§ 22. Рецептте қосымша қойылатын белгілер

1. Дәріні тез жасап беру қажеттігі болса, дәрігер рецепттің оң жағының үстіне Cito! /тез/немесе Statim /Дереу / деген сөздер жазады.

2. Егер емдеу мерзімі ұзақ болса, рецептің оң жағының үстіне Repete! /Қайталау/ деген белгі қояды.

§ 23. Рецепттің латын тілінде жазу ережесі

Рецепттің латын тілінде жазылатын бөлімі Recipe: /Ал:/ деген сөзбен басталады. Одан кейін дәрі-дәрмектердің аттары мөлшерімен қойылады. Әр дәрінің аты жаңа жолмен басталады да бас әріппен жазылады. Сонымен бірге дәрілік заттардың аттары міндетті түрде жалғауы, өйткені рецептте сөздердің өзара байланысуы латын тілі грамматикасына негізделген:

Сөздердің өзара грамматикалық байланысу моделі:

не? қанша?

Rp:/ал/ Recipe:

дәрілік заттың немесе препараттың аты (Genetivus)

Дәрілік заттың мөлшері /доза/ (Accusativus)

Ненiң ?

Rp.: Mentholi 0,2

Үш және одан көп сөзді терминдерде сөздердің орын тәртібі былай болады: біріншісі- басыңқы сөз /дәрінің дәрілік түрі/; екіншісі- анықтауыш /дәрілік заттың немесе өсімдіктің аты/; ең соңында -сын есімнен болған анықтауыш

Мысалы: а) 2 ненің 3 қандай 1 несі

долананың сұйық экстракты

G. N N

1. extractum, in

2. Crataegus, i f

3. fluidus, a, um

Nom. extractum Crataegi fluidum; Gen.. extracti Crataegi fluidi

б)

қандай?3 бұрыш

G.

ненің?2 жалбызының G

несі? 1

тұнбасы

N

1. tinctura, ae f

2. Mentha, ae f

3. piperitus, a, um

Nom. tinctura Menthae piperitae Gen. tincturae Menthae piperitae

Рецепт жолының жазылуы

Рецептте бас әріппен жазатын мынадай сөздер: рецепттің әр жазылу жолындағы бірінші сөз, дәрілік өсімдіктердің аттары, дәрі-дәрмектердің тривиалды аттары, химиялық элементтердің атаулары.

Кіші әріппен төмендегі сөздер жазылады: өсімдік бөлшектерінің түрлері,

аниондар атаулары, сын есімдер, калий немесе натрий /калий мен натрий органикалық тұздар/

Мысалы: Recipe : Theophyllini 0,25

Dimedroli 0,25

Da tales doses numero 10 in tabulettis

Signa:

Recipe: Decocti radicis Thermopsidis 20,0 -200 ml

Natrii hydrocarbonatis 4,0

Liguoris Ammonii anisati 20 ml

Sirupi simplicis 20 ml Misce. Da. Signa.

§24. Көп сөзді дәрі-дәрмектердің аттары

Фармацевтикалық терминологияда екі және одан көп сөздерден тұратын терминдер қолданылады. а) Екі сөзді терминдердің түрлері

1. қиыса байланысқан /не? қандай?/

2. қиыспай байланысқан /не? ненің?/

Қиыса байланысқан анықтауыш заттың сапасын көрсетеді:

басыңқы сөз

анықтауыш

Зат есім (Nom.) не? / несі?/

Сын есім (Nom.) қандай?

Мысалы:
құрғақ	экстракт
2/ қандай 2	не? 1
кеуделік	эликсир
3/ қандай 2	не? 1
изотоникалық	ерітінді

Nom. еxtractum siccum Gen. extracti sicci

Nom. elixir pectorale, Gen. elixiris pectoralis

Nom. solutio isotonica

Gen. solutionis isotonicae

3. Фармацевтикалық терминологияда қиыспай байланысқан анықтауыш /өсімдіктердің және дәрілік заттардың атауларында/ жиі кездеседі.

