Вопрос 7: Утварэнне рп I палажэнне бел. Зямель у яе саставе. Крызiс рп I яе падзелы ý другой палове 18 ст.

У 1569г. была заключана Люблiнская унiя – пагадненне аб дзяржаýна-палiтычным саюзе ВКЛ з Польшчай, паводле якога ýтварылася федэратыýная дзяржава – Рэч Паспалiтая. На карце Еýропы з’явiлася новая дзяржава – адна з самых вялiкiх i магутных. Прычыны ýтварэння РП.

1. Унутрыкласавыя супярэчнасцi ý пануючым шляхецкiм саслоýi. Яны заключалiся ý тым, што магнаты валодалi вялiкiмi правамi ý кiраваннi дзяржавай, а шляхта не мела нiякай рэальнай улады. Такога нельга было сустрэць у суседняй Польшчы, дзе шляхта мела вялiкi ýплыý на ýнатраную i знешнюю палiтыку. Падтрымлiваючы iдыю ýнii, яна меркавала заняць такое ж вызначальнае становiшча ý сваёй дзяржаве, як польская шляхта ý сваёй.

2. Цяжкае знешнепалiтычнае становiшча ВКЛ. На пачатку 60-х гг. 16ст. баявыя дзеяннi ý Лiвонскай вайне, што пачалася памiж Маскоýскай дзяржавай i ВКЛ у 1558г., перанеслiся на тэрыторыю Княства, на беларускiя землi.Маскоýскiя войскi стаялi ля сцен Вiцебска, Оршы, Шклова, у 1563г. быý захоплены Полацк. Вайна выцегнула са скарбу ýсе сродкi. Неадкладна патрабаваýся саюзнiк. Позiрк адразу быý кiнуты на Захад, таму што Княства мела значны вопыт дагавораý з Польскiм каралеýствам яшчэ ад часоý Ягайлы.

3. Польшча сама дамагалася вунii: па-першае, польскай шляхце стала цесна ý каралеýстве, яна сквапна паглядала на княжацкiя землi, якiя б далi новыя багаццi, новыя пасады, узнагароды; па-другое, польшча з‘яýлялася самым магутным каталiцкiм бастыёнам ва ýсходняй Еýропе, а таму ёй Ватыкан адводзiý галоýную ролю ý пашырэннi каталiцызму на ýсход (на беларускiя, украiнскiя, рускiя землi).

10 студзеня 1569г. пачаýся Люблiнскi сейм, якi цягнуýся 6 месяцаý.Кожны ставiý свае ýмовы, нiхто не саступаý. Польскi бок пайшоý на дэманстрацыю сiлы. Захапiлi Падляшча, Валынь, Падолле i Кiеýшчыну.Гэта яшчэ больш паслабiла i без таго падарваную Лiвонскай вайной эканомiку Княства. Урад не мог iсцi на ваенны канфлiкт з Польшчай. Шлях быý адзiны – за стол перамоваý з Польшчай.

Умовы аб‘яднання былi наступныя:

1. Вышэйшым органам улады станавiýся агульны сейм, якi мог сбiрацца толькi на тэрыторыi Польшчы. Манарх абвяшчаýся агульным для абодвух дзяржаý.

2. Выключна да кампетэнцыi РП адыходзiла знешняя палiтыка.

3. Дазвалялася набываць маёнткi i валодаць iмi польскiм феадалам у Литве, а лiтоускiм у Польшчы.

4. У ВКЛ поýнасцю захоýвалiся былы адмiнiстрацыйны аппарат, заканадаýства i судовая арганiзацыя, войска, герб, пячатка, мова.

РП была дзяржавай абодвух народаý, у якой Княства iснавала да канца 18ст. Польшча, якая ý той час была ý лепшым палiтычным становiшчы, валодала iнiцыятывай у РП, магла ажыццяýляць вялiкадзяржаýнаю палiтыку ý адносiнах да ýсходнеславянскага насельнiцтва.

Шляхта ВКЛ жадала большай самастойнасцi. Гэтая барацьба прывяла да таго, што ý 1588г. быý прыняты Статут, якi, па сутнасцi, скасаваý многiя пастановы Люблiнскай унii. Так, напрыклад, палякi больш не маглi на тэрыторыi ВКЛ набываць землi. Статут 1588г. – збор законаý феадальнага права, доýгi час лiчыýся самым дасканалым зводам законаý у Еýропе,дзейнiчаý на беларускiх землях аж да 1840г.

Прычыны палiтычнага крызiсу РП:

1. Палiтычны лад РП. Страцiýшы са смерцю Жыгiмонта Аýгуста манархiчную дынастыю, палякi пайшлi па шляху запрашэння манарха на польскi трон з суседнiх краiн – факт iснавання глыбокiх супярэчнасцей у кiруючым стане дзяржавы. Неабмежаваная дэмакратыя губiла РП.

2. Рэлiгiйная палiтыка. У грамадскай свядомасцi больш замацавалася думка аб прынадлежнасцi бел. этнасу да расiйскага народа.

3. Спалучынне нацыянальнага i рэлiгiйнага прыгнёту з феадальным.

4. Барацьба памiж магнатамi за ýладу.

Па прапанове прускага караля Фрыдрыха II 5 жнiýня 1772г у С-Пецярбургу была падпiсана канвенцыя аб падзеле РП памiж Расiяй, Прусiяй i Аýстрыяй. Прсiя атрымала паýночна-заходнюю частку Польшы, Аýстрыя – паýднёвую частку Польшчы i частку заходн. Украiны, Расiя – Вiцебскае, Полацкае, Мсцiслаýскае, Магiлёýскае ваяводствы.

У 1778-1792гг. была зроблена другая спроба рэформ. Iх вяршыняй стала прынятая 3 мая 1791г сеймам першая ý Еýропе i другая ý свеца пасла ЗША Канстытуцыя РП. Баючыся паспаýсюджання французскай рэвалюцыi з яе iдэямi свабоды, роýнасцi, братэрства, Кацярына II накiравала войскi ý РП, якая не змагла аказаць iстотнага супрацiýлення.

23 студзеня 1793г адбыýся чарговы падзел РП памiж Расiяй i Прусiяй (да Прусii адышла частка Польшчы, да Расii – частка Украiны i цэнтральная Беларусь). 24 сакавика 1794г. пачалося паýстанне на чале з Тадэвушам Касцюшкам. Мэта паýстання – аднаýленне незалежнасцi нацыi, усталяванне усеагульнай свабоды, адраджэнне РП у межах 1772г. Для беларусау гэта азначала поýнае акаталiчванне i паланiзацыю. Паýстанне было падаулена, Касцюшка ýзяты ý палон. Расiя, Аýстрыя i Прусiя зноý пачалi дзялiць РП. У 1795г. адбыуся трэцi падзел РП. Расiя атрымала заходнюю Беларусь, усходнюю Лiтву i Украину да заходняга Буга, усходнюю Лiтву i Украiну да заходняга Буга. Аýстрыя i Прусiя захапiлi карэнныя землi, частку ýкраiнскiх i лiтоýскiх зямель.