monologi
.pdfйтк нд , Мирфатыйх З киев — татар тел белеме œсешен искиткеч зур šлеш кертк н галим.
Ñœçëåê: |
|
тел белеме — языкознание |
фидакарь — самоотверженный |
тимерче — кузнец |
остаз — наставник |
Сораулар: |
|
Татар тел белеме њсешенђ зур љлеш керткђн галимнђр арасында Мирфатыйх З киев нинди урын алып тора?
Аныћ ић мљџим фђнни хезмђтлђре ничек атала?
Мирфатыйх З киевнећ шђкертлђре нинди ућышларга ирешкђннђр?
Биремнђр.
1. Књренекле телче Мирфатыйх З киев турында сљйлђгез. 2. Татар теле турында њз фикерлђрегезне белдерегез.
БЕРЕНЧЕ ТАТАР ПРОФЕССОРЫ ГЫЙЛЕМ КАМАЙ
Гыйлем Хђйри улы Камай – беренче татар профессоры. Ул — талантлы галим, Казан химия мђктђбен њстерњчелђрнећ берсе, Татарстанда фђнни кадрлар њстерњгђ зур љлеш керткђн шђхес.
Гыйлем Камай яшьтђн ђтисез кала, шућа књрђ тугыз яшеннђн эшли башлый. Аћа пристаньда йљк ташучы булып эшлђргђ дђ, атлар кљтђргђ дђ туры килђ. Лђкин егетнећ белемгђ омтылышы зур була, џђм ул мљстђкыйль рђвештђ укырга љйрђнђ. Соћрак Казан укытучылар хђзерлђњ мђктђбен тђмамлый џђм Кызыл Армия сафларында хезмђт итђ. Гражданнар сугышы тђмамланганнан соћ, Гыйлем Томск университетыныћ химия бњлегендђ укый џђм бер њк вакытта техникумда студетлар укыта, хђтта ятимнђр йорты белђн дђ ќитђкчелек итђ. Университетны ућышлы тђмамлаганнан соћ, аны аспирантурага алып калалар, ђ књпмедер вакыттан соћ Казан университетына књчерђлђр. Университетта Гыйлем Камай профессор А.Е.Арбузов ќитђкчелегендђ белемен књтђрђ џђм галим булып љлгерђ.
71
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
1929 нчы елда Г.Камайны, белемен тагын да књтђрњ љчен, Германиянећ Тюбенген университетына ќибђрђлђр. Галим Германиядђн зур тђќрибђ туплап кайта џђм 1931 нче елда Казан университетыныћ органик химия кафедрасы профессоры дђрђќђсен ала, ђ 1935 нче елда аныћ белђн идарђ итђ башлый. Гыйлем Камай студентларга белем бирњдђ яћа методлардан файдалана, џђм тиз арада шђкертлђренећ яраткан остазына ђверелђ. Аныћ тырышлыгы белђн университетныћ химия бинасы џђм студентлар љчен ике тулай торак тљзелђ башлый.
1941 нче елда Гыйлем Камай фосфор џђм мышьяк кушылмалары турында докторлык диссертациясе яклый џђм бу фђнни эше белђн Казан химия мђктђбенећ данын бљтен дљньяга таныта.
Бљек Ватан сугышы елларында да њзенећ хезмђттђшлђре џђм шђкертлђре белђн бергђ Г.Х. Камай хђрби максатлардан кирђк булган химик матдђлђр уйлап табу џђм ќитештерњгђ бљтен кљчен бирђ.
Хђзерге вакытта Гыйлем Камайныћ шђкертлђре ил буенча таралганннар.
Сњзлек: |
|
йљк ташучы — грузчик |
кушылма — соединение |
кљтђргђ — пасти |
хезмђттђш — коллега |
мљстђкыйль рђвештђ — |
матдђ — вещество |
самостоятельно |
буын — поколение |
ятимнђр йорты — дом для сирот |
|
Сораулар: |
|
Гыйлм Камай кайсы љлкђдђ фђнни тикшеренњлђр алып барган? Ул кайларда белем алган?
