10 Сурет. Шиналардың кең тараған түрлері.

Шиналардың көлденең қимасының көп тараған түрлері. Шинаның көлденең қимасының қарапайым түрі – жақтарының байланысымен тікбұрышты b/h 1/8-ден 1/12-ге дейін (10, а суреті). Бұлар жалпақ шиналар деп аталады. Олар қоршаған ортаға жылудың жақсы бөлініп жіберілуін қамтамасыз етеді, өйткені салқындау бетінің көлемге деген байланысы бұл жерде кез-келген басқа түрдегі шиналарға қарағанда үлкенірек. Z өсіне қатысты бұрылыс кедергісінің кезеңі у өсіне қарағанда көптеген есе артық. Демек, үш фазаның өткізгіштерін у жазықтығына орналастырған кезде – у жалпақ шиналар КЗ кезіндегі біршама электродинамикалық күштерге қарсы тұруға қабылетті.

Жалпақ шиналарды 120 x 10 = 1200мм²-қа дейінгі көлденең қимамен жасайды. Мұндай алюминийден жасалған шиналардың рұқсат етілген ұзаққа созылғандағы ағысы ауаның қалыпқа келтірілген 25⁰ температурасында 2070 А-ге тең. Үлкен жұмысшы ағысы кезінде арасында саңылауы бар екі немесе үш жолақтан тұратын құрамдас өткізгіштерді қолдануға болады (10, б, в суреттері). Рұқсат етілген ток осы кезде сәйкесінше 3200 және 4100А-ге дейін, яғни жолақтардың санына мүлде пропорционалды түрде емес болып өседі. Бұл сыртқы әсермен – айнымалы токты құрамдас өткізгіштің бетіне ығыстырумен түсіндіріледі. Токтың құрамдас өткізгіш жолақтарының арасына бөлініп таратылуы біркелкі емес, қуаттылық шығындары айтарлықтай көбейеді.

Құрамдас өткізгіштердің жетіспеушілігі сондай-ақ орнатудың қиындықтары мен механикалық төзімділіктің жеткіліксіздігінде болып отыр. Соңғысы КЗ кезіндегі жолақтардың өзара әсерлесуімен түсіндіріледі. Жолақтардағы токтар біркелкі бағытталғандықтан олар жақындасуға талпынады. КЗ кезінде жолақтардың бірігуін болдырмау үшін, олардың арасында тиісті бекітпесі бар аралық төсеніштердің болуы қажет. Үш және төрт жолақтардан тұратын өткізгіштердің айнымалы ток кезінде сөзсіз қажеті жоқ. Екі жолақтан тұратын өткізгіштердің қолданылуы шектеулі.

Үлкен жұмысшы токтар кезінде екі оттық өткізгіштерден тұратын құрамдас шиналар қолданылады (10 г суреті).

Бұл жерде сондай-ақ астаулардың арасына аралық төсеніштер қажет.

2000А-ден жоғары болатын жұмысшы ток кезіндегі шинаның көлденең қимасының ең жетілдірілген түрі дөңгелек сақиналы болып табылады (10, д суреті). Қабырға қалыңдығының құбыр диаметріне деген ара-қатынасын дұрыс таңдаған кезде жылудың жақсы бағытталуы, және механикалық төзімділік қамтамасыз етіледі. Бұрылысқа қатысты кедергінің кезеңі кез-келген бағытта да бірдей. Сыртқы диаметрі 250 мм және қабырғасының қалыңдығы 12 мм-ге дейін болатын құбырлар қолданыс тапты.

11 Сурет. Па-640 маркалы іші қуыс алюминий өткізгіш Өңделген иілгіш өткізгіштер

ТҚ 35 кВ-та және жоғарыда қатты шиналар мен қатар иілгіш көпсымды болат пен алюминийден тұратын өткізгіштер, сондай-ақ араларында аралық төсеніштері бар екі, үш және төрт сымнан тұратын бумалар қолданылады. Өткізгіштің мұндай құрылғысы жұмысшы токтың өсуіне және коронирленуді болдырмауға мүмкіндік береді. РУ 50 кВ-да және одан жоғарысында ПА 500 және ПА 640 маркалы іші қуыс алюминий өткізгіштерді (11 сурет) және осындай сымдардан құралған бумаларды қолданады. Бұл иілгіш өткізгіштер диаметрі 45 және 59 мм болатын және сәйкесінше 1340 және 1680 А болатын рұқсат етілген әлеуеті (нагрузкасы) бар фасонды қимадан тұратын сымдардан тоқылған.

Өткізгіштердің қимасы мен олардың фазадағы санын коронирленуді болдырмау үшін келіп қосылатын жұмысшы токқа және нақтылы көрсетілген кернеуге сәйкес таңдап алады. Рұқсат етілген токтық әлеуетті көбейту үшін фазадағы өткізгіштердің жалпы қимасын үлкейтсе болғаны. Коронирленуді өткізгіштердің санын немесе олардың диаметрін өсіру арқылы жоғалтуға болады. ПО-дан 1150 кВ-қа дейінгі нақтылы көрсетілген кернеуі бар РУ үшін коронирленуді болдырмайтын жалғызданған өткізгіштер мен бумадағы өткізгіштердің ең кіші қималары, сондай-ақ рұқсат етілген жұмысшы токтар төменде көрсетілген:

Келтірілген мәліметтерден көрініп тұрғандай, АС маркалы жалғызданған өткізгіштер қоса санағанда 220 кВ кернеу мен 1050 А-ге дейінгі жұмысшы ток жүрген кезде қолданылуы мүмкін. Үлкен нақтылы көрсетілген кернеу мен үлкен жұмысшы ток жүрген кезде бірнеше сымдардан тұратын бумалар керек. 500 кВ-тық кернеу кезінде АС маркалы 2440 А рұқсат етілген тогі бар екі өткізгіш немесе ПА 640 маркалы 1680А рұқсат етілген тогі бар бір өткізгіш қолдануға болады. Үлкен жұмысшы ток жүрген кезде рұқсат етілген токты 3360А-ге дейін өсіруге мүмкіндік беретін ПА 640 маркалы екі өткізгіш алып қолданған жөн. Осы кезде бумадағы сымдардың саны ең аз болып шығады, алюминий шығыны мен айырғыштардың тізбектерінің саны азаяды, құрастырып орнату жұмыстары жеңілдейді.

2 кесте

Номиналды кернеу, кВ	Өткізгіштер маркасы	Өткізгіштер диаметрі, мм	Рұқсат етілетін тоқ, А
110	1АС 120/19	15,2	380
150	1АС 240/39	21,6	610
220	1АС 600/72	33,2	1050
	3АС 150/24	317,1	1335
330	2АС 240/39	221,6	1220
	3АС 300/66	324,5	2070
500	2АС 700/86	236,2	2440
	1ПА 640	159	1680
750	2ПА 640	259	3360
	3ПА 500	345	4020
1150	4ПА 640	459	6720