7) Атомдардың биогенді миграциясы.

Атомдардың биогенді миграциясы заңы (В.И.Вернадскийдің): жер бетінде және жалпы биосферада химиялық элементтердщ миграциясы тірі заттьң тікелей қатысуымен жүзеге асырылады - бүл биогенді миграция.

8) Тұрақты даму. Тұрақты даму концепциясы.

1992 жылы Рио-де-Жанейрода өткен БҰҰ конференциясында Брундтланд комиссиясы баяндамасымен енгізілген және заңдастырылған тұрақты даму ғылыми термині публицистикалық әдибиеттерде талқыланды. 1989 жылы

ақпараттық ортаға «Біздің жалпы келешек» атты кітабының аудармасы шықты, бұл шығарылым ағылшын термині «sustainable development» орыс тіліне «тұрақты даму» деп аударылған болатын.

1970-ші жылдың ортасында тұрақты даму терминін Барбара Уорд қолданды. Ол өз зерттеуінде «Қоршаған ортаны сақтамай, даму болмайды» деп көрсетті. Брундтланд комиссиясының баяндамасына тұрақты даму терминіне саяси ой қосқан болатын. Ал Рио-де-Жанейрода өткен конференцияда оның

халықаралық, экономикалық, әлеуметтік аспектілеріне ерекше назар аударылған болатын. Нәтижесінде ХХ-шы ғасыр соңында тұрақты даму сөздің жіктелу үлгісі маңызды болды.

Жылдар өте келе тұрақты даму ұғымын экологтар да енгізді. Экологиялық тәсілге сәйкес тұрақты дамудың анықтамасы әмбебап. 1989 жылы сондай Тұрақты даму қоршаған ортаның және қоғамның генерациялар теңдігінен, адамгершілік ұстанымынан, түрлерден, топтардан құрылады. Тұрақты даму

анықтамасын Брундтланд комиссиясы екі қарама-қарсы түсіндірулер арқылы анықтайды: бірінші жағынан «әдеттегі өсу шегінің» баяулатылған екпіні, екінші жағынан, «қоршаған ортаның сыйымдылық шектерде шикізат

шығынының өсуі». Кейбіреулер тұрақты дамудың қарапайым терминін қолданады. Тұрақты даму саяси ұран емес, ол шынында әрбір адамның түсінетін әрекетті жақсарту орны. Сайып келгенде, әрбір адам әдептанумен

өзіне меншікті сәйкестікте тұрақты дамуды түсінеді.

Тұрақты даму үш құрастырушыларға бөлінеді :

− әлеуметтік тұрақты даму;

− экономикалық тұрақты даму;

− экологиялық тұрақты даму.

Әлеуметтік тұрақты даму − бұл даму қорларды пайдаланудағы адамдардың тең құқығын қамтамасыз ету мақсатында және тиісті әлеуметтік әділеттіліктерге бағытталған. Әлеуметтік капиталдың ең маңызды түрлері

болып, әлеуметтік амандық, мәдени даму, тәртіп және т.б. саналады. Экономикалық тұрақты даму − адаммен жасалған сүйемелдеу капиталы, адамдық капитал (соның ішінде ақпараттық және мәдениеттік) және табиғи

капитал. Мыналардың жанында қоршаған орта күзетіне шығындардың экстернализациясынан кету қажет.

Экологиялық тұрақты даму − адамдардың амандығы шикізат қайнарларын сақтау және қоршаған ортаны ластанудан қорғауды қамтамасыз ету.

Сайып келгенде, тұрақты дамудың анықтамасында тұрақтылық жобаланбайды, даму ұзақ түрде және әрқашан болады. Сондықтан, тұрақты дамудың басты мақсаты - берік ғылыми база жасау.

Тұрақты даму − қазіргі уақыттың қажеттілігін қанағаттандыратын, бірақ келешек ұрпақтың қабілеттілігінің меншікті қажеттіліктерін қанағаттандыруды қауіп-қатердің астына қоймайтын даму. Болашақта тұрақты дамуды 4 белгіге ерекшелеуге болады. Тап осы белгілер табиғи қорлардың топтастыруларынан және олардың ұдайы өндіріс динамикасынан құрылады:

 Қайта жаңаратын (жер, орман) табиғи қорлардың санының біраз уақытта азаймауы.

 Қайта жаңара алмайтын (күн, жел) табиғи қорлардың азаюын мүмкіндігінше баяулату.

 Мүмкіндігінше қалдықтарды азайтатын қор жинақтаушы технологияларды және аз қалдық шығаратын өндірістерді енгізу. Қоршаған ортаның ластануы (жалпы және бөлек түрде), оның деңгейінен, шамадан тыс

аспауы керек .

 Заңға сүйенген тұрақты дамудың негізін жасау, табиғатты қолдану экономикалық механизмдер арқылы жөнге салу және қоршаған ортаны қорғауБұл төрт белгіні тұрақты даму концепциясын өңдеу кезінде тиісті есепке

алынуы керек. Тұрақты даму концепциясы − бұл дамуда қоршаған орта факторлары, әсіресе экономика ескеріледі. Тұрақты даму концепциялары өркениет тарихында өте маңызды лайықты талаптар туралы дамудың негізі болатын принциптерді келтіреді:

− табиғат және қоғаммен аралық теңдік;

− қоғам ішіндегі теңдік кезеңдегі даму (бөлек елдер мен олардың аймақтары, өркениеттер мен ірі дүние жүзілік агломерациясы);

− адамзаттық қазіргі заманғы және келешек жағдайының аралық теңдігі. Келешек ұрпаққа арналған табиғи қорлардың тіршілігін сақтауы.

− егер адамзат ақылға табиғат пен өз меншік өмірін бағындырса, онда бақытын табады.

Тұрақты даму бағдарламасы 5 негізгі қайшылықтан тұрады. Оларды шешу үшін әр түрлі даму тәсілдерін қолданады. Бұл қайшылықтар өзін жою жолымен рұқсат ете алмайды, рұқсат синтезін талап етеді:

− нақты өмір аралығындағы және табиғат пен үйлесімді өмір сүру; қайшылығы, адамдардың тиісті орнында болуы және табиғатпен үйлесімді өмірде болуы;

− нақты даму және қоршаған орта қайшылығы;

− қазіргі заманғы және келешек ұрпақ аралығындағы ынта қайшылығы;

− бай және кедей елдердің адамдары аралығындағы қайшылық;

− экономика ішіндегі қайшылықтар: өндіріс үлгілерінің орындаулары және оны тұтынуға жағдай жасаушылар, тұрақты дамуды шығаруды және азайтуды болжайды. Тұрақты дамудың негізгі маңызды мақсаты – қажетті

мөлшерде организмдердің табиғи бірлестіктері қайта қалпына келуі.