23.Антонiмы.Разрады.

Антонімы могуць быць толькі дыяметральна супрацьлеглыя па значэнні слова. Калі няма поўнай кантраснасці паміж значэннямі слоў, то няма і антонімаў. Напрыклад, пары слоў вечар, ноч; ўсход, поўдзень; чорны, светлы; белы, цёмны не зьяўляюцца Антонімы, так як не абазначаюць поўнага супрацьпастаўлення (поўнае проціпастаўленне выяўляецца словамі: ноч - дзень, вечар - раніца, ўсход - захад, поўдзень - поўнач, чорны - белы, светлы - цёмны).

Па-другое, антонімы рэгулярна супрацьпастаўляюцца адзін аднаму. Гэта значыць, што назва аднаго члена антонимической пары выклікае ў нашай свядомасці ўяўленне пра іншае, процілеглым члене. Напрыклад, словы праўда, моцны, радасць, даўно, прыязджаць, уверх асацыююцца з кантрасны словамі хлусня, слабы, гора, нядаўна, уезжат, ўніз.

Па-трэцяе, словы-антонімы характарызуюцца аднолькавай або падобнай лексічнай спалучальнасці, гэта значыць здольнасцю ўступаць у сувязь з аднымі і тымі ж словамі. Так, антонімы высокі і нізкі свабодна спалучаюцца з назоўнікамі, якія называюць прадметы пэўнага памеру: дом, слуп, дуб, стол, шафа, стог і інш.

Тыпы антонімаў (Класіфікацыя антонімаў).

Антонімы класіфікуюць зыходзячы з іх фармальных і семантычных уласцівасцяў.

З пункту гледжання структурнай класіфікацыі антонімы падзяляюцца на разнокоренные (высокі - нізкі, вясёлы - сумны, левы - правы, гучна - ціха, пад'ём - заняпад, усё - нішто, у - з) і аднакарэнныя, якія адрозніваюцца супрацьлеглымі па значэнні прыстаўкамі (прылятаць - ляцець, залазіць - злазіць, звязваць - развязваць, ўвоз - вываз) або ўтвараюць супрацьлегласць у выніку прыбытку дарэчы прыстаўкі, якая надае яму супрацьлеглы сэнс (культурны - Некультурныя, смачны - нясмачны, навуковы - антынавуковае, моцны - бяссільны).

Асаблівы непрадуктыўны тып ўяўляе сабой энантиосемия, або внутрисловная Антонімы, супрацьлегласць значэнняў аднаго і таго ж слова: оговориться1 (наўмысна) - «зрабіць агаворку» - оговориться2 (неспадзявана) - «памыліцца»; одолжить1 (каму-небудзь грошай) - одолжить2 (у каго-небудзь грошай). Значна больш распаўсюджаная моўная энантиосемия: Ох, і разумны! («Дурны»); Ну і чысты! (аб брудным касцюме, знешнім выглядзе чалавека). Як бачна, супрацьлегласць падкрэсліваецца тут рознай лексічнай спалучальнасці, канструктыўнай абумоўленых, розным інтанацыйным афармленнем процілеглых ЛСВ словы.

24.Паронiмы як моуная з`ява.Памылкi,звязаныя з ужыванем паронiмау.

Паранімія (ад стар.-грэч.: παρα- — прыстаўка са значэннем сумежна, ὄνομα — «імя») — частковае гукавое падабенства слоў пры іх семантычнымадрозненні (поўным або частковым).

Таксама тэрмінам «паранімія» прынята называць такую з'яву ў мове, калі два словы, у нейкай меры падобныя па гучанні, але маюць рознае значэнне, памылкова ўжываюцца адно замест іншага. Напрыклад, ужыванне слова «адрасат» замест «адрасанта», «боцман» замест «лоцман», «крэмень» замест «крэмній» з'яўляецца параніміяй, а словы, якія складаюць такія пары, завуцца паронімамі.

Прыклады ∙крэмень (мінерал) — крэмній (хімічны элемент)

• лакаўт (масавае звальненне людзей з прадпрыемства) — накаўт (прыём у боксе)

• апатыт (мінерал) — апетыт (жаданне паесці)

• ферт (стар. назва літары ф) — фетр(тканіна для вырабу капялюшаў)

• прэтэндэнт (кандыдат) — прэцэдэнт (выпадак, здарэнне)

• кампост(угнаенне)- кампосцер(прыстасаванне для прабівання білетаў)

• Паранамазія – свядомае, стылістычнае збліжэнне сэнсава і структурна розных слоў, што маюць знешняе гукавое падабенства: Лянок не любіць лянот. Віцебшчына! Ты лёсам выпешчана – Ты войнамі выпесчана.

• Правільнае словаўжыванне патрабуе размежавання ў маўленні аднакарэнных слоў, блізкіх па значэнні і сферы выкарыстання, але розных па словаўтваральнай структуры – паронімаў. Такія словы падобны і па гучанні, што павялічвае небяспеку іх неразмежавання ў маўленні: адзінкавы – адзіночны – адзінокі – адзіны. Некаторыя аўтары разумеюць з’яву параніміі вельмі шырока, адносячы да іх любыя блізкія па гучанні словы, незалежна ад таго, аднакарэнныя яны ці не: ланцет – пінцет, фарш – фарс. Аднак большасць лінгвістаў лічыць, што паранімія ахоплівае толькі роднасныя словы. Гукавая блізкасць і іх падабенства ў значэннях тлумачыцца тым, што ў іх адзін і той жа марфалагічны корань.

• Не з’яўляюцца паронімамі словы, якія маюць гістарычна агульны корань, але ў сучаснай мове страцілі этымаалгічную сувязь (клубень – клубніка); а таксама запазычаныя словы, узыходзячыя да аднаго кораня, але якія перажылі спрашчэнне і дээтымалагізацыю (раман – раманс; гімназія – гімнастыка).

• Можна вылучыць:

• а) паронімы, якія маюць розныя прыстаўкі;

• б) паронімы, якія адрозніваюцца суфіксамі: адрасат – адрасант;

• в) паронімы, адзін з якіх мае невытворную аснову, а другі – вытворную: рост – узрост.

• Калі класіфікаваць паронімы па семантычнай прыкмеце, то самую большую групу складаюць паронімы, блізкія па сэнсу, але якія адрозніваюцца тонкімі сэнсавымі адценнямі: гліняны – гліністы.

• Памылкі, звязаныя з ужываннем паронімаў, з’яўляюцца частымі і ўласцівы не толькі вуснаму маўленню, але і вопытным літаратарам. Змяшэнне паронімаў можа выклікаць парушэнне лексічнай спалучальнасці: засеяць ці пасеяць пшаніцу. У кантэксце: засеяць участак – пасеяць пшаніцу. Іншы раз ў маўленні слова замяняецца іншым, скажоным варыянтам: пазачарговы – нечарговы. Неразуменне паронімаў – характэрная памылка ў сачыненнях вучняў, абітурыентаў:

• выразаць апендыцыт // апендыкс;

• пайсці па дыстанцыях // інстанцыях;

• быць камунікальным // камунікабельным;

• скампраментаваць каго-н. // скампраметаваць і г.д.