monologi
.pdfФ.С.Сафиуллина, К.С.Фђтхуллова, Э.Н.Федорова
Òåëä í ñšéë ìгђ љйðђтœ
(рус телле студентлар џђм татар телен љйрђнњчелђр šчен монологик текстлар ыентыгы)
Казан — 2005
1
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
УДК 802/809:030
ББК 81.2Я2 С 24
Казан дђњлђт университетыныћ “Татар теленђ љйрђтњ” кафедрасы карары нигезендђ басыла
Фђнни мљхђррир — филология фђннђре докторы профессор Ф.С.Сафиуллина
Рецензентлар — филология фђннђре кандидаты доцент Ђ.Ш.Юсупова; филология фђннђре кандидаты доцент З.Н.Кириллова
Телдђн сљйлђмгђ љйрђтњ (рус телле студентлар џђм татар телен љйрђнњчелђр љчен монологик текстлар ќыентыгы). — Казан: ТаРИХ, 2005. — 63 б.
ISBN 5-94113-064-3
2
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
ÊЕРЕШ
Рус телле студентлар šчен тšзелг н кулланмада аралашу темаларына б йле монологик текстлар тупланган. Алар, беренчедђн, студентларныž бђйлђнешле сšйл м кœнекм л рен œстерœ џђм лексик-грамматик белемн рен тир н йтœгђ, икенчедђн, татар халкыныž кœренекле ш хесл ре, республикабызныћ џђм башкалабызныћ тарихи Ÿ м ист лекле урыннары турындагы мђгълњмат бел н таныштыруга юн лтелг н. Кулланмада шулай ук студентлар тормышы белђн бђйле текстлар да урын алды.
Текстлар бел н эшл œне тœб нд геч оештырырга мšмкин: текстны укып чыгу; т р ем итœ; яžа сœзл рне ист калдыру; текстныћ эчт леге буенча сорауларга авап бирœ, žг м кору, књмђк сљйлђшњ њткђрњ; текстныž эчт леген карата œз мšн с б теžне белдереп џђм љстђмђлђр кертеп сšйл œ Ÿ.б.
Кулланмада бирелг н текстлар нигезенд лексик темага б йле яžа м гълœмат табу џђм эчтђлекне кићђйтеп сљйлђњ, аралашу ситуациялђреннђн чыгып, мљстђкыйль рђвештђ телд н яки язмача х б рлђмђ ђзерлђњ эшл ре д т къдим ителерг мšмкин.
Ђлеге уку-укыту ђсбабы белђн эшлђгђндђ, укытучы студентларныћ белем дђрђќђсен исђпкђ алырга, текстлар белђн эшлђњгђ иќади якын килергђ тиеш. Шул ук вакытта укытучы, текстларга нигезлђнеп, башка тљр биремнђр дђ тђкъдим итђ ала. Алар, ић беренче чиратта, татар телен љйрђнњчелђрнећ аралашу осталыгын, ягъни коммуникатив компетенциялђрен камиллђштерњгђ юнђлтелгђн булырга тиеш.
3
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
|
|
ŒЗЕМ ТУРЫНДА |
|
|
|
Минем |
исемем ....... |
. Ìèí |
......... (Казаннан, |
Перьмнђн, |
Чаллыдан, |
Грозныйдан, |
Кировтан, |
Чилђбедђн, |
Петербургтан). |
Ìèžà ......... |
(óí èäå, |
унсигез, егерме) яшь. Мин студент. Х зер мин Казан д œл т университетында
.......... (халыкара мšн с б тл р Ÿ м политология, хокук, рус филологиясе, икътисад) факультетында беренче курста укыйм.
Мин Казанда, .................. (Вахитов, Совет, Киров, Мђскђњ, Идел буе, Авиатšзелеш, Яžа Савин) районында, ................... (Гагарин, Чуйков, Кремль) урамында, ...........(беренче, илле икенче) йортта, ............ (ундœртенче,
кырыгынчы) фатирда яшим. |
|
|
|
|
|
Ãàèë áåçä ............. |
(èêå, š÷, äœðò, áèø) êåøå áàð. Áó — òèåì, íèåì, .... |
||||
(абыем, апам, энем, сеžлем) џђм мин. Ђниемнеž исеме — |
..... . Àžà .... |
(óòûç |
|||
тугыз, кырык алты) яшь. Ул — |
....... (укытучы, т рбияче, хисапчы, икътисадчы, |
||||
табиб , ху абик ). Ђтиемнеž |
исеме — ...... |
. Àžà ...... |
ÿøü. Óë — |
......... |
|
(эшм к р, эшче, хезм тк р, жит кче, табиб, т р ем че). (Абыемныž, апамныž, энемнеž, сеžлемнеž) исеме — ....... . Аžа ...... яшь. Ул — ........ (укучы, студент,
аспирант). Гаил без бик |
тату. Безнеž туганнарыбыз кœп. Алар Казанда ..... |
|
(Чаллыда, М ск œд , Киевта, Петербургта, Пермьд , Украинада) яшил р. |
||
Ìèí ............ |
(тарих, д бият, ф лс ф , телл р , спорт, музыка, с нгать) |
|
бел н кызыксынам. Мин |
.......... (русча, инглизч , французча, алманча, тšрекч , |
|
испанча, гар пч , татарча, удмуртча) бел м.
