§ 2. Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя дзяржавы-манархіі на тэрыторыі Беларусі

Самым буйным і магутным княствам на тэрыторыі Беларусі ў раннім сярэднявеччы з’яўлялася Полацкае княства, якое займала звыш трэці тэрыторыі сучаснай Беларусі.

Пры пераемніках Алега – Ігары, Вользе і Святаславе – залежнасць Полацка ад Кіева паступоава слабела. У апошняй чвэрці Х ст. княжыў Рагвалод, які “трымаў Полацкую зямлю і правіў ёй”. Гэта сведчанне адноснай самастойнасці Полацка.

Пасля гібелі вялікага князя кіеўскага Святаслава Ігаравіча паміж яго сынамі Яраполкам і Уладзімірам успыхнула барацьба за кіеўскі прастол.

У ХІ ст. Кіеўская Русь падзялілася на тры часткі на чале з Кіевам, Полацкам і Ноўгарадам, якія сапернічалі паміж сабой.

Найбольшай магутнасці Полацкае княства дасягнула пры Усяславе Брачыслававічу (1044–1101).

З гэтага часу зноў разгараецца барацьба Полацка з Кіевам, якая не сціхае да самай смерці Усяслава.

Летам 1067 г. Яраславічы, якія сталі лагерам пад Оршай, запрасілі да сябе ў шацёр для перагавораў Усяслава з двума сынамі, гарантуючы яму бяспеку, але, парушыўшы абяцанне, паланілі яго. У 1068 г. кіяўляне паўсталі супраць свайго князя Ізяслава, вызвалілі Усяслава і абвясцілі яго вялікім князем Кіеўскай Русі.

Пасля смерці Усяслава Полацкая зямля была падзелена паміж яго сынамі, якія потым сталі надзяляць валасцямі сваіх дзяцей. З’явіўся шэраг асобных княстваў. Прастол у Полацку лічыўся галоўным. Гэты горад працягваў заставацца найважнейшым палітычным цэнтрам.

Заканадаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала вечу, ці народнаму сходу. У Полацкім княстве веча праіснавала да самага канца XV ст. (1488 г.), калі гораду было дадзена магдэбургскае права.

Выканаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала князю.

Высокае грамадскае становішча ў Полацку займаў епіскап.

Тураўскае княства ўтварылася ў іх–х стст.

У 988 г. вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч аддаў Тураў свайму сыну Святаполку. Паводле задумы бацькі, ён павінен быў праводзіць у Тураве паўднёвавізантыйскі ўплыў. Але Святаполк, як сведчаць летапісы, не апраўдаў спадзяванняў бацькі. Святаполк задумаў аддзяліцца ад Кіеўшчыны. Уладзімір, даведаўшыся пра варожыя намеры свайго старэйшага сына, неспадзявана напаў на Святаполка, схапіў яго, яго жонку і епіскапа Рэйнберга і ўсіх кінуў у вязніцу. Пасля таго як у 1015 г. памёр Уладзімір. Успыхнула барацьба за кіеўскі прастол паміж Святаполкам і Яраславам. Перамог Яраслаў, а Святаполк збег у Польшчу, дзе і памёр.

Тураўскае княства было ўключана Яраславам Мудрым у склад Кіеўскага.

У 50-я гады ХІІ ст. Тураў выйшаў з падпарадкавання Кіеву, і ў ім усталявалася самастойная княжацкая дынастыя.

Такім чынам, Полацкае і Тураўскае княствы мелі ўсе атрыбуты дзяржаўнай улады – улады заканадаўчай (веча), выканаўчай (князі і дружыны) і судовай (князі і цівуны). Іх можна лічыць першымі раннефеадальнымі дзяржавамі-манархіямі на тэрыторыі Беларусь.

