2.2. Эсернинъ мевзусы ве къараманлар системасы

Мевзу – эсернинъ айырылмаз бир къысмы. Бу - эсерде котерильген проблемадыр. Озь невбетинден мевзулар адий ве эбедийлерге такъсимлене. Адийлери конкрет-тарихий тюсни къабул этип, бугуньки аятымызда сыкъ-сыкъ расткельгенлерден олмасы мумкюн. Эбедийлери исе кенди актуаллигини бельки асырлар девамында да джоймай (ана-баба ве бала мунасебетлери, севги, Ватан, олюм ве иляхре.)

Биз талиль эткен эсернинъ мевзусы эбедийлердендир. Чюнки мында Ватангъа севги, асретлик меселелери бакъыла. «Тутып алынгъан Ватан» повести сюргюнлик мевзусына багъышлангъан.

Языджы озь эсеринде 18 майыс 1944 сенеси Къырымда юзь берген дешетли сюргюнлик мевзусына мураджаат эте.

Бутюн вакъиалар баш къараманнынъ яшайышындан алынгъан бир девирнинъ инджеликлери алдында тасвирлене.

Къараманлар системасыны талиль этюв языджынынъ аятий позициясыны бельгилемек джеэтинден файдалыдыр.

Образлар системасы дегенде, къараманнынъ тышкъы къыяфети, лакъырды услюби дегильде, къараманларнынъ бири-бирине мунасебети, олар арасындаки акълякъий фаркъ киби аллар биринджи невбетте бакъылмалы.

Эсерде языджы Къудрат палван образында джемин о девирдеки етекчилерге мунасебетини ифаде эте.

«Къышлакъта эр кеснинъ козюни къоркъузгъан, мерамет бильмеген явуз бир зат. Онынъ виджданында махв этильген гуняхсыз семетдешлеримиз аз дегиль.» [37; с. 108]

«- Онынъ акъкъындан Алла келир. Джеэннем атешинде янар, - деди Мерьем, самимиетле айткъан сёзлерине инанаракъ.» [37; с. 134]

Бу сатырлардан ерли сакинлернинъ бригада етекчисине менфий мунасебети корюне.

Къатиль майорнынъ образында исе языджынынъ о девирдеки хызметчилерге мунасебетини сезмек мумкюн. Майор бутюн бир ичтимаий-сиясий системанынъ темсильджиси киби тасвирленип, партиянынъ гъайрий табиий къарарларыны омюрге кечире.

Зейнеп аптенинъ образында, о девирдеки къадынларнынъ, аналарнынъ образыны акс эткендир.

«Зейнеп апте гъает мераметли киши эди. Адам сайламаз. Эр кимге керек олгъанда элинден кельгени къадар ярдым этер.» [37; с. 40]

Решат эмдже – бу акъыллы, окъумыш эр кишилернинъ, имаеджилернинъ образыдыр.

Эсердне эр анги суалге онынъ джевабы азыр тура, эр кес ондан акъыл пайлаша эди.

«Оны хатырлагъанда, башта-бир козь огюмде къатты ирадели, йигит кишини корем. Решат эмдже сия козьлю, гурь къашлы, мерд бет-сымалы, акъыллы, къоркъу бильмез, чин юрекли инсан эди. алладан гъайры, о, бир кимден ве бир шейден къоркъмай ве сакъынмай эди.» [37; с. 54]

Бу чизгилернинъ исбатыны, къараманларынъ Решат эмджеге мунасебетини биз эсер бою коре билемиз.

« - Эр шейни сен билесинъ, Решат, - деди Амет агъа ве сусты.» [37; с. 87]

Невбеттеки сатырлардан биз Решат эмдженинъ эр вакъыт огюни тюшюнгенини, меселеге къызынлыкънен иришмегенини анълаймыз.

«- Эбет, башынъны тик тутып ольмеси мумкюн, атта къолай, эписи бир сонъу олюм. Лякин башта бир келеджегимизни, эвлятларымызны ойламакъ зарур. Манъа къалса, анавы, бизге къылынгъан хынзыр субайнынъ гъыртлагъыны гъаджыр, валлаи, мынавы къолларымнен богъып ташлар эдим, о къадар джаныма тие, амма сонъуны, акъибетини тюшюнем…» [37; с. 82]

Языджы оны атта къарталнен къыяслай. «Онынъ бой-посту, тыш къыяфети кучьлю къушны анъдыра эди, дерсинъ, учувында урып тюшюрильген яралы къартал.» [37; с. 54]

«О, юкъусындан уянгъан къартал киби, силькинди, козьлеринде ышыкъ пейда олду.» [37; с.55]

Къартал къушы – бу кучьнинъ, азатлыкънынъ, гъурурнынъ темсилидир. Чюнки къартал кокте гъурурлыкънен ве азаматнен уча.

Повестьте о замандаки омюр яхшы ифаде олунгъан, сюргюнликте къырымтатарларнен ян-янаша яшагъан, чалышкъан ве окъугъан кишилернинъ образлары, оларнынъ юрек арзулары, мерамлары, аятий хаяллары ачыкъ-айдын тасвирлене.