатні цы, кафтанэ с фальбо нкай, с касьні чкай. Усе хустке на вярста ттка лі. Ця шкобыло жы ць. Лы шкі, апало нікі, чарпаке рабі ліса мі, тка лі андараке – такі яшарсьцяны яспатні цы. Хле бані было. Грыбэ зьбіра лі, ры буз ко шыкамлаві лі, раке лаві лі. Рабі ліс тро сьніку спаса цельныякруге, кап ні ўтапі цца. Прывя звалісяда тро сьніку, плывуке яшэ на тро сьнікназыва лі. Парапке жы ліў па на, ця шкаім было. Па грыбэ ні пуска лі, а як зло вяць, адрабі цьтрэ ба(Моцевічы Лід.). 17. Мая ма цівы гадаваласямёра дзяце .йПака йсьці ў шко лу, яны былі то лькіў анно йруба шачцы, бо сыя. Панабіва юцьгузэ на дварэ. Расьлі сі льныя, здаро выя, нія кіхдахтаро ўне было. Пато м ста ліправо дзіцькамінэ ў ха тах(Міжэвічы Сл.).

ІІ. За ўтраўжэ Вяліgдзянь. Ра ньніён сёня. Ба ло, на Вяліgдзянь ужэ я блынізялёныя, трава ве лька, каравэ пасу ць. А цяпе рна дварэ яшчэ хо лат, ве цярхало нны, а ў цяньку маро саш за шчо кібя рэ.

Хо цьсо нцопячэ, але яшчэ маро .сВясна до ўгаяі хало нная, і ле то

падчыня ліся(Лаздуны Іўеў.). 3. Іва надзі нзабра ўха ту, уве сьдво ,ра брато мсплаці ,ўшто трэ бабыло (Дашкавічы Свісл.). 4. Трэ бобыло нясьці калубе льна плячо ,ха напярэ дзідзіця (Струга Маст.). 5. На стало хзаку скіяко йхо чаш(Нёўда Навагр.). 6. Спярша ў Шаркіно х было чаты рыха тыі ў Чаплёх было чаты рыха ты(Чаплі Лід.). 7. З О мскана вало хе халіна радзíму, усе хаце лідаха ты(Ходараўцы Лід.). 8. Па сіцьне было дзе, ганя ліпа кусто .хАднаго ра зуўсе каро ўкіпа хляво хразышлі ся(Пасека Дварчаны Воран.). 9. Пры маро зеабува юсяў бу рачкіальбо ў вайлачко х(Радунь Воран.). 10. Ну а я ксьме шнабыло, як мы с хло пцаміе зьдзіліна раваро х (Маскалі Маст.). 11. Парціза ныгэ тыязь лясо ўпавыла зілі, пачалі по ўзацьпа вёсках, футаро х(Шутавічы Смарг.). 12. Кі мя рабі ў у калхо зі? Усяля кімдаво дзіласябы ць, у асно ўнымпры канёх (Бялкоўшчына Смарг.). 13. Паабдзіра лано гі– у адны хпа сках, усе ў струпо х(Кіралі Шчуч.). 14. Спэ ндубылі наляце ліняме цкія самалёты, то мы пахава лісяпа кусто х(Пескі Маст.). 15. Цяпе р папраду хіне зьбіра юццапа вечаро ,хніма чаго пра сьці, усе до ма сядзя ць(Залессе Смарг.). 16. Што ты та ммышку яшу сагано ,хці ні хо чашчаго пае сьці? (Каробчыцы Гродз.). 17. Сухо тнікна дзірвано х расьце (Солы Смарг.). 18. Па пяско хшалюга [асака] расьце, садзі лі яе, кап украпля лапясо к(Парэчча Гродз.).

17. Выпішыце назоўнікі множнага ліку вінавальнага склону, падкрэсліце канчаткі, параўнайце іх з адпаведнымі канчаткамі ў літаратурнай мове, растлумачце адрозненні.

