Концентрлі тыңайтқыштар өндіру.

Концентрлі фосфар тыңайтқыштарын өндіру үшін фосфариттерді концентрлі фосфор қышқылымен өңдейді(ыдырату).

Еселі суперфосфат(двойной) өндіруге 70% фосфор қышқылымен фосфоритті ыдыратады.

Ca₅F(PO₄)₃+7H₃PO₄+5H₂O=5[Ca(НPO₄)₂хH₂O]+HF+Q

Өндірілген суперфосфат құрамында 40-50% P₂O₅ болады, яғни жоғары сапалы тыңайтқыш.

Термофосфат. Фосфатты сілтілік металлдардың тұздарымен 1100-1200⁰с қыздырса, құрамында CaNaPO₄ я басқа сол сияқты тұз түзіледі. Осы түзілген заттар термофосфат деп аталады.

Термофосфат қасиеттері және өсімдікке сіңімділігі жағынан суперфосфаттан кем емес.

Термофосфатты өндіруге болатындығын академик А.Б. Бектуров бастаған бір топ ғалымдардың зерттеу жұмыстары дәлелдеді.

2Ca₃(PO₄)₂+SіO₂+2Na₂SO₃=4NaCaPO₄+Ca₂SіO₄+2CO₂

Термофосфат құрамында 20-35% P₂O₅ болады, көбіне қышқыл топыраққа қолданылады.

Карбамидті өндіру-(nh2)2co(мочевина- несеп нәрі).

Мочевина- оңай еритін түссіз кристалды зат, өте құнды тыңайтқыш, құрамында өсімдікке жеңіл сіңірілетін 46% азот бар. Агрохимиялық сапасы барлық қатты азот тыңайтқыштарынан басым,топырақ құрамында ұзақ уақыт сақталады. Өсімдіктерге тамыры және жапырақтары арқылы сіңеді. Өзіндік құны төмен. Карбамидті мал жемдеріне азот қоспасы ретінде қосады. Карбамид ауылшаруашылығынан басқа өндіріс орындарында көп қолданылады. Ағаш жанқасынан плита, ситнтетикалық желім, фармацептік өндірісте, мұнай өнімдерін өңдеуге, синтетикалық талшық- урилон алуға және т.б. өндіріс орындарында қолданылады.

Карбамид өндіруге шикізат ретінде аммиак жіне көміртек диоксидін қолданады. Карбамид синтезі екі сатыдан тұрады.

Бірінші сатыда карбамид қышқылының аммоний тұзы(карбамат) түзіледі:

2NH₃+CO₂ NH₂COONH₄+159 кДж(1)

Әрі қарай карбамат дегидратацияланып карбамид түзеді.

NH₂COONH₄  (NH₂)₂CO+H₂O-285 кДж(2)

Карбамид синтезі гетерогенді (Г-С) системадағы процесс, кинетикалық областа жүреді. 1-ші реакция оптималды жағдайда толық және жылдам жүреді.2- ші реакция баяу толық жүрмейді, тек сұйық фазада ғана жылдамдайды.

Карбамид шығымын арттыру үшін температурамен қатар қысымдыда жоғарлатып аммиактың мөлшерін стехиометриялық шамадан артық алу керек.

Өндірісте карбамидті синтездеуге 180-200⁰С, қысым 18-20МПа және аммиак 100% артық алынады. Карбамид шығымы 60-70%. Өндірістің экономикалық көрсеткішін көтеру үшін реакцияласпаған аммиак және көміртек диоксиді басқа өнімдер өндіруге жұмсалады немесе қайтадан процесс басына оралады(тұйық схема).

Алшақ( разамкнутный) құралған карбамид өндірісінің технологиялық процесінің схемасын көрсетейік

1-аммиак соратпасы

2-компрессор

3-синтез колоннасы

4-колонаның реакциялық камерасы(қорғасын цилиндрі).

5-дистилляция колонасы.

6-суалту аппараты.

7-балқынды жинақ(сборник).

8-ұсақтайтын мұнара.

9-транспортер.

Сұйық аммиак (1) насоспен СО₂(2) компрессор мен болаттан құйылған синтез колоннасына (3) беріледі.Синтез колонасын агрессивті ортадан қорғау үшін колонна ортасына қорғасын цилиндрі (4) орналасады. Синтез осы цилиндрде жүреді. Колонна биіктігі 10-15м, диаметрі 1м. Балқыған күйіндегі карбамид дистилляциялау колонасына(5) жіберіледі. Бұл жерде бос күйіндегі(реакцияға түспеген)NH₃ және CO₂ карбамид тазарады.

Карбамид ертіндісі буландырғыш аппаратта (6) буланып, одан соң (7) сборник арқылы гранулдайтын мұнараға келтіріп гранулдайды.

Газдар дистилляцияланғаннан кейін регенерациялануға жіберіледі, одан әрі пайдалануға жұмсалынады.