Студенттердің өздік жұмысы.

Қосымша 2.

Бөлменің жарықтануын бағалау.

1. Люксметр – жарық өлшейтін аспап. Аспаптың жұмысының негізге фотоэлементке жарық түскенде электр ток пайда болады (фототок). Пайда болған фототоктың шамасы тікелей жарықпен байланысты. Аспаптың құрамында селендік фотоэлемент және гальванометр, люкстарға бөлінген шкала.

Өлшегенде фотоэлементті жұмыс орнының үстіне қояды. Содан соң фото элементті гальванометрге қосады, гальванометрде қанша көрсеткенін қарайды. Гальванометрдің стрелкасы бөлінген шкаладан асып кетсе, жарық ұсьайтын қақпақ кигізеді, есептегенде ол туралы ұмытпау керек.

2. а) Табиғи жарық коэффициентін анықтағанда бөлмедегі жарықты (жұмыс орны) және даладағы жарықты бір уақытта өлшейді, сосын формула бойынша есептейді:

бөлме ішіндегі жарық

ТЖК = ^{_______________________________________} х 100 %

даладағы жарық

б) жарық коэффициентінің шамасы мына жолмен табады: шыныланған терезе бетінің ауданын еденнің ауданына бөліп, жай дробьпен жазылады, числительда бір болады (мысалы1/4). Бірақ жарық коэффициенті жеткілікті болса да, хабардар етуісіз және тереңге көлеңке түскенін есептемей, бөлмеге түсіп тұрған табиғи жарық жақсы деп айта алмаймыз. Осы факторларды есептеу үшін жарық коэффициентінің шамасын бағалау берілген. Мына формуламен есептейміз:

С = К₁ х К₂

Мұнда: С – жарық коэффициентінің қазіргі жағдайға берілген шамасы

Жақсы түсіп тұрған жарықта К₁ х К₂ көп, әлде тең болу керек, осы жағдайда К₁х К₂ жарық коэффициентінің ең аз шамасын көрсетеді; К₁ – коэффициент, жарық ықпалымен бөлменің пайдалануын мінездейді (1 кесте); К₂ – коэффициент, хабардар етуі мен көлеңкені есептейтін (2 кесте).

1 Кесте. К1 коэффициентінің маңызы.

Бөлмелердің аты	Жарық климаттық белдеу
	60 0 дейінгі ендік	60 – 50 0 ендік	50 0 ендік және одан төмен
Оқу бөлмелер, асхана кісі тұратын бөлмелер, ұйықтайтын бөлме	0,16	0,13	0,10
Вестибюль, саты коридор	0,09	0,07	0,06

2 Кесте. К2 коэффициентінің маңызы.

Терезе бағдарлауы	Қараңғыланған бұрыштың тангенісі (Н: в)
	0,0	0,2	0,4	0,6	0,8	1,0
Оңтүстік, О – Ш, О - Б	1,0	1,2	1,6	2,0	2,4	2,8
Шығыс, батыс	1,3	1,5	1,9	2,3	2,7	3,1
Солтүстік, С – Ш, С - Б	1,6	1,8	2,2	2,6	3,0	3,4

ЕСКЕРТУ: Н – терезенің көлеңке түсіп тұрған жағының биіктігі

В – терезенің жарық өлшейтін жұмыс орнына дейін ара қашықтығы

В) Түсу бұрышы мен саңылау бұрышын өлшеу. Түсу бұрышын өлшеу үшін үстелдің биіктігін өлшейді, терезенің қасындағы қабырғада сол биікті белгілейді және одан көлденең сызық (в) жұмыс орнындағы орта нүктеге дейін және тік сызық (а) терезенің үстіңгі ернеуіне дейін өткізіп, ара қашықтықтарын өлшейді. Көлденең және тік сызықтардың кесіндісі кішірейткен масштабта қағазға салады және олардың шеткі нүктелерін қиғаш сызық (с) арқылы қосады, оның шамасын транспортир арқылы әлде тригонометриялық функциялардың (таншгенстердың) табиғи мағынасы бар таблицалар арқылы есептеуге болады.

Бұрышты мынадай түрмен анықтайды: ойша үстелдің үстінен қарама – қарсы тұрған үйдің ең биік нүктесіне тік сызық өткізеді және терезенің ернеуінде сызық өткен нүктені белгілейді, екінші адам терезенің қасында тұрып, ойша өткізген сызықпен қосылғанша қолын көтереді, сосын сол орынды белгілейді. Мысалы: ойша өткізген сызық С1 терезенің қасына қойылған белгіден 1,6 биіктікте терезеден өтеді, бір көлденең жазықтықта жатады. Үстелдің үстінен, сол үш бұрыштың ішінде а1 ара қашықтық салады 1,6 м – ге сай, тангенс таблицасы бойынша есептейді. Ол бөлменің тереңдігінің (сыртқы қабырғадан ішкі қабырғаға дейін ара қашықтығы) терезенің үстіңгі ернеуінен еденге дейін жолға өзара байланысы. Оқу бөлмелерге және кісі тұратын бөлмелерге ол 2,0 – 2,5 – ке тең.

3) ҚОРЫТЫНДЫ: бөлмелердегі табиғи жарық барлық көрсеткіштер бойынша қанағаттанарлық болу керек. Табиғи жарықтың жағдайын бағалағанда алынған мәліметтерді санитарлық нормалармен салыстыру керек.

4) Оқу бөлмесінде жасанды жарықты бағалау. Ол үшін алдын ала жарық бетін қондырғыларды, шарақтардың түрін, көз жарықты жүйелеп баяндау керек. Жарықтың түсін, жарық селінің соғылуының барын әлде жоғын белгілеу керек, шырақтың ілінген биіктігін, жұмыс орнының жарықтығын әділетті люксметр немесе меншікті салмақ арқылы анықтайды, біркелкі еместік коэффициентінің, шырақтың жарықтығын жарық өлшейтінмен немесе формула арқылы есептейді.

Біркелкі еместік коэффициентті анықтау.

Люксметр арқылы әрбір жұмыс орнында және барлық бөлме бойынша жарықты өлшеу керек. Ең аз жарықтың ең көп жарыққа өзара байланысы біркелкі еместік коэффициент деп аталады. Ол 0,3 – тен кем болмау керек.

Көлденең бетте ең аз жарықты меншікті салмақ арқылы есептеу (ВТ/ м²). Ең аз жарықты меншікті салмақ арқылы есептеу үшін формуламен қолданылады:

Е = Ет х Р

Мұнда: Е – ең аз көлденең шамалардың осы салмағына берілген бөлменің әрбір шаршы метріне;

Ет – ең аз көлденең жарық, меншікті салмаққа (ватта / м²) сәйкес;

F - шындық меншікті салмақ осы бөлменің шамдарына мына түрмен есептелінеді: бөлмедегі барлық шамдардың салмағын (ватта) осы бөлменің ауданына бөлеміз.

Ет – кесте бойынша (кесте 3,4) желістегі кернеуге, берілген шамдардың шырақтарының түріне және салмағына (барлық салмақ емес) сәйкес.

Шырақтың және жарық түсіп тұрған беттердің жарықтығын анықтау.

Фотоэлектр жарықметр арқылы өлшейді. Жарықметрді Ленинградтың Еңбек қорғау институты шығарады, аспапқа нұсқау берілген.