басыңқы сөз	анықтауыш
Зат есім Nom.	Сын есім Gen.
не? /несі?/	+ ненің?
Мысалы: 1/ненің?2	несі?1
Cинтомицин	майы (жағатын майы)
Nom. Unguentum	Synthomycini
Gen. Unguenti	Synthomycini
2/ ненің ? 2	несі? 1
Алтей	сиропы
Nom. sirupus	Althaeae
Gen. sirupi	Althaeae
3/ ненің? 2	несі?1
Вазелин	майы
Nom. Oleum	Vaselini
Gen. Olei	Vaselini

Фармацевтикалық терминдерде қиыспай байланысқан анықтауыш жекеше түрінде түрады, ал қиыса байланысқан жекеше немесе көпше түрінде.

Мысалы: нитроглицерин таблеткалары - Tabulettae

Nitroglycerini

Майлардың атаулары

1. вазелин майы (вазелиновое) 2. меңдуана майы(беленное) 3. майсана майы (кастровое) 4. ментол майы(ментоловое) 5. бұрыш жалбызы майы (мяты перечной) 6. шырғанақ (облепиховое) 7. күнбағыс (подсолнечное) 8. терпентин (терпентинное (скипидар)) 9. итмұрын (шиповника ) 10. эвкалипт (эвкалиптовое) 11. бадам (миндальное) 12. зәйтүн (оливковое) 13. шабдалы (персиковое) 14. зығыр (льняное) 15. эфир (эфирное)

Oleum (i) Vaselini ----------- Hyoscyami ----------- Ricini ----------- Mentholi ----------- Menthae piperitae ----------- Hippophaes ----------- Helianthi ----------- Terebinthinae ----------- Rosae ----------- Eucalypti ----------- Amygdalarum ----------- Olivarum ----------- Persicorum ----------- Lini ----------- Citri

Ережеден тыс: какао майы - Oleum (i) Cacao

камфорлы май - solutio (onis) Camphorae oleosa (ae)

қара май /дёготь/- Ріх (icis) liquida (ae)

в) Үш және одан көп сөзді терминдерде сөздердің орын тәртібі былай болады: Басыңқы сөзден кейін қиыспай байланысқан анықтауыш тұрады — қиыса байланысқан анықтауыш соңында тұрады.

ненің? 2 ненің? 3 қандай? 4 несі? 1

Салицил қышқылының спиртті ерітіндісі

Nom. Solutio Acidi salicylici spirituosa

Gen. solutionis Acidi salicylici spirituosae

Спирттердің аттары /spiritus, us m, -спирт/

Қазақша аты	Латынша аты
1. бор спирті /бор қышқылының	Spiritus Acidi borici
спирті/
2. қүмырсқа спирті	Spiritus Acidi formicici
/қүмырсқа қышқылының спирті/
3. салицил спирті	Spiritus Acidi salicylici
/салицил қышқылының спирті/
4.этил спирті 5.камфорлы спирт 6.ментол спирті 7.мүсәтір спирті 8.сабын спирті	Spiritus aethylicus (i) Spiritus camphoratus (i) Spiritus Mentholi Solutio (onis) Ammonii caustici Spiritus saponatus (i)

NB! Мүсәтір – анисті тамшылар. Liquor (oris) Ammonii anisatus (i)

№ 1 жаттығу Берілген терминдерді латын тіліне аударып, Gen. sing, формаға айналдыру.

Үлгі: жүзжылдықтың құрғақ экстракты

Nom. extractum Aloes siccum Gen. extracti Aloes sicci

1. бүрыш жалбыз жапырақтардың тұндырмасы

2. йодтың спиртті ерітіндісі

3. итжидектің қою экстракты

4. мия тамырының күрделі ұнтағы

5. синестролдың майлы ерітіндісі

6. натрий хлоридінін изотоникалық ерітіндісі

7. үлкен жолжелкеннің жапырақтары

8. долананың сүйық экстракты

9. сутек пероксидінің сұйылтылған ерітіндісі

10. ерігіш сульфацилдің жағатын майы

N.B! мүсәтір спирті - solutio (onis) Ammonii caustici

№ 2 жаттығу Фармацевтикалық терминдерді Nom. және Gen. sing, формаға аудару.

а) қиыса байланысқан:

Үлгі: ақ балшық - Nom. Bolus alba Gen. Boli albae

1 сүйытылған хлорсутек қышқылы

2. тазартылған күкірт

3. кеуделік қоспа

4. камфорлы май /жағатын май/

5. ерігіш норсульфазол

6. ащы тұнба

7. криссталды карбол қышкылы

8. тазартылған су

9. майлы ерітінді 10.вагинальды суппозиторий

11.қалпына келтірілген темір 12.изотоникалық ерітінді ІЗ.активтенген көмір

14.асқазан қоспасы

15.сұйық парафин

б) қиыспай байланысқан:

Үлгі: мырыш пастасы - Nom. Pasta Zinci Gen. Pastae Zincі

1. меруертгүлдін гүлдері

2. итшомырт қыртысы

3. шалфей жапырағы

4. эвкалипт жапырағы

5. глицерин майы /жағатын майы/

6. зығыр тұқымы

7. итжидектін тамыры 8. бидай крахмалы

9. эритромицин майы/жағатын майы/

10. жалбыз суы

в) Көп сөзді терминдер

Үлгі: натрий хлоридінің изотоникалык ерітіндісі

Nom. Solutio Natrii chloridi isotonica

Gen. Solutionis Nalrii chloridi isotonicae

1. иодтың спиртті ерітіндісі

2. сутек пероксидінің концентратты ертіндісі

3. камфораның майлы ерітіндісі

4. сутек пероксидінің сұйытылған ертіндісі

5. жүзжылдықтың сұйық экстракты

6. белладонаның кою эксракты

7. термопсистің құрғақ экстракты

8. мия тамырының күрделі ұнтағы

9. корғасынның жай пластыры

2. натрий хлоридінің изтоникалық ерітіндісі

3. алойдың сұйық экстракты

4. итжидектің құрғақ экстракты

г) көп созді терминдер

Үлгі: липой қышкылынын ерітіндісі- Nom. Solutio Acidi lipoici

Gen. Solutionis Acidi lipoici

1. epiгіш сүльфацилдің майы (жағатын май)

2. көктемдегі жалынгүлдің шөбі

3. үлкен жолжелкеннін жапырақтары

4. бұрыш жалбызының жапырағы

5. бұрыш жалбызының суы

д) майлардың аттары

Үлгі: күнбағыс майы - Oleum (1) Неlіаntаі

І.майсана майы 6. зәйтүн майы

2. меңдуана майы 7. итмүрын майы

З.вазелин майы 8. кафоралы май

4.зығыр майы 9. шырғанақ майы

5 бадам майы 10.жалбыз майы

е) спирттердің аттары

1. тазартылған этил спирті

2. камфоралы спирт

3. құмырсқа спирті

4. сабын спирті

5. этил спирті

6. бор спирті

7. мүсәтір спирті

№3 жаттығу

ж) Nom. және Gen.sing. форм. аудару

1. тұндырылған күкірт

2. тазартылған бал

3. сүйық экстракт

4. медициналық эфир

5. май меруертгүлі

6. көктемдегі жалынгүл

7. медициналык капсула

8. кеуделік эликсир

9. жай сироп !0. жай тұнба

11. ішекте еритін таблетка

12. стерилденген ерітінді

13. алтей сиробы

14. шырғанақ жемістердің қайнатпасы

15. сынаптың сүр майы (жағатын майы )

16. еркек қырыққұлақтың қою экстракты

17.көктемдегі жалынгүлдін құрғақ экстракты

18. салицил қышқылының спиртті ерітіндісі

19. тұндырылған сынаптың ақ жағатың майы

20. мия тамырының күрделі ұнтағы

21. зәйтүн майы

22. жалбыз майы

23. мүсәтір спирті

24. сабын спирті

25. бор спирті

26. анис майы

27. асқазан таблеткалары

28. сұр жағатын май