Вопрос 17: Проблема белорусской государственности в общественно – политическом движении Беларуси. Первый Всебелорусский съезд. Провозглашение и деятельность Белоруской народной Республики.

Пад уплывам Кастрычніцкай рэвалюціі беларускі нацыянальны рух падзяліўся на дзве часткі. Адна частка падтрымлівала рэвалюцыю, другая выступала супарць яе. Розныя адносіны адносіны да Кастрычніцкай рэвалюціі былі абумоўлены вострымі супярэчнасцямі паміж рознымі палітычнымі сіламі. Сітуація ў Беларумііўскладнялася нявырашанасцю беларускага націянальнага пытання. ЦК РСДПР(б) яшчэ не акрэсліў сваю палітыку ў беларускім пытанні. Кіраўніцтва Паўночна – Заходняга абласнога камітэта РСДРП(б) і Абылвыкамзах лічыла, што Беларусь павінна быць адміністраційнай – гаспадарчай адзінкай Расіі. Беларускія націянальныя групоўкі спачатку лічылі, што Беларусь павінна атрымаць краёвую аўтаномію у складзе Расійскай федэрацыі, а пасля Кастрычніцкай рэвалюціі патрабавалі “поўнага націянальнага самавызначэння і стварэння незалежнай беларускай дзяржавы”. Наібольш уплывовым націянальнымі партыямі і арганізаціямі былі Вялікая Беларуская Рада (ВБР), Беларуская саціялістычная грамада (БСГ), Беларуская народная грамада (БНГ), Беларуская партыя народных саціялістаў (БПНС), Беларуская хрысціянская дэмакратыя (БХД і інш. Кіраўніцтва гэтых партый не падтрымлівала Кастрэчніцкую рэвалюцыю, лічыла яе анархіяй, стратай свабод, заваёванных лютаўскай рэвалюціяй. Галоўным у іх палітыцы было націянальнае пытанне, барацьба за незалежнесць Беларусі. Аднак асабітых для здзяйсненне гэтай мэты у ніх нехапала. Таму яны спрабавалі абаперціся на сялян, салдат. Імкнучысфя аб’яднаць іх на глебе самавызначення і стварэння незалежнай Беларускай буржуазнай – дэмакратычнай рэспублікі. Ажыццявіць гэту задачу было вельмі складана. Справа ў тым, што ў той час ні адна з беларускіх партый не амгла стаць кансалідуючай сілай у грамалстве. Асаблівую надзею беларускія націянальныя дзеячы ўскладвалі на Усебеларускі з’езд, які яны склікалі 15 снежня 1917 г. Гэты з’езд , паводле меркавання яго арганізатараў, павінен быў вырашыць прблему нацыянальнага самавызначэння беларускага народа. На з’ездзе прысутнічалі дэлігатыз розных палітычных плыняў. Асноўная барацьба паміж імі ішла па пытаннях аб формах самавызначэння Беларусі, яе узаімаадносінах з Расіяй. На з’ездзе была распрацавана рэзалюцыя, якая складалася з 15-і пунктаў і якая вызначала характар націянальна – дзяржаўнага лааду ў Беларусі. Дэлегаты з’езда паспелі толькі прыняць першы пункт рэзалюціі, дзе гаварылася, што у межах Беларусі ўводзіцца рэсппубліканскі дэмакратычны лад на чале з Усебеларускім саветам сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў, да ялога часова пераходзіць уся ўлада ў краіне і які павінен устанавіць адносіны з цэнтральнай уладай у Петраградзе. Усебеларускаму Савету далучалася склікаць Устаноўчы сход, якому трэба было вызначыць канчаткова дзяржыўны ладбеларусі. Прыняцце такога рашення азначала, што з’езд не прызнаваў савецкіх оргганаў улады на Беларусі. СНК Заходняй вобласці і фронту расцаніў гэта рашенне як контрэвалюцыйную спробу звярження устаноўленнага ў выніку перамогі Кастрэчніцкай рэвалюціі грамадскага і дзяржаўнага ладу, на гэтай падставе ноччу 18 снежня з’езд быў распушчаны, прызыдыум з’езда і шераг дэлігатаў былі арэштаваны. Дэлегаты з’езда, якія засталіся на волі, на сваім нелегальным пасядженні 18 снежня ўтварылі Выканаўчы камітэт Рады. Гэты орган стаў палітычным центрам усіх націянальна – дэмакратычных сіл, што супрацьстаялі бальшевікам.

19 лютага 1918 г. Выканкан рады Усебеларускага з’езда выдаў загад №1, у якім з’явы пра стваренне ў Мінску беларускай ваеннай камендатуры начале з К. Езавітавым. 21 лютага 1918 у дзень захопу немцамі Мінска звярнуўся да народа Беларусі з першай Устаўной граматай, у якой аб’явіў сябе ўладай у Беларусі. Выканаўчым органам – Урадам гэтай улады стаў Народны сакратэрыят на чале з Я. Варонка. 9 сакавіка 1918 г. Выканком Рады на сваім пасядженні прыняў 2-ю Устаўную граммату, у якой Беларусь была аб’яўлена Народнай Рэспублікай. 18 сакавіка 1918 г. Выканком Рады Усебеларускага з’езда быў рэарганізаваны ў Раду БНР. Прэзідыум Рады ўзначаліваў І. Серада. 19 сакавіка 1918 г. Рада БНР прыняла закон “Аб вярхоўнай уладзе Беларускай Народнай Рэспублікі”, які замацоўваў за ёй функціі законадаўчага органа. Кіруючая роля ў ёй належала сяреднім слаям націянальнай інтелігенціі, прадсташнікоў БСГ. 25 сакавіка 1918 г. Рада БНР прынялі 3- ю Устаўную грамату, якой аб’вяшчала незалежнасць БНР. Краіны Антанты не былі зацікаўлены ў прызнанні БНР. Што датычыцца савецкіх улад, то яны занялі выключна адмоўную пазіцію да БНР. У Дэклараціі “Да беларускіх рабочых і сялян”, прынятай 14 красавіка 1918 г. на другім з’ездзе Саветаў Заходняй вобласці, Рада вызначала як контрэвалюцыйнае, а яе кіраўнікі – як ворагі савецкай саціалістычнай улады. Рада БНР пайшла на рашучы крок. 25 красавіка 1925 г. яна накіравала тэлеграму германскаму кайзеру Вельгельму, у якой заявіла пра гатоўнасць “дасягнення дзяржаўнай незалежнасці ў саюзе з Германскай імперыяй”. Паслання Радай тэлеграмы выклікала вострый палітычный крызіс ў самой Радзе. Яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія саціялісты. Крызіс Рады прывёў да расколу БСГ і ўтварення новых партый – Беларускай партыі саціялістаў – рэвалюціянераў (БПС – Р), Беларускай соцыял – демакратычнай партыі (БСДП), Беларускай партыі саціялістаў – федэралістаў (БПС – Ф). У Радзе сталі замацоўвацца кансерватыўныя сілы. 27 жніўня 1918 г. урад Гермаеіі падпісаў з урадам РСФСР дадатковы дагавор, паводле якога Германскіе войскі адыходзілі да ракі Беразіны. Савецкі урад 13 лістапада 1918 г. ануляваў Брэсцкі дагавор. Чырвоная Армія памеру адыходу германскіх войск паступова стала вызваляць тэрыторыю Беларусіі. 10 снежня быў вызвалены г. Мінск. Да сярэдзіны лютага 1919 г. ад нямецкіх акупантаў была ачышчана амаль уся тэрыторыя Беларусіі. Рада БНР вымушана была пераехаць з Мінска ў Гродна.