1.А ле тамбая ліса, каб ні спалі лі, ні зрабі лічаго, та й цяга лі

ўпо лядзе ці(Струга Маст.). 2. Прыжану даха ты, дзе цікалышу (Пятакі Ваўк.). 3. Запрага лідво еко ні, пяцігадо вуюканюшы ну ара лаз ма май(Куцэвічы Карэл.). 4. Про ламкіпраруба лі шчупакі лаві лі вазі лі(Мсцібава Ваўк.). 5. Мужы кпа сьвіўко ні, нічо гадо ма ні рабі .ўА я і до маўсё рабі ла, і е сьцівары ла, і хазя йствоглядзе ла, і дзе ці. А по тымяшчэ і за яго ко ніпа сьвіла(Сурынка Сл.). 6. Да ўней трэ бабыло па сьціцьгу сі, аве чкі, каро вы(Старая Рудня Смарг.). 7. Пайдзі прыжэ ньсюды кураня ты(Каробчыцы Гродз.). 8. За рас дзе ціўзро слыя, паажэ ньваліся. Ма юціпе руну кіі адну ўну чку (Адэльск Гродз.). 9. Ме ліканя, каро ву, сьві ня, аве чкі, ку ры, два саба ке, катэ, усё хазя йствасваё ме лі(Багушоўка Гродз.). 10. Пайду катэ пакармлю, а то й малака і мулі цьзабы лася(Пасека Дварчаны Воран.).

18. Знайдзіце назоўнікі ў форме клічнага склону, абазначце іх канчаткі.

1.До брыдзе нь, сы нку! Як забра ліцібе ў во йско, то на мця шка жы цьзрабі ласябісь цябе (Лаўрыновічы Зэльв.). 2. Та тку, та тку, ідзі вячэ раць. Дзе тку, а ты дасí мне курэ ?й Што ш ты, чалаве чку, се яш? Братко, да ймне сваю адзёжу, пайду я да дзяўча т(Сідоркі Свісл.). 3. Дзе ду, дзе ду, я на ва спад’е ду(Бабіна Гродз.). 4. Мая ма ткаста лаплака ць: «О-ёй, Сьцяпа нко, а што мы бу дзямрабíць?!» (Вострава Зэльв.). 5. Тако ябалаўство, сусе дзе, ішо ўтво йхло пяц, сяке райі сатну ўмаладзе нькідубо к(Цярэшкі Ваўк.). 6. Два братэ вяду цьмаладу юў ха ту, а сва тка жа: «Сва цейко, галу пко, пакажы ту юкве тку, што я ба чыўгэ тыго туле тку» (Цырын Карэл.). 7. А Міхалі на, ся страмая, та й ка жама мі: «Ма мо, цяпе ружэ на ша яна бу дзяпаслу шнаю, бо та топа цяркі ёй ку піў» (Лаўрыновічы Зэльв.). 8. Дзе цікрыча лі: «Ма мачко, не пакіда йна !»с (Казакоўцы Маст.). 9. Іду дадо му, пла чу, а дзяўча тыклі чуцьмяне: «Аню тко, Аню тко, вярні ся» (Шчорсы Навагр.). 10. Ма нё, ля нь, як пі сар[госць на вяселлі, які дзеліць каравай] дзе ліцькарава й(Хамічы Зэльв.).

11.Дава ,йба бу, пасе ямпшані цу(Сідоркі Свісл.). 12. До брыдзе нь, цётку, як ма яцяса? (Бабіна Гродз.). 13. А табе, хло пчэ, скажу: любі лімы адзі наднаго (Мікшавічы Воран.).

19.Адзначце формы парнага ліку назоўнікаў ў наступных

сказах.

1. Тры каро віпа сьвіла: сваю, цёчыну і лясьніка (Чырвонае Сяло Зэльв.). 2. У ба быбыло чатэ рыкаро ве, дво сьвіне йбальшы х на пудо ўдвана ццаць, два ццацьшту каве ц(Чураі Дзятл.). 3. Ту т чу ю: шо фярастана ўліваяццазала зіцьяшчэ дзьве ба бі, папрасі ліса да Гро днапад’е хаць(Малая Бераставіца Бераст.). 4. У шко луя ту лькодзьве зіме хадзíла (Гудзевічы Маст.). 5. Разгру зімусю гэ ту машы ну, то нітры (Сухінічы Маст.). 6. У ха тахбыло па дзьве ці бо льшсям’е, у като рыхбо льшыя, у като рыхме ншыя(Замасцяны Шчуч.). 7. Навалачу два вядрэ, і мне ця шка, паста ўлю, атпачыва ю (Кронькі Шчуч.). 8. Зьясі дзьве яйцэ. Дзьве верацяне напраду ць, тады саўю цьз аднае на друго е– і гэ топачы нак(Міратычы Карэл.). 9. Мы ш ні хо чамгасьці мабы ць(Завельцы Астр.). 10. Ужы з

вушы ма(Старыя Смільгні Воран.).