Ñœçëåê
хокук — право халыкара — международный мšн с б т — отношение хисапчы — бухгалтер
ху абик — домохозяйка
хезм тк р — сотрудник с нгать — искусствод бият — литература ф лс ф — философия гар пч — по-арабски
4
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
эшм к р — бизнесмен |
алманча — по-немецки |
Сораулар.
Сез кайдан?
Х зер Сез кайда укыйсыз?
Казанда Сез кайсы районда Ÿ м урамда яшисез? Гаил гезд нич кеше бар?
Ђтиегез Ÿ м ниегез кайда эшлил р? Гаил гез татумы?
Сез н рс бел н кызыксынасыз? Сез нинди телл р бел сез?
Биремнђр.
1. Кирђкле сњзлђрне кулланып, њзегез турында сљйлђгез.
2. Њрнђк буенча якын дустыгыз турында сљйлђгез.
|
ÉОРТЫБЫЗ, ФАТИРЫБЫЗ |
|
Безнеž йортыбыз |
.................. урамында урнашкан. Бу |
.......... (биш, тугыз, |
унике) катлы, ........... (иске, яžа) йорт. Фатирыбыз ............ |
(алтынчы, унынчы) |
|
катта урнашкан. Ул ...... |
(áåð, èêå, š÷) áœëì ëå. Àíäà àëãû áœëì , àø áœëì ñå, |
|
кунак бœлм се, йокы бœлм се, балалар бœлм се, эш бœлм се, юыну бœлм се бар. Алгы бœлм кечкен . Анда кšзге, кием шкафы, аяк киеме кишт се бар.
Ид нд кечкен палас ята. Аш бœлм се зур, якты Ÿ м уžайлы. Анда аш šст ле, урындыклар, савыт-саба шкафы, газ плит се, суыткыч бар. Т р з г матур п рд эленг н. Т р з тšбенд гšлл р œс .
Кунак бœлм сенд журнал šст ле, диван, ике к н фи, китап шкафы тора. Ид нг зур Ÿ м йомшак кел м елг н. Диварга с гать эленг н. Бу бœлм бик иркен, бик матур. Йокы бœлм сенд иŸазлар кœп тœгел. Анда карават, кием шкафы, кšзге Ÿ м китап кишт л ре бар. Балалар бœлм сенд карават, язу šст ле, урындык, китап шкафы бар. Язу šст ленд компьютер Ÿ м šст л лампасы тора. Китап шкафында русча, татарча китаплар, тšрле сœзлекл р,
5
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
энциклопедиял р кœп. Диварга фотолар Ÿ м календарь эленг н. Юыну бœлм сенд кšзге, юыну йберл ре кишт се, кер юу машинасы бар.
Фатирыбыз миžа бик ошый.
Ñœçëåê |
|
алгы бœлм — прихожая |
кел м — ковер |
юыну бœлм се — ванная |
дивар — стена |
кишт — полка |
иркен — просторный |
уžайлы — удобный |
кер юу машинасы — стиральная |
п рд — занавеска |
машина |
т р з тšбе — подоконник |
|
Сораулар. |
|
Сез нинди урамда, нич нче йортта Ÿ м фатирда яшисез? Фатирыгызда нинди бœлм л р бар?
Алар нинди?
Аларда нинди иŸазлар бар? Фатирыгыз сезг ошыймы?
Биремнђр.
1. Њзегез яши торган йортны, фатирны тасвирлагыз.
2. Тулы адресыгызны ђйтегез.
ЕЛ ФАСЫЛЛАРЫ
Дœрт ел фасылы бар: кыш, яз, й, кšз.
Кышын кšнн р салкын була. Урамнарны кар кœм . Елгаларны боз каплый. Кышын балалар чанада, чаžгыда, тимераякта шуарга яраталар. Алар кар бабай ясыйлар, хоккей уйныйлар. Укучыларныž, студентларныž кышкы каникуллары була. Алар кœžелле ял ит л р.