11.Тураўскае княства ў раннім сярэднявеччы

Тураўскае княства ўтварылася ў межах рассялення дрыгавічоў – у Паўднёвай Бел., басейне Прыпяці. Ста-ліца княства – г.Тураў прыгадваецца пад 980г. Першая звестка і падзеі 988г., калі былі вызначаны межы Т. зямлі, сведчаць аб тым, што Тураўшчына ад пачатку развівалася як самастойная дзярж. адзінказ усімі адпа-вядаючымі гэтай пабудове інстытутамі. Гал. складана-сцю ў фарміраванні гэтай дзяржавы было тое, што яна займала не ўсю этнічную тэр-рыю дрыгавічоў, а толь-кі землі левага берага Прыпяці з гарадамі Туравам, Пі-нскам, Слуцкам, пазней – Бярэсцем. У 988г. Уладзімір кіеўскі выдзеліў Т. зямлю св. трэцяму сыне Святапол-ку. Тураўшчына знах. ў выгадным геагр. стан-шчы. Яна ляжала на шляху з Польшчы ў Кіеў. Акрамя таго, праз Тураў праходзіла адно з адгалінаванняў знакамі-тага шляху “з варагаў у грэкі”. Да таго ж тут былі над-звычай ураджайныя і багатыя ворныя землі. Пасля смерці Уладзіміра Святаслівіча ў 1015г. менавіта Свя-таполк тураўскі стан-ся кіеўскім князем, але пакідае за сабой і Т. зямлю. З гэтым не пагадзіўся Яраслаў Муд-ры і распачаў супраць Святаполка вайну. Пасля бітвы на р.Альце ў 1019г. па дарозе ў Польшчу ён гіне. На-прыканцы св. жыцця Яраслаў Мудры – князь кіеўскі – аддаў Тураўшчыну св. сыну Ізяславу. Пасля смерці Яраслава Ізяслаў стан-ся вялікім князем кіеўскім, але пакідае за сабой і Тураў. Два сыны Ізяслава – Яраполк і Святаполк – трымалі за сабой Тураў. Але ў 1113г. са смерцю Святаполка ўлада Ізяславічаў у Тураве скон-чылася і горад з зямлёй перайшоў да роду Манамаха-вічаў. Яны трымалі княства ў якасці дадатку да св. асн. уладанняў. У сяр. ХІІст. Паміж паўднёварускімі князямі адбывалася зацятая барацьба за валоданне Кіевам. Разам з Кіевам з рук у рукі пераходзіў і Тураў. Але ў 50-х гг. ХІІст. На тураўскім троне апынуўся князь Юрый Яраславіч, які вярнуў зямлю ва ўладанне дынастыі Ізяславічаў. З гэтым не жадалі змірыцца кіе-ўскія князі. Аб’яднаўшыся ў 1158г., яны зрабілі паход на Тураў, каб адабраць яго ў Юрыя. Дзесяцідзённая аблога была паспяхова вытрымана. Гэтаксама быў ад-біты напад на Тураў валынскіх князёў у 1160г. На гэ-ты раз варожыя войскі прастаялі пад сценамі горада тры тыдні. Праз цяжкую барацьбу Т. княства аднавіла св. самастойнасць і незалежнасць. На Тураўшчыне ад-навілася самастойная княжацкая дынастыя – неабход-ная ўмова дзярж. існавання. У наступныя дзесяцтгод-дзі зямлёй кіруюць сыны Юрыя. У гэты час Т. зямля падзялялася на ўдзельныя княствы: Тураўскае, Пінс-кае, Клецкае, Слуцкае, Дубровіцкае. Укожным з іх кі-равалі сыны Юрыя Яраславіча. Аднак некаторыя землі трапілі ў залежнасць ад кіеўскіх і галіцка-валынскіх князёў. Але, нягледзячы на ўдзельную раздробле-насць, можна меркаваць, што Т. зямля і ў ХІІст. усп-рымалася цэласнай дзярж.-паліт. адзінкай. Сярод гара-доў Т. княства найбуйнейшымі былі Пінск і Бярэсце. З’яўл. памежнымі, часта адбівалі гарады напады поль-скіх, і літ. дружын. Разам з галіцка-валынскімі князямі тураўцы і пінчукі хадзілі паходамі на Літву. Але неў-забаве, у к.ХІІ-пач.XIVст., Т. зямля была цалкам далу-чана да ВКЛ. Адбылося гэта падчас праўлення Віценя і Гедыміна.

12.Гас-ка княствау и зямель, размешч на тэр Б. у 9-13ст. Прычы-ны феад раздробленасци.

Уже сущ пашенное земледелие. Семья становилась осн хоз-ой единицей, владела ср-ми пр-ва и полу-ченным продуктом. Люди имели огороды и сады. Хоз-во крестьян было комплексным. Разв-сь жи-вотновод-во. Важным промыслом было борт-ничество. Была т.ж. охота и рыболов-во. Домаш-ние промыслы были т.ж. неотъемлемой частью на-тур-го хоз-ва – прядение и ткачество. Обраба-тывали шкуры и шили одежду и обувь. Изготав-ливали посуду из дерева и глины. Происходило отделение ремесла от с/х. Кричники добывали железо из болотных и дерновых руд, изгот оруд труда, предметы быта, украшения. В 9-10 в как самост отрасль выделяют ювелирное дело. Развив обработка шкур, выделка кож, мехов, обраб-ка камня, дерева, ткач-во и др виды ремесла.Свою прод-цию производили в осн на заказ.Развив-ся торговля. Важн знач имел водный путь. Развивались транспортн ср-ва. Появл денежное отношение. Причины феод разд: *распростр-е пашенного земледелия как осн способа обработки земли, * развит ремесла и торговли, рост городов, * рост эк-х ресурсов удельных князей, *упадок торгового пути “из варяг в греки”.