Казан химия мђктђбенећ данын тђшкил иткђн галимнђрдђн тагын кемнђрне белђсез?
Биремнђр.
1. Беренче татар профессорыныћ фђнни казанышлары турында сљйлђгез. 2. Казан университетында эшлђгђн атаклы химикларны атагыз.
72
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Файдаланылган ђдђбият исемлеге
1. Миньяр-Белоручева А.П. Сборник разговорных тем по английскому языку для поступающих в вузы. — 3 –е изд., испр. — М.: Моск. Лицей, 1996. — 68 с.
2.Сафиуллина Ф.С., Фђтхуллова К.С. Татар теле. 10 нчы сыйныф. Рус телендђ сљйлђшњче балалар љчен. — Казан: Мђгариф, 2000.
3.Сафиуллина Ф.С., Фђтхуллова К.С. Татар теле. 11 нчы сыйныф. Рус телендђ сљйлђшњче балалар љчен. — Казан: Мђгариф, 2000.
4.Татарстан Милли китапханђсе / Ред. — Р.Вђлиев. — Казан: Милли китап, 1997.— 48 б.
5.Тукай Г. Сабыйга.—Казан: Тат. кит. нђшр., 1982. – 128 б.
6.Юзиев Н.Г., Сафиуллина Ф.С., Ђдџђмова Г.М., Фатыйхова Ф.Ф. Татар совет ђдђбияты џђм туган тел. — Казан: Тат. кит. нђшр., 1991.— 352 б.
7.Юсупова А.Ш. Самоучители татарского языка XIX века. Лексика. — Казань: РИЦ “Школа”, 2002. — 140 с.
73
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
ЭЧТЂЛЕК
Кереш .......................................................................................................
Њзем турында ...........................................................................................
Йортыбыз, фатирыбыз ............................................................................
Ел фасыллары ...........................................................................................
Россиядђ џђм Татарстанда бђйрђмнђр ....................................................
Казан дђњлђт университеты ......................................................................
Татар теле дђресендђ ..................................................................................
Татарстанныћ югары уку йортлары ..........................................................
Россиядђ татар телен укыту тарихыннан ................................................
Кышкы ял ...................................................................................................
Кљндђлек режим .........................................................................................
Сђламђтлек — зур байлык .......................................................................
Казан — Татарстанныћ башкаласы .........................................................
Башкалабыз тарихыннан ...........................................................................
Казан Кремле ..............................................................................................
Сљембикђ манарасы ....................................................................................
Татартанныћ табигате ...............................................................................
Татарстан Республикасы ............................................................................
Татарстан Республикасыныћ дђњлђт символлары ..................................
Татарстан Республикасыныћ Конституциясе ...........................................
Татарстан тарихыннан .................................................................................
74
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Татарстанныћ вђкалђтле вђкиллеклђре ....................................................
Бљтендљнья татар корылтае ........................................................................
Чит иллђрдђге татарлар ...............................................................................
Татарстан Республикасыныћ Милли китапханђсе .....................................
Татар матбугаты тарихыннан ......................................................................
“Казан утлары” журналы .............................................................................
Татарстан Республикасыныћ Дђњлђт музее ..................................................
Сынлы сђнгать музее ....................................................................................
Татар театры ......................................................................................................
Сабан туе ............................................................................................................
Татар халкыныћ књренекле шђхеслђре
Шиџабетдин Мђрќђни ......................................................................................
Каюм Насыйри ....................................................................................................
Мљхетдин Корбангалиев ....................................................................................
Ђхмђтџади Максуди ............................................................................................
Габдулла Тукай ...................................................................................................
Гаяз Исхакый ......................................................................................................
Галимќан Ибраџимов .........................................................................................
Муса Ќђлил ...........................................................................................................
Гомђр Бђширов ......................................................................................................
Фђнис Яруллин .....................................................................................................
Фђрит Яруллин .....................................................................................................
Сара Садыйкова ....................................................................................................
Бакый Урманче ......................................................................................................
Харис Якупов ........................................................................................................
Академик Мирфатыйх Зђкиев .............................................................................
Беренче татар профессоры Гыйлем Камай...........................................................
75
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com