В.И. ВЕРНАДСКИЙ АДЫНА ТАВРИЯ МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ

Къырымтатар ве шаркъ филологиясынынъ факультети

Къырымтатар эдебиятшынаслыгъы кафедрасы

АСАНОВА АВА-ШЕРИФЕ БЕЛЯЛОВНА

Таир Халиловнынъ «Тутып алынгъан Ватан» повести: спецификасы ве языджынынъ аятий мевамы

7.02030302 – Тиль ве эдебият (къырымтатар тили ве эдебияты)

«специалист» дереджесини тасдикълагъан

ДИПЛОМ ИШИ

Къорчалавгъа рухсет берген:

къырымтатар эдебиятшынаслыгъы

кафедрасынынъ мудири, ф.и.н., доцент ______________ ___ Усеинов Т. Б.

«____»__________________2014 с.

Такъризджи

ДжАОЮ КъМПУ,

къырымтатар ве турк тильшынаслыгъы

кафедрасынынъ … ___________________ ….

«____»__________________2014 с.

Ильмий ребер: къырымтатар эдебиятшынаслыгъы

кафедрасынынъ оджасы, ф.и.н., доцент _____________ ___ Юнусов Ш. Э.

«____»___________________2014 с.

Симферополь - 2014

МУНДЕРИДЖЕ

КИРИШ………………………………………………………………………. 3

I БАБ. ТАИР ХАЛИЛОВНЫНЪ АЯТЫ ВЕ ФААЛИЕТИ...........................6

1. Нетидже..................................................................................................10

II БАБ. Т.ХАЛИЛОВНЫНЪ «ТУТЫП АЛЫНГЪАН ВАТАН» ПОВЕСТИНИНЪ СПЕЦИФИК ХУСУСИЕТЛЕРИ ВЕ БЕДИИЙ ШЕКЛИ………………………………………………………………………12

2.1. Повестьнинъ къыскъа мундериджеси, композициясынынъ базанув нокъталары…………………………………………………………………...12

2.2. Эсернинъ мевзусы ве къараманлар системасы………………………. 29

2.3. Повестьнинъ проблематикасы ве гъаевий ёнелиши............................32

2.4. Нетидже………………………………………………………………….64

III БАБ. «ТУТЫП АЛЫНГЪАН ВАТАН» ЭСЕРИ ЭСАСЫНДА ЯЗЫДЖЫНЫНЪ АЯТИЙ МЕВАМЫ…………………………………….66

3.1. Нетидже………………………………………………………………….70

НЕТИДЖЕ……………………………………………………………………72

КЪУЛЛАНЫЛГЪАН ЭДЕБИЯТ………………………………………….75

КИРИШ

Белли олгъаны киби, XX асырнынъ орталарында халкъымыз Ана-ветанындан сургюн этильди. Бу куньден башлап о, башындан чокъ къыйынлыкъларны ве акъсызлыкъны кечирди: аш-сув, кечинюв шараитлерининъ сахтелиги, ичтимаий-сиясий фаалиеттен марум олув киби аллар джумледен саньатымыз ве язылы меденитетимизнинъ илерилемесини чаналаткъан ве ве бельки де бутюнлей токъталаязмасына себеп олгъандыр. Анъылгъан адиселер черчивесинде миллий тильшынаслыгъымыз ве эдебиятшынаслыгъымызнынъ токъталып къалмасы айрыджа къайд этиледжек сааларымыздыр. Бунъа ола онынъ акъибетини аля даа сезмектемиз ки, иште, диплом ишимизнинъ мевзусы оларакъ онынъ серлевасына чыкъарылгъан эсерни огренмекни макъсат эдиндик.

Ишимизнинъ мевзусы “Таир Халиловнынъ “Тутып алынгъан Ватан” повести: спецификасы ве языджынынъ аятий мевамы” экен, оны ачмакъ ичюн шойле эсас меселелерни бельгиледик:

• Таир Халиловнынъ аятыны ве иджадыны огренмек

• ишбу языджынынъ анъылгъан эсеринде композиция ве базанув нокъталары, махсус тасвир васталары, образлар системасы киби хусусиетлерни огренип, олар эсасында языджынынъ аятий позициясыны косьтермек.

