Дауыссыз дыбыстар (Согласные звуки )

Қазақ тілінде дауыссыз дыбыстар үн мен салдырдың қатысына қарай (по участию голоса и шума) үш топқа бөлінеді: 1. қатаң; 2. ұяң; 3.үнді;

Салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар (глухие согласные) деп атайды.

1. Қатаң дауыссыздарға: п, ф, к, қ, с, т, ш, щ, х, ц, ч дыбыстары жатады.

Үн мен салдырдың қатысы арқылы жасалған дауыссыз дыбыстарды ұяң дауыссыздар деп атайды.

2. Ұяң дауыссыздарға: б, в, г, ғ, д, з, ж, һ дыбыстары жатады.

Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, бірақ салдырдан үн басым болатын дыбыстарды үнді дауыссыз (сонорные согласные) дыбыстар деп атайды.

3. Үнді дауыссыздарға: р, л, й, у (тау), м, н, ң дыбыстары жатады.

245-тапсырма. Тарихи тұлғалардың шыққан жерінен мәлімет алыңыздар.

Жент қаласында

1.

Отырар қаласында

2 .

Түркістан қаласында

3. 3.

Баласағұн қаласында

4.

246-тапсырма. Берілген сөйлемдерден ұяң дауыссыз дыбыстарының астын сызыңыздар.

Ү л г і : Ұлы Жібек жолы батыс пен шығыс елдерін екі мың жылдай уақыт ішінде үзбей жалғастырып жатты.

Жібек жолымен келе жатқан керуен Еділ өзенін өткен соң, ең әуелі Алтын Орда хандығының кішігірім қалаларына бұрылып, демалып алып Сарайшықта түнейді. Ұшы-қиыры жоқ сары сахараның бетінде ай жүріп, жыл жүріп келгенде, алғаш тоқталатын үлкен қала – Арал теңізі маңындағы Жент шаһары болатын. Содан кейінгі қорғаны биік, жиһазы мол, салтанаты ерекше – Баба ата,Түркістан, Отырар, Тараз, Баласағұн, Жаркент қалалары тізіліп жататын.

247-тапсырма. Мәтіндегі сөздерді үш бағанаға бөліп жазып, ондағы ұяң, қатаң, үнді дауыссыз дыбыстарының астын сызыңыздар. Ұлы Жібек жолы туралы тарихи деректерді есте сақтаңыздар.

Ү л г і :

Қатаң	Ұяң	Үнді
қабатты, қамал, қала, көне, шапқыншылық, сұрапыл, соғыс, қанды шайқас	ғұламалар, бекініс, қорған, мыңдаған жылдар, сауда, Жібек жолы, ғимарат салу	халық, тарихында, мәдениеттің, жазу үлгісі, ғимарат салу, ертедегі қамал

Отырар және Ұлы Жібек жолы. Отырар қаласын Ұлы Жібек жолынсыз елестету, зерттеу, әңгімелеу мүмкін емес. Осыдан мың жыл бұрын Ұлы Жібек жолының бір тармағы – көне Византия елінен шығып, Европа жерін аралап, Киев Русін басып өтіп, қазақ жеріне жеткен. Осы қазақтың қиырсыз кең сахарасын басып өтіп, Қаратау мен Алатауды жағалап, Балқаш көлін айналып, Қытай еліне асып жөнеліп жататын.

Ұлы Жібек жолының келесі бір тармағын – таяу Шығыста жатқан араб елдерін түгел аралап, Мысыр асып, Бағдат басып, көне Ауған жерімен жылжып отырып, Қытайға баратын.

Мың жылдан бері ел мен елдің арасында жойылмай келе жатқан дәстүрлер осы жол арқылы байланысқан.

248-тапсырма. Қатаң, ұяң, үнді дауыссыз дыбыстарын көрсетілген торларға толтырыңыздар.

1. Қатаң дауыссыздары:

Дауыссыз дыбыстардың үн мен салдырдың қатысуына қарай бөлінуі: