24

Уводзіны

Пытанне аб тым, чаму мы называем тыя ці іншыя вёскі і гарады пэўнымі назвамі, вельмі актуальнае было,ёсць і будзе. Бо беларускі народ, як і многія іншыя народы, заўсёды зацікаўлены пазнаць сваю гісторыю. Нямецкі філолаг Вільгельм Грым пісаў: "Ёсць больш жывыя сведчанні пра народы, чым косці, дамавіны і зброя, — гэта іх мова".Сапраўды, праз мову можна даведацца пра ўсю гісторыю свойго народа.

Так, беларускія ўласныя геаграфічныя назвы сфарміраваліся на працягу стагоддзяў у самай цеснай сувязі з жыццём і культурнай дзейнасцю роднасных і няроднасных нам плямён і народаў, якія калі-небудзь насялялі наш край. Геаграфічныя назвы нясуць разнастайную інфармацыю аб узнікненні паселішчаў, прыродных з’явах, гістарычных падзеях, занятках нашых продкаў. Разам з помнікамі старадаўняга дойлідства, руінамі гарадзішчаў і замчышчаў нам у спадчыну засталіся ад мінулых пакаленняў ўласныя геаграфічныя назвы — своеасаблівы летапіс сваёй зямлі. Тапонімы ў адрозненне ад археалагічных знаходак увасабляюць у сабе моўную (гукавую) памяць пра этнасы, што значна павышае іх інфарматыўную каштоўнасць. Адлюстроўваючы нацыянальны каларыт (г. зн. своеасаблівасць нацыянальнай мовы і культуры), яны з'яўляюцца важнай часткай нашай гістарычна-культурнай спадчыны. У кожнай назве абавязкова прысутнічае канкрэтны гістарычны сэнс, усімі сваімі каранямі яны звязаны з культурай народа, з'яўляюцца яе прадуктам і параджэннем, практычна неаддзельныя ад яе. Так, у беларускай мове існуе цэлая навука, якая займаецца вывучэннем геаграфічных назваў – тапаніміка.

Тапаніміка - навука, якая вывучае гісторыю, паходжанне, словаўтварэнне і правапіс назваў гарадоў, мястэчак, вёсак , пасёлкаў, рэк, азёр, урочышчаў і іншых геаграфічных аб’ ектаў( ад грэц. topos 'месца' + опута найменне'). У ёй выдзяляецца айканіміка, больш вузкае паняцце

[11, c. 5].

Айканіміка – навука, якая вывучае сукупнасць уласных назваў населенных пунктаў(ад грэц. oikos 'жыллё' + опута імя, найменне') [11, c. 7].

Каб зразумець, адкуль пайшла назва населеных пунктаў, трэба звярнуцца да іх лексіка-семантычнага паходжання. Бо, як мы ужо гаварылі, назвы населеных пунктаў не ўзнікюць самі па сабе. Гэтай праблеме шмат увагі прысвяцілі такія мовазнаўцы, як В.П. Лемцюгова, Н.А. Радзіноўская, Я.Н. Рапановіч, В. Шур, В.П. Андрыевіч, Л.М. Лыч і шмат іншыя. Таму нельга сказаць, што пытанні гэтай праблемы не асветлены, але мы ўсе ведаем, што гісторыя нашага краю не застаецца нязменнай, яна мяняецца: штосьці з’яўляецца новае, штосьці наогул знікае. А разам з гісторыяй мяняюцца назвы гарадоў і мястэчак. Таму мовазнаўцам заўсёды будзе цяжка ставіць кропку ў даследаванні такой з’явы, як лексіка-семантычнае походжанне айконімаў.

Актуальнасць даследавання – у наш час вялікая ўвага надаецца вывучэнню беларускай мовы. Айконімы з’яўляюцца часткай слоўнікавага саставу мовы. Вывучэнне лексіка-семантычнага паходжання айконімаў дапамагае зразумець, адкуль пайшла назва таго ці іншага населенага пункта, што легла ў аснову назвы: апелятыў, антрапонім ці гідронім. Таксама айконімы, асабліва апелятыўнага паходжання, з’яўляюцца гістарычна-культурнай спадчынай нашага краю.

Мэта даследавання – вывучэнне прыроды такой з`явы, як лексіка-семантычнае походжанне айконімаў Магілёўскай вобласці.

Задачы даследавання:

1) пазнаёміцца з літаратурай па тэме;

2) вылучыць лексіка-семантычныя групы айконімаў;

3) зрабіць апісанне кожнай лексіка-семантычнай групы айконімаў;

4) выявіць сувязь айканіміі з фактамі гісторыі і геаграфіі Беларусі.

Аб’ект даследавання - айконімы Магілёўскай вобласці.

Прадмет даследавання – лексіка-семантычнае паходжанне айконімаў Магілёўскай вобласці.

Метад даследавання – апісальны, аналітычны, гістарычны.

Фактычны матэрыял даследавання - 296 айконімаў Магілёўскай вобласці. Матэрыял узяты з нарматыўнага даведніку «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь. Магілёўская вобласць» пад агульнай рэдакцыяй В.П. Лемцюговай, слоўніка «Назвы населеных пунктаў Магілёўскай вобласці » пад рэдакцыяй Я.Н. Рапановіча.

Структура і аб’ём даследавання - курсавая праца складаецца з уводзінаў, адной главы, заключэння, спіса выкарыстаных крыніц (усяго 16 пазіцый) і дадатка. У главе «Лексіка-семантычная характарыстыка айконімаўтвараючых асноў» апісваюцца лексіка-семантычныя групы айконімаў і іх разнавіднасці. У заключэнні абагульняюцца вынікі даследавання. Аб’ём курсавой работы – 23 старонкі (без уліку дадатка, аб’ём якога складае 7 старонак).

Тэарэтычная (практычная) значымасць даследавання - заключаецца ў тым, што матэрыялы даследвання могуць быць выкарыстаны пры падрыхтоўцы спецкурсаў і на факультатыўных занятках па беларускай мове, а таксама на ўроках беларускай мовы, гісторыі і геаграфіі Беларусі.