Диэлектриктердің электрөткізгіштігінің негізгі түрлері
1. Абсорбциялық тоқтар
Абсорбциялық тоқ деп әр түрлі баяулатылған поляризациясының жылжу тоқтарын айтады. Тұрақты кернеу кезінде абсорбциялық тоқтар өз бағыттарын кернеуді қосу және өшіру кезінде өзгерте отырып, диэлектрикте тепе-тең күй орнағанға дейін өтеді. Айнымалы кернеу кезінде абсорбциялық тоқтар диэлектриктің электр өрісінде болған барлық уақыт мезетінде ағып өтеді.
Жалпы жағдайда диэлектриктегі электр тоғы j тесіп өтетін jск тоқ пен абсорбциялық тоқтар jаб жиынтығын көрсетеді.
j = jск + jаб.
Абсорбция тоғын жылжу тоғы арқылы анықтауға jсм – электр индукциясы D векторының өзгеру жылдамдығы
Тесіп өтетін тоқ электр өрісіндегі түрлі заряд тасымалдаушылардың тасымалдануымен (қозғалысымен) анықталады.
2. Электрондық электрөткізгіштік өрістің әсерінен электрондардың жылжуымен анықталады. Металдардан басқа ол көміртек, метал оксидтерінде, сульфид және т.б. заттарда, сонымен қатар көптеген жартылайөткізгіштерде болады.
3. Иондық – иондар қозғалысымен міндеттелген. Балқымаларда және электролит ерітінділерінде – тұздарда, қышқыллдарда, сілтілерде, сонымен қатар көптеген диэлектриктерде байқалады. Ол меншікті және қоспа өткізгіштік деп бөлінеді. Меншікті өткізгіштік молекулалардың диссоциацисы кезінде алынатын иондардың қозғалысымен міндеттелген. Электр өрісіндегі иондар қозғалысы электролизбен [2]– электродтар арасындағы заттардың тасымалдануымен және оның электродтарда бөлінуімен қадағаланады. Полярлық сұйықтар үлкен дәрежеде диссоциацияланған және биполяр сұйықтарға қарағанда үлкен электрөткізгіштікке ие.
Биполяр және әлсізполярлы сұйық диэлектриктерде электрөткізгіштік қоспалармен анықталады (минералды майлар, кремнийорганикалық сұйықтар).
4. Молиондық электрөткізгіштік – молион деп аталатын зарядталған бөлшектер қозғалысымен міндеттелген. Ол коллоидты жүйелерде, эмульсияларда [3], суспензияларда [4] байқалады. Электр өрісінің әсерінен болатын молиондар қозғалысын электрофорез деп атайды. Электролизға қарағанда электрофорез кезінде жаңа заттар пайда болмайды, сұйықтың әр түрлі қабықшаларында дисперсиялық фазаның салыстырмалы шоғырлануы өзгереді. Электрофоретикалық электрөткізгіштік құрамында қойытылған су болатын майларда байқалады.
4.Газдардың электрөткізгіштігі
Газдардың өткізу қабілеті аз болады. Газдардағы тоқ оларда сыртқы және ішкі иондаушы факторлардың әсерінен болатын еркін электрондар пайда болған жағдайда болуы мүмкін: космостық, рентгендік немесе радиоактивті сәуле шығару, жылулық әсер, зарядталған бөлшектердің молекулалармен соқтығысуы.
Сыртқы ионизаторлардың әсерімен міндеттелген және оның әсері тоқтағаннан кейін жоғалатын газдың электрөткізгіштігі өздік емес деп аталады. Ал соқтығыс ионизациясымен міндеттелген және сыртқы ионизатордың әсері тоқтағаннан кейін жоғалмайтын электрөткізгіштігі өздік деп аталады. Соқтығыс ионизациясы жоқ әлсіз өрістерде өздік электрөткізгіштігі байқалмайды.
Газдардағы әлсіз өрістерде Ом заңы орындалады, В слабых полях в газах выполняется закон Ома, берілген кернеудің шамасымен тоқ сызықты өзгереді. Электр өрісінің әлдеқайда жоғары кернеуліктерінде, тіпті соқтығыс ионизациясы пайда болуға дейін барған кезде шамасы өрістің шамасына тәуелді болмайтын қанығу тоғы байқалады. Шамалары газдың ионизациялануы үшін жеткілікті өрістер бөлшектермен соқтығысқан кезде газ пробойы болады.