24.Мемл-к несие,мемл-к қарыз,мемл-к борыш.

Мемл-к несие - бос ақша қаражаттарын мемл-к билік органдары-ң қарамағына жұмылдырып ж/е оны мемл-к шығын-р-ң қаржыландыру барысында мемлекет пен заңды ж/е жеке тұлға-р арас.туындайтын кат-р. Мемл-к несие-ң ерекшелігі - қарызға берілген қаражаттар-ң қайтарымдылығында,мерзімділігінде,ақылығында.Бірақ,бұл қатынастарды банк несиесімен шатастыруға болмайды.

Жекеше несие Мемл-к несие

1 )өндірістік мұқтаждар 1)өндірістік ж/е өнд-к емес

ү/н жұмылдырылады; мұқтаждар ү/н жұмыл/ды;

2)несие капиталы жұм-ды; 2)төлем ж/е сатып алу қараж-ы жұм/ы;

3)өтеу қосымша өнім н/е өндіріс 3)өтеу бюджет кірістерінен(негізінен

процесінде п.б/тын құннан жүрг/ді; салықтық түсім-р-ң есебінен) жүргізіледі

4)капиталдың қолдану сферасын. 4)капиталды қолд/у сфер-н тарылтады.

Мемл-к несие 2 түрлі қызмет атқ/ды:

1)мемл-к несие-ң қайта бөлу қызметі - белгілі бір несие беріп, пайда алғанда ссудалық %көлемін реттеп, ақша ағымдары-ң бөлінуімен реттеледі.

2)мемл несие-ң реттеуші қызметі - 1-кезекте мемлекет несиелік %-ң мөлшерінемықпал жасай отырып, ақша ағындарын реттейді:несие капиталы-ң рыногында қаржыгер бола отырыпбұл капиталға деген сұранымды арттырады,нәт/денесие капиталы-ң нормасы артады.Сөйтіп,мемлекет бұл рыноктағы бәсекеге араласады,одан жеке инвестор-рды ығыстырады.Бұл ол-р-ң бизнес-ң белгілі бір түрлерін инвестициялауын шектеуді тудырады.

Мемл несие-ң рөлі: халық-ң к/орын-ң,ұйым-р-ң бос ақша қаражаттарын шоғырландыру ж/е оны мем-ң 1-кезекті қажеттіліктерін қаржыландыруға жұмсалатындығымен анықталады.

Мемл.несие келесідей жіктеледі: 1)ішкі несиеде мемл несие қат/ры жан-жақты тұрғыда:қарызгер кезінде де ,несиегер кезінде де елдегі үкімет-ң,билік-ң жерг орган-р-ң к/ор-ң,ұйым-р-ң ж/е халық-ң арас.п.б/ды.ІМН-ң нысандары:а)мем-к қарыз-д шығару;б)ком/қ банктердегі халық-ң салымдары-ң 1бөлігін мем-к қарыздарға айналдыру; в)қазынашылық несие/р. 2)сыртқы(халықаралық) несиеде қат-р1жағынан үкімет,билік-ң жерг орг-ры,2-жағынан басқа мемл-ң укіметтері,банктері,компания-ры,халқ-қ қаржы-банк ұйымдары араласады.Несие берушітарап мемлекет-донор,кредит алушы ел-реципиент-ел д.а.3)шартты мемл несие отандық қарызгер-р:к/ор-р,ұйым-р,жерг бил.орг/ры алған қарыздарына басқа елдер-ң несиегерлеріне берілген кепілдік-р б/ша үкімет-ң міндеттемелері ретінде б/ды.

Мемл.несиелендіру-ң негізгі сферасы - күрделі жұмсалымдар:басым өндірістерді қарж/у;эк-қ ж/е әл-к инфрақұрылым салаларын қарж/у. Мемл. несие-ң көздері - к/ор-да,банктерде,зейн.қорларында,сақтық қорларында, халықта п.б/тын уақытша бос қаражаттар. Мемл.несие ресурстарын: 1)бюджет тапшылығын қарж/у; 2)ұлттандырылған ж/е аралас к/ор-ға жұмса латын күрделі жұмсалымдарды қарж/у;3)билік-ң жерг орг-ң шаруаш-қ орг-н қарж/у;4)елдің ақша айналысын реттеу ү/н пай/ды.