Кышын Россияд Ÿ м Татарстанда — Яžа ел б йр ме, 7 нче гыйнварда Раштуа б йр ме була. Февраль аенда тагын бер б йр м бар. Бу — Ватанны саклаучылар кšне. Ул 23 нче февральд б йр м ител .
6
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Кыштан соž яз кил . Язгы кšнн р ылы, кояшлы була. Урамнарда кар эри, гšрл векл р ага. Кайвакыт яžгырлар ява, кœк кœкри. Язын табигать матурлана.ылы яклардан кошлар кайта. Урманнарда беренче ч ч кл р кœрен . Язгы б йр мн р — халыкара хатын-кызлар кšне (8 нче март), Хезм т б йр ме (1 нче май), иžœ кšне (9 нчы май).
Яздан соž й кил . ен кšнн р эссе, аяз була. й — ял вакыты. Укучыларныž, студентларныž каникуллары башлана. Алар спорт лагерьларында ял ит л р, башка ш Ÿ рл рг , илл рг баралар. ен алар су кер л р, кояшта кызыналар, кšйм д йšрил р, волейбол, футбол уйныйлар. 30нчы августта Татарстанда зур б йр м була. Бу — Республика кšне. Казанга кœп кунаклар кил . Алар спорт ярышлары, концертлар карыйлар, кœžелле ял ит л р.
йд н соž кšз кил . Кšзен кšнн р болытлы, яžгырлы була. Кошларылы якларга кит л р. Бакчаларда, кырларда уžыш ыялар. Кšзен м кт пл рд , училищеларда, техникумнарда, университетларда укулар башлана. 1нче сентябрь — Белем кšне. Ноябрь аенда тагын 2 б йр м бар. 6 нчы ноябрь — Татарстан Республикасыныž Конституциясе кšне, 7 нче ноябрь — килешœ кšне.
Мин ...... ( йне, кšзне, кышны, язны) яратам.
Ñœçëåê
Кœм рг , капларга — покрывать Раштуа — Рождество Ватанны саклаучылар кšне — День защитников Отечества Кœк кœкри — гром гремит
Сораулар.
гšрл век — ручей кызынырга — загорать кšйм — лодка уžыш — урожай
Килешœ кšне — день Согласия
Нич ел фасылы бар?
Кышын (кљзен, язын, ќђен) кšнн р нинди була? Кышын (кљзен, язын, ќђен) нинди б йр мн р бар?ен сез ничек ял ит сез?
7
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Сезгђ кайсы вакыт књбрђк ошый?
Биремнђр.
1. Яраткан ел фасылыгыз турында сљйлђгез.
2. Ќђйге табигатьне тасвирлагыз.
РОССИЯДЂ ЏЂМ ТАТАРСТАНДА БЂЙРЂМНЂР
Россиядђ џђм Татарстанда бђйрђмнђр књп. Ић яраткан бђйрђм булып Яћа ел бђйрђме санала. Бу бђйрђмгђ алдан ук хђзерлђнђ башлыйлар: дусларга џђм туганнарга бњлђклђр сатып алалар, чыршы бизилђр. Яћа ел – гаилђ бђйрђме. 31 декабрь кљнне тљнге сђгать уникедђ бљтен гаилђ бђйрђм табыны артына ќыела. Барысы да бер-берсен Яћа ел белђн, яћа бђхет белђн котлыйлар. Ђ аннан соћ чыршы астыннан џђркем њзенђ бњлђк таба. Бу кљнне тљн буе џђр фатирда, џђр йортта музыка яћгырый, кешелђр урамнарга чыгалар, Кыш Бабай џђм Кар кызы аларны Яћа ел белђн котлыйлар.
Књп иллђрдђ тагын бер бђйрђм — Ђнилђр кљне бар. Россиядђ џђм Татарстанда барлык хатын-кызларны 8 нче мартта котлыйлар. Бу кљнне аларга чђчђклђр бњлђк итђлђр, матур сњзлђр ђйтђлђр, алар хљрмђтенђ артистлар чыгыш ясый.
Џђр ел 23 февраль кљнне Россиядђ Ватанны саклаучылар кљнен билгелђп њтђлђр. Бу кљнне солдат џђм офицерларны гына тњгел, барлык ир-атларны бђйрђм белђн котлыйлар.
Ел саен июнь аенда Татарстанда татар милли бђйрђме — Сабан туе була. Бђйрђм вакытында милли уеннар, спорт ярышлары њткђрелђ, артистлар концерт куялар. Сабан туеныћ ић тљп вакыйгасы – милли кљрђш. Шућа књрђ Сабан туеныћ тљп бњлђген кљрђштђ ќићгђн батыр ала.
Ñœçëåê. |
|
Бђйрђм табыны — праздничный стол |
алар хљрмђтенђ — в их честь |
Ќыелырга — собираться |
вакыйга — событие |
Сораулар. |
|
Сез нинди бђйрђмнђрне белђсез? |
|
8
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Ић яраткан бђйрђмегез нинди?
Гаилђгездђ Яћа ел бђйрђмен ничек билгелђп њтђлђр? Татарстанда нинди милли бђйрђмнђр њткђрелђ?
Биремнђр.
1. Яраткан бђйрђмнђрегез турында сљйлђгез.
2.Туган кљнегезне њткђрњ турында сљйлђгез.
ÊАЗАН ДЂЊЛЂТ УНИВЕРСИТЕТЫ
Казан д œл т университеты 1804 нче елда ачылган. Аныž беренче ректоры И.Ф.Яковкин булган. Университетта тšрле елларда атаклы галимн р эшл г н: математик Н.Лобачевский, химиклар А.Бутлеров, Н.Зинин, Арбузовлар, географ И.Симонов, физик Е.Завойский, телчел р А.Казем-Бек, Бодуэн де Куртенэ, Х лфинн р, М.Корбангалиев Ÿ м башкалар. Казан университетында зур ф нни ачышлар ясалган: Н.Лобачевскийныћ неевклид геометриясе, А.Бутлеровныћ органик кушылмалар теориясе, Е.Завойскийныћ электрон парамагнит резонансы џђм башкалар. Лигвистларныћ џђм тюркологларныћ Казан мђктђплђре дђ бљтен дљньяда танылу алган.
Бњгенге кљндђ дђ университет галимн ре ф нг зур šлеш керт л р. Х зерге вакытта университетта 300гђ якын профессор эшли, 16 меžн н артык студент белем ала. Университетта 17 факультет бар. Алар арасында хокук, икътисад, тарих, рус филологиясе, татар филологиясе Ÿ м тарихы, халыкара мšн с б тл р Ÿ м политология факультетларын Ÿ м башкаларны атарга мšмкин.
Казан университеты студентлары ф нни эшл р бел н шšгыльл н л р, курс эшл ре язалар. Алар ф нни хезм тл р бел н танышалар, тикшеренœл р œтк р л р, фђнни-гамђли конференциял рд катнашалар џђм чыгышлар ясыйлар.
Ял вакытында студентлар походларга йšрил р, фестивальл р, концертлар, кич л р оештыралар, тљрле бђйгелђрдђ катнашалар. Студентларныž тормышы бик кызыклы.
9
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Казан университеты — республикабызныž, ш Ÿ ребезнеž горурлыгы. Ул Россиянеž иž борынгы университетларыныž берсе. 2004 нче елда университет тантаналы тљстђ 200 еллык юбилеен б йр м итте.
Ñœçëåê: |
|
телче — языковед |
љëåø êåðòергђ — внести вклад |
ачыш — открытие |
тантаналы тљстђ — торжественно |
тикшеренœ — исследование |
тормыш — жизнь |
чыгыш ясарга — выступать |
горурлык — гордость |
кич — вечер |
|
Сораулар: |
|
Казан д œл т университеты кайчан ачылган? Университетта нинди атаклы галимн р эшл г н? Х зерге вакытта университетта нинди факультетлар бар? Сез кайсы факультетта укыйсыз?
Сезг кемн р лекциял р укый?
Семинарларда Ÿ м гам ли д ресл рд нишлисез? Ял вакытында нишл рг яратасыз?
Студент тормышы сезг ошыймы?
Биремнђр.
1. Казан университетыныћ њткђне џђм бњгенгесе турында сљйлђгез.
2.Њзегез укый торган факультет турында мђгълњмат туплагыз џђм сљйлђгез.
ÒАТАР ТЕЛЕ ДЂРЕСЕНДЂ
Мин Казан д œл т университетында укыйм. Университетта без тšрле телл р šйр н без: рус... (татар, инглиз, француз, алман, гар п, фарсы, тšрек, испан) телл ре.
Татар теле д ресл ренд без яžа сœзл р šйр н без, алар бел н šмл л р тšзибез, татарча сšйл ш без Ÿ м аралашабыз, монологлар сšйлибез. Укытучы безг тšрле сораулар бир , ђ без авап кайтарабыз. р д рест диярлек без
10
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com