129. Қазақстандағы тың және тыңайған жер­лерді иге­ру (1954–1958 жж.)

Тың жер­лердің игерілуі 1954 жы­лы бас­талды. 1954 жы­лы на­урыз­да КОКП Ор­та­лық Ко­митетінің пле­нумын­да «Ас­тық өндіруді арт­ты­ру, тың және тыңайған жер­лерді иге­ру» ту­ралы қаулы қабыл­данды. Тың иге­ру, ас­тық өсіретін егістік көлемін арт­ты­ру, негізінен, Орал мен Сібірде, Солтүстік Кав­каз бен Қазақстан­да жүргізілді.

1954 жы­лы Кеңес Одағын­да 13,4 млн. гек­тар жаңа жер, оның ішінде Қазақстан­да 6,5 мил­ли­он гек­тар жер игерілді. 1956 жылға қарай КСРО-да егістік көлемін 28–30 мил­ли­он гек­тарға жеткізу көзделді. Тың жер­лерді иге­ру ісі ерек­ше қарқын­мен, асығыс түрде жүргізілді. 1955 жы­лы 9,4 мил­ли­он гек­тар жер жыр­тылды. Ал жос­пар бойын­ша 7,5 млн гек­тар жер жыр­ту көздел­ген бо­латын. Тың жер­лердің игерілуі жүргізілді:

Ақмо­ла, Солтүстік Қазақстан;

Қос­та­най, Көкше­тау;

Торғай;

Пав­ло­дар об­лыста­рын­да.

Тың жер­лерді иге­ру мақса­тын­да Қазақстанға көпте­ген жұмыс­шы­лар келді. 1953–1958 жыл­дар ара­лығын­да сов­хоздар мен кол­хоздарға 266,6 мың ме­хани­затор, 1954 жы­лы Ақмо­ла об­лы­сына тың иге­ру үшін 20000-ға жуық адам келді. Тың иге­руді же­дел­де­ту мақса­тын­да көпте­ген ша­ралар қол­да­ныл­ды. Басқа өңірлер­ден тың иге­руге кел­гендер­ге көпте­ген ма­тери­ал­дық жеңілдіктер жа­сал­ды. Тың иге­руге кел­ген әр адамға 150–1000 сом ара­лығын­да бір реттік көмек берілді. Бұдан басқа да ма­тери­ал­дық, азық-түлік т. б. көмек­тер берілді. Тың иге­руге кел­гендер ауыл ша­ру­ашы­лық са­лығынан бо­сатыл­ды.

1954–1959 жыл­дар ара­лығын­да Қазақ КСР-де тың және тыңайған жер­лерді иге­ру мақса­тын­да 20 млрд-қа жуық сом жұмсал­ды.

Тың иге­рудің пай­да­сы. Тың иге­ру Қазақстан­да ерек­ше қарқын­мен жүргізілді. Қазақстан­да егістік жер­лердің көлемі арт­ты. Ас­тық өндіру көлемі жөнінен Қазақстан одақта 2-орынға шықты. Со­ның арқасын­да Қазақстан Ор­та Азия мен Сібірді, Орал­ды ас­тықпен қам­та­масыз етті. Тың иге­ру жыл­да­рын­да Қазақстан көп ұлтты, ин­терна­ци­онал­дық ел­ге ай­нал­ды. Қазақстан жерінде көпте­ген тұрғын үй­лер, құры­лыс­тар, мәде­ни обьектілер са­лын­ды. Он мыңдаған шақырым жол­дар төселді.

Тың иге­рудің сал­да­ры. Көпте­ген жыл­дар бойы тың жер­лерді иге­ру пар­тия көре­гендігі, Мем­ле­кет жеңісі ретінде дәріптеліп келді. Ал оның көлеңкелі жағы ту­ралы еш­теңе ай­тыл­ма­ды және ай­ты­луы да мүмкін бол­ма­ды.

Ең ал­ды­мен Қазақстанға тың және тыңайған жер­лерді иге­руге кел­гендер ара­сын­да арам­та­мақтар мен қыл­мыскер­лер де бол­ды. 1954–1955 жыл­дарда Қазақстанға кел­ген 650000 тың иге­рушінің 150000-ы ғана ме­хани­затор бол­ды. Нәти­жесінде көпте­ген тәртіп бұзу­шылықтар, қыл­мыстар етек ал­ды.

Тың иге­руге бай­ла­ныс­ты сов­хоздарға көбіне­се тозған, бүлінген трак­торлар мен ком­бай­ндар, ауыл ша­ру­ашы­лық тех­ни­касы жіберілді.

Эко­логи­ялық жағдай күрт на­шар­ла­ды. Аса көп тер­ри­тория жыр­ты­лып, нәти­жесінде көп жер­лер тіршілікке жа­рам­сыз бо­лып қал­ды. То­пырақ эро­зияға ұшы­рап, жердің құнар­лы­лығы азай­ды.

Мал ша­ру­ашы­лығының да­муы арт­та қал­ды. Мил­ли­он­даған гек­тар жер­лер жыр­тылған­дықтан, мал­дың жайылы­мы, жемшөп дайын­дай­тын жер­лер азай­ды. Мал ша­ру­ашы­лығының шығынға ұшы­ра­уынан ет, сүт өнімдерінің көлемі де азай­ды.

Қазақ халқының ұлттық ерек­шеліктері аяққа тап­талды. Тың иге­рушілер ара­сын­да қазақ халқының ұлттық на­мысын қор­лай­тын теріс пікірлер та­рады. Тың иге­ру жыл­да­ры қазақ халқының салт-дәстүрлері, мәде­ни­еті, ұлттық ру­хани­ят­та­ры ес­керілмеді. Қазақ мек­тептері, ба­лабақша­лар, қазақ тіліндегі га­зет-жур­налдар азай­ды. Қазақ тілінің қол­да­нылу аясы та­рыл­ды. Тың иге­ру жыл­да­ры кел­ген 2 мил­ли­онға жуық басқа ұлт өкілдеріне берілген ар­тықшы­лықтар қазақ халқын менсінбе­ушіліктің көрінісі бол­ды.