7. Шетелдік Азияның ауа массаларының қалыптасуындағы негізгі заңдылықтар.

Шетелдік Азияның негізгі климат құрушы факторлары болып: жер бедерінің таулы сипаты, континент мөлшерінің үлкен алапты қамтуы жатады. Шетелдік Азия климатының қалыптасуына барлық ендікте орналасуы, қыста - арктикалық, жазда - экваторлық пен тропиктік және Тынық мұхиттық ауа массалары белсенді әсер етеді. Жыл бойы мұхиттық және құрлықтық ауа массаларының алмасуының жетекші ролі. Ландшафт құрушы бірлік болып қыста - Азия максимумы, қыстың континентальды муссоны, Алеут минимумы, оңтүстік- батыс максимумы және қоңыржай мен тропиктік фронтта циклонды ауаның қалыптасуы; ал жазда - Азия алды депрессиясы, Үнді муссоны, Орталық-Азия минимумы, оңтүстік және оңтүстік шығыс мұхиттық муссоны, Гавай антициклоны, батыс Шетелдік Азияны қамтыған Азор максимумы жатады.

Атланттық ауа Шығысқа қарай қозғалған сайын ылғалынан ажырап қыста салқындап, жазда жылынып, континенттік ауаға ауысады. Қыс мезгілінде батыс ауа ағыны континент үстімен қозғалу кезінде салқындайды және құрғайды. Суынған жер бетіндегі атмосфера қабатының салқындауымен байланысты Азияның ішкі аудандарының үстінде антициклондық облыс қалыптасады. Азияның ішкі бөліктерінің орографиясы (антициклон қалыптасатын облыстан оңтүстікке қарай көтерілетін биік тау сілемдері) суық ауа массаларының жойылуына кедергі жасап әрі олардың біршама шағын кеңістікке шоғырлануына мүмкіндік туғызады. Осы процестердің барлығының өзара әрекеті нәтижесінде қыста Азияның ішкі бөліктерінің үстінде Жер бетіндегі жоғарғы қысымды ең үлкен облыс− Азиялық максимум жасалады (антициклон).

Азиялық максимумның солтүстік шығыс шеттерінде суық және құрғақ континенттік ауа осы кезде барынша жылы, үстінде төмен қысымды облыс − Солтүстік Тынық мұхит жағына ағады. Осы солтүстік және солтүстік шығыс бағыттарындағы ауа ағындары қысқы муссон деген атымен белгілі. Азияның оңтүстік бөлігі қыс кезінде пассаттық циркуляция әсерінде болады. Аравия түбегі көрші жатқан Сахарамен бірге Атланттық максимумның шығыс шетінен және онымен байланысты құрғақ солтүстік желдерінің әсеріне ұшырайды. Үндістанда, Үндіқытайда, Шри Ланка аралында, Филиппиндерде және Зонд аралының солтүстігінде солтүстік Тынық мұхиттық антициклоннан Экваторлық жаққа қарай ағатын осы кезде оңтүстікке қарай жылжитын солтүстік-шығыс пассаты үстем болады. Азия елдерінде оны қысқы муссон деп атайды.

Шетелдік Азияның көпшілік бөлігінде қыста жауын-шашын болмайды. Ол ішкі аудандарда атмосфераның антициклондық күйімен және жер бетінің күшті суынып кетуімен байланысты. Материктің шығыс шетінде жауын -шашынның болмау себебі мұхитқа қарай құрғақ суық ауаны алып кететін континентальдық муссон болып табылады. Осыған байланысты Орталық және Шығыс Азияға теріс аномалия айқын байқалатын төменгі қысқы температура тән. Солтүстікте қаңтар айының орташа температурасы -20-25°С

Азияның оңтүстіктегі қыста пассат желдері соғатын түбектері мен аралдарында құрғақ ауа райы басым болады. Азияның бүкіл оңтүстік бөлігінде қаңтардың орташа температурасы -16-20°С жетеді.

Жаз мезгілінде Азиялық максимум жоғалады да қызған материк үстінде Үнді өзені бассеині мен Парсы шығанағы жағалауында тұйық орталығы бар төменгі қысым (Оңтүстік Азиялық минимум) орнап, ол 22-28°с.е бойында қалыптасады. Үнді мұхитында тропиктен оңтүстікке қарай Оңтүстік Үнді максимумы қалыптасады.Тынық мұхиттан Азияға ылғалдылығы тұрақсыз ауа келіп, ол континенттік ауа массасымен жанасқанда ағыл тегіл нөсер жауындар болады. Шығыс Азияда мұндай ауа ағынын оңтүстік-шығыс муссоны деп атайды.