Мемл.несие-ң негізгі нысаны несие қатынастары болып көрінетін мемл.қарыз/р б.т, бұл қат/рда мемлекет қарызгер ретінде б/ды.

М емл-к қарыздар - нәт/де мемлекет белгілі бір мерзімге ж/е белгілі ақыға ақша қаражаттары-ң белгілі 1сомаларын алатын мемлекет пен заңи ж/е жеке тұлға/р арас/ғы қарыз қатынастары.Қарыздардың салықтардан айырмашылығы:

Қарыздар Салықтар

1)ерікті сипаты; 1)мәжбүрлеме сипаты;

2)мәжбүрлеудің бүркемелі нысаны 2)мәжбүрлеудің анық сипаты

Қарыздар өтеу мезгілі б/ша: қысқа мерз(1ж дейін);орта мерз(1-5ж д);ұзақ мерз(5ж жоғ). Орналастыру орны б/ша: ішкі(қарыз-р-ңоблигацияларын шетел азам/ры мен қоғам/р сатып ала алады),сыртқы. Орналастыру әдістері б/ша: еркін айналатын,жазу б/ша орналастырылатын,мәжбүрлеме болып ажыратылады.

Мемлекеттік борыш - белгілі бір күнде н/е белгілі бір мерзімнен кейін %-мен бірге өтелуі тиіс,бірақ өтелмеген,шығарылмаған мемл/к займдар сомасы. Мемл борыш-мемл/ң өтелмеген қарыздары, міндеттемелері,несиелері ж/е оларға б/ты төленбеген %-ры б/ша берешегі/ң жалпы сомасы. МБ ұлғайм.ұдайы өндірісті ж/е қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру ү/н ақша ресурстарын тарту нысандары/ң бірі ретінде мемл/к қарыздарды пайд/удан туады. Мемл.борышты мемлекет мемл/к бюджет/ң қаражаттары есебінен өтейді. Орн/у рыногына,қарыз валютасына,басқа сипаттамаларына қарай: 1)Мемл.ішкі борыш-әрбір ел/ң ішінде эк/ң түрлі секторлары/ң өзара берешегі/ң сомасы ретінде құралатын борыш.Ол:мемл ішкі борыштан,корп/к сектор борышынан,халық борышынан қалыптасады. 2)Мемл.сыртқы борыш-мемл/ң шетелдік валюталық қаржы ұйымдарына,ресми мемл/к институттарға,жеке меншік банктерге берешегі/ң сомасы. Мерзіміне қарай: қысқа мер(1ж д), орта мер(1-10ж д), ұзақ мер(10-∞)бөлінеді. Сондай-ақ күрделі(мемл-ң шығарылған ж/е өтелмеген борышқорлық міндеттемелері-ң бүкіл сомасы); ағымдағы(мемл/ң барлық борышқорлық міндеттемелері б/ша несиегерлерге табыс төлеу ж/е мерзімі келген міндеттемелерді өтеу жөніндегі шығыстар). Мемл.борыш/ң п.б/уы мен өсуі/ң себебі мемл/к бюджет/ң тұрақты тапшылығы б.т. Мем.борыш/ң б/уы - мезгілі келген %ж/е борыштық міндеттемелерді өтеуді төлеу жөніндегі жыл сайынғы шығындарды қажет етеді.Олар мемл.борыш/ң басқару жөніндегі шығындары д.а.

Мемл.борыш/ң салдары: улкен көлемдегі мемл.борыш мемл/ті банкротқа ұшыратпайды,өйткені үкімет/ң келесідей іс-қимылдары қолд/уы мүмкін: 1)қайта қарж/у: төлеу мерзімі жеткен облигация/рды өтеу ү/н практикада өкімет шығыстарды қысқартпайды ж/е салықтарды көтермейді. 2)салық салу: үкімет/ң салық салуға ж/ оларды жинауға құқығы бар.Қаржы дағдарысы кезінде жеке шар-қ-р мен корпорация/р салық жинау есебінен кіріс/р ала алмайды,ал үкімет алады. 3)ақша жасау: борыш/ң нег.сомасын ж/е %-рды төлеу ү/н үкімет/ң ақша эмиссиялауға мүмкіндігі бар.Бірақ мұның инф-қ нәт/сі б/ды.