Ишимизнинъ объекти - Таир Халиловнынъ “Тутып алынгъан Ватан” повести ве онынъ специфик хусусиетлери.

Ишимизнинъ актуаллиги. Ишбу эсер биз талиль этмекни ниетленген севиеде эдебиятшынаслыгъымызда шимдигедже даа бакъылмагъандыр. Базы бир тарафларыны эдебиятшынаслар Айше Джемилева, Фера Сеферова, Айше Кокиева къайд этип чыкъкъан эдилер, амма бир система шекилинде дегиль. Белли ки, бу эсерни Таир Халилов сюргюнлик девиринде башлагъан. Мында муэллиф халкъымызнынъ башына кельген къыйынлыкъларгъа бакъмадан оларнынъ тербиесини, темизлигини, Ватанперверлигини, агъыр дакъкъаларда бири-бирине къол туткъаныны косьтере. Бугуньки куньде, энди чокъусылары озь Ватанына къайтып кельген сонъ, бу чизгилер бизим халкъымыз ичинде сакъланып къалдымы? деген суальге джевап тапмалымыз. Чюнки миллетимизни илериде бунынъ киби чизгилер сакълап къаладжакътыр, деген фикирни ортагъа сюре муэллиф. Кенди диплом ишимизде биз бу такъым меселелерни козьден кечирип, оларны тасвирлевде муэллифнинъ языджылыкъ мааретини косьтермеге бакъаджакъмыз ки, бу меселе теткъикъатымызнынъ актуаллигини бельгилей.

Ишимизнинъ макъсады Т. Халиловнынъ анъылгъан повестинде къараманлар системасыны косьтерип, эсернинъ мевзусыны бельгилеп, сюжет компонентлерини тапып, махсус тасвирий васталарыны айдынлатып, языджынынъ дюньябакъышыны изаатламакътыр.

Ишимизнинъ ильмий янъылыгъы. Таир Халиловнынъ аяты ве яратыджылыгъынен багълы олгъан макъалелер топланылды, огренильди, талиль этильди, языджынен субет кечирильди. Огренильген эсерге шахсий фикиримиз бильдирильди.

Мезкюр мевзу устюнде ишлемек истегини менде миллий эдебиятымызгъа олгъан меракъ ве севги догъурды.

Бильгенимиз киби, сюргюнлик фаджиасынынъ вахшийликлери бу адиселерден бираз сонъра иджат этип башлагъан языджыларымызнынъ эсерлеринде кенди аксини тапкъандыр. Озь эсерлерде образлар ярдымынен олар бутюн вакъиаларны, адамларнынъ рухиетини, алыны косьтермеге тырышкъанлар.

Сайланып алынгъан мевзу устюнде алып барылгъан иш меним бильгилеримни арттырды, эсернинъ къараманларына ильмий–тенкъидий нокътаий назардан къыймет кесмеге де огретти.

Ишимиз кириш, уч баб ве нетиджеден ибарет.

Ишимизнинъ биринджи бабында ХХ асырнынъ орталарында иджат этип башлагъан ве шимди де иджадыны девам эткен муэллифнинъ къыскъадан аяты ве яратыджылыгъы косьтериле. Экинджи къысымда исе «Тутып алынгъан Ватан» повестининъ специфик хусусиетлери ве бедиий шекли акъкъында фикир юрьсетиле. Учюнджи бабында биз эсернинъ тизилиши эсасында языджынынъ котерильген меселелерге мунасебетини бельгилемеге тырыштыкъ.

Ишимизнинъ эр бир бабындан сонъ нетиджелер чыкъарыла. Диплом ишимизнинъ сонъунда исе къулланылгъан эдебиятнынъ джедвели бериле ки, о, 42 менбадан ибарет.