Тақырып 5. Қайта өрлеу дәуірінің философиясы қайта өрлеу дәуірінің философиясы (XIV-XVI ғ.Ғ.). Қайта өрлеу дәуірінің философиясының даму кезеңдері

Қайта Өрлеу дәуірінің философиясының дамуының кезеңдері

• Жаңа заманның талаптарына сай Антика философиясын реставрациялау мен қайта жасау (XIV-XV ғғ.) – Данте Алигьери, Лоренцио Валла, Франческо Петрарка және т.б.

• Өзіндік философияның қалыптасуы: жаңа натурфилософия, әлеуметтік философия, діни реформация – (XVI ғ.).

Қайта Өрлеу дәуірінің дүниеге көзқарасының негізгі ерекшеліктері

• Өнерге көп көңіл бөлінуі. Қайта Өрлеу дәуіріні көркемдік-эстетикалық сипатта болды.

• Қайта Өрлеу дәуірінде гуманизм бағыты қалыптасты, гуманистері Никколо Никколи, Франческо Петрарка, Солютати, Леон Батиста Альберти, Лоренцо Валла, Марсилио Фичино, Пико делла Мирандола, Пьетро Помпонацци шіркеудегі схоластикалық рухта білім алуға қарсы болды, олар шіркеумен байланысты үзді. Ортағасырлық концепцияларға қарсы болды. Орта ғасырда адам жанына көп мән беріп, тәнін тысқары қалдырса, гуманистер адамның тәндік бастауларына көп көңіл бөлді. Адамдағы рухани-тәндік сипатты жоғарлатты, біріктірді. Осы тұрғыда эпикуршілдік көзқарастарды қайта жаңғыртты.

Гуманистер адам табиғатының қайырымдылығын және олардың қандай сословияға жататындығына қарамай барлығының теңдігін айтты. Адамға мүмкіндік пен шығармашылық тән деп, тұлғалық мән - әр бір адамның өзіне байланысты деп пайымдады. Гуманизмдегі негізгі сипат – антиклерикализм – католиктік шіркеу қызметкерлерін сынау, әсіресе монахтардың әрекеттерін қатты сынады. Бұл жөнінде Бруни мен Браччолини «Көзбояушыларға қарсы» диалогін; Валла «Монахтың уәдесі» атты шығармасын жазды.

• Натурфилософиямен қатарласа жаңа жаратылыстану ғылымы дамыды (ірі ғылыми жаңалықтар ашылды, ол ғылыми-техникалық прогрессті көрсетті). Қайта Өрлеу дәуірінің ғалымдары бірінші орынға тәжірбиені, зерттеудің эксперименталды әдісін қойды. Натурфилософияны дамытқандар: Д. Бруно, Б. Телезио, Н. Кузанский, М. Монтень, Н. Коперник, Г. Галилей, Леонардо да Винчи.

Қайта Өрлеу дәуірінің натурфилософиясы – жаратылыстану ғылымдарының пайда болып, дамуын жүзеге асырды. Натурфилософиясы дүниенің суретін қайта жасауға тырысты. Қайта Өрлеу дәуірінің натурфилософиясының негізгі сипаттары:

• пантеизм – Құдай мен табиғаттың өзара теңестірілуі;

• микро және макро космостың теңдігі идеясы, бұл дүниетаным адамның шығармашылық қабілетін табиғатпен теңестіруді негіздейді;

• гилозоизм – барлық болмысты жанды деп ұғыну;

• табиғатты сапалық тұрғыдан түсіндіру;

• материяның өздігінен әрекетшілдігін тұжырымдау.

• Реформация Батыс Еуропадағы ХҮ-ХҮІ ғ.ғ. саяси-әлеуметтік, рухани жағдайды айқындайды. Реформация термині сол уақыттағы еуропа қоғамының, саяси, идеологиялық жүйесінде католик шіркеуінің үстемдігін сынауға бағытталған қозғалысты білдіреді. Реформация бұл Батыс Еуропа елдерін қамтыған халықаралық қозғалыс болды. ХҮІ ғ. реформаторлық қозалыс нәтижесінде протестанттық шіркеулер пайда бола бастады. Орта ғасырлық схоластика бір жағынан Ренессанс, екінші жағынан Реформация арқылы өткір сынға алынды. Еуропалық реформаторлық қозғалыс үшін ағылышын реформаторы Джон Виклиф және оның ізбасары Ян Гус ілімі ерекше орын алады. Бұл ілімдер реформаторлық антифеодалдық идеологияның алғашқы көріністері болды. Реформация және Ренессанс ажырамас бірлікте қолданылады, өйткені, олар гуманизмді насихаттады. Сондай-ақ, протестантизм Реформациямен байланысты. 1529 жылы неміс княздары мен Лютерді жақтаушылар дінді таңдау құқығын жойған үкімге қарсы шықты. Осы қарсылықтан протестанттық термині шыққан.

• Қайта Өрлеу дәуірінің философиясының әлеуметтік-саяси көзқарастары дамытқан Н. Макиавелли. Ренессанс дәуірінің әлеуметтік-философиялық іліміндегі күшті орталықтандырылған мемлекетті орнатудың қажеттілігін айқын көрінді.

• Утопиялық социализм теориясының негізін қалаушылар Т. Мор, Т. Кампонелла, қоғамдық игілікті әділетті және тең бөлуді қамтамасыз ететін, барлық азаматтар еңбек етуге құқылы және міндетті қоғамды ортануды армандаған.