Тұйық етістік (Инфинитив)

Тұйық етістік -у жұрнағы арқылы жасалып, қимылдың атын білдіреді: бар+у, кел+у, оқы+оқу.

Инфинитив образуется аффиксом -у и выражает имя действия: сен+у, қара+у, жаз+у.

Салт және сабақты етістіктер (Непереходные и переходные глаголы)

Табыс септіктегі сөзге мағынасы сабақталып тұратын етістік сабақты етістік деп аталады. Ал керісінше, табыс септіктегі сөзге мағынасы сабақталмай, салт күйінде істің өзін, жай күйді білдіретін етістіктерді салт етістік дейміз.

Оз, оқы деген екі етістікті алсақ, оқы етістігі табыс септікті талап етіп тұр: кітапты оқы, хатты оқы. Ал оз етістігі объектіге сабақталмай, жадағайланып салт тұр, яғни оз етістігіне сабақталынып тұрған объекті жоқ.

383-тапсырма. Тұйық етістіктерді пайдаланып, олармен сөз тіркестерін, сөйлемдер құрастырыңыздар.

Ү л г і: Көру (смотреть); көруге болады (можно посмотреть); көруді қоя тұр (подожди смотреть); көруде мән бар (есть смысл посмотреть); көруден бас тартты (отказался смотреть); көрумен шұғылданды (он занялся просмотром).

М.Нұрпейісованың «Машановтың ғылыми мектебі» атты кітабының тұсау кесуін көрудің, оған қатысудың мәні зор, ғұлама ғалым А.Машановтың ғылымға қосқан жетістіктерінен мағлұмат алудан ешқашан бас тартуға болмайды, оны насихаттау, оған қатысу, көру үлкен ғанибет.

Жүргізу, салу, жобалау, арнау, реттеу, даму, орындау, өңдеу, өткізу, атқару, есептеу, түзету, тексеру.

Қ а з Ұ Т У – б ү г і н д е

ҚазҰту – бүгінде ғылым мен білімнің бірегей орталығы

384-тапсырма. Ә.Нұршайықовтың академик Ш.Есеновке жазған өлеңінің мағынасын түсініп, жаттаңыздар. Салт және сабақты етістіктердің астын сызыңыздар.

Кең маңдай, қыран көз Өлшеусіз кен берген. Адамның бәрін де

Қаныштай қалыбы. Қазына, құт қашып, Туыстай тең көрген.

Жеті қап жер астын Әр түрлі жерлерден, Талай тау қызметті

Зерттеген тынбастан От, бензин көбейіп, Тоқтыдай өңгерген.

Ғылымның алыбы. Халқына дем берген. Қазақтың біртуар

Жігері жасымас Газ, мұнай, тас тілін Мәңгілік мақтаныш

Болаттың қанығы! Сүлеймен секілді Ұлысыз – анығы!

Ағайын елдерге Патшадай меңгерген.

(Ә.Нұршайықов)

385-тапсырма. ҚазҰТУ-дың құрамында жұмыс жасап жатқан институттарды есте сақтаңыздар.

386-тапсырма. Төмендегі сөз және сөз тіркестерін пайдаланып, сабақты және салт етістік формасында сөйлемдер құрастырыңыздар.

Ү л г і: Сапасын арттыру. Университет қабырғасында мамандар дайындаудың сапасы+н («н» – табыс септігінің жалғауы, сабақты етістік) арттыру мақсатында маңызды үш бағыт бетке ұсталды.

Мамандарды дайындау, әлемдік стандарттарына, оқу-әдістемелік әдебиеттермен, геологиялық-барлау институтына, белсенділігімен, ғылыми конференцияларда, университетті бітірген, кешенді экспедиция, қабілетін таныту, қызметінен бастады, кен орындарын, ашу бағытында.

387-тапсырма. Мақал-мәтелдердегі етістіктерге сұрақтар қойып, олардың қайсысы салт, қайсысы сабақты екенін ажыратыңыздар.

1. Егінші жерін мақтайды, 2. Жігіттің жұмсаған күшін сұрама,

Балықшы көлін мақтайды. Бітірген ісін сұра.

Кәсіпқор кенін мақтайды. 3. Қыс азығын, жаз жина.

4. Аға алдында пейіліңді көрсет, 5. Отты үрлей берсең, өшірерсің,

Іні алдында мейіріңді көрсет. Көршіңді күндей берсең, көшірерсің.

6. Семіздікті қой көтерер.

388-тапсырма. ҚазҰТУ-дың даму жолдарынан мәлімет алыңыздар.

389-тапсырма. Сөйлемдерден салт және сабақты етістіктерді тауып, олардың жасалу жолдарын түсіндіріңіздер.

Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ – кәсіби және ғылыми кадрларды дайындауда жетекші орынды иеленетін ғылым мен білімнің ордасы. ҚазҰТУ мемлекеттік қызмет пен өндірісте табысты еңбек етіп келе жатқан 80 мыңнан астам инженерлерді, ғылым докторлары мен кандидаттарын дайындаған білім мен ғылымның орталығы.

Уақыт талабына сай, университетте соңғы он жылдықта жас ұрпаққа білім беру саласында қызмет көрсетудің ауқымы, инженер кадрларын дайындайтын мамандықтар тізбесі, қолданылатын оқу технологияларының көлемі кеңейді.

390-тапсырма. Мақал-мәтелдерді мұқият оқып, мағынасын ашып, түсінгендеріңізді айтып беріңіздер. Салт және сабақты етістіктердің астын сызыңыздар.

1. Халықтан қайырымдылықты, 2. Болат қайнауда шынығады,

Қариядан байымдылықты үйрен. Батыр майданда шынығады.

3. Жақсы кісі өлмесін, 4. Жаманға сырыңды айтпа,

Жамандықты көрмесін. Сырыңды айтсаң да, шыныңды айтпа.

11-апта. 33-тәжірибелік сабақ

Грамматика: Еліктеу сөздер.

391-тапсырма. ҚазҰТУ-дың ғылыми даму жолына өз үлестерін қосқан тұлғалар, университеттің ректорлары туралы тарихи деректермен танысып, есте сақтаңыздар.