30 Сурет. Электромагниттік жылжыту қозғалтқышы (а) және электромагниттік тұрақты токтың статикалық сипаттамалары (б)

Өшіргіштің механизмін босату үшін қажетті қуат қосылу үшін қажетті қуатпен салыстырғанда үлкен емес. Сондықтан өшіру электромагнитінің тізбегін тұйықтау реленің кіші көлемді байланыстарымен орындалуы мүмкін.

Өшіргіштің еркін ажыратылуын қозғалтқыштың жылжымалы мүшесінің тұрысына қарамай қамтамасыз ететін механикалық құрылғы еркін механикалық тіркеуді ағыту құрылғысы деп аталады.

Қозғалтқыштардың көпшілігі осындай құрылғылармен жабдықталған. Олар еркін ажыратылуы басқа әдістермен қамтамасыз етілетін кейбір пневматикалық қозғалтқыштарда тапшы.

Негізгі әдебиет: 1[120-160]

Қосымша әдебиет: 1[210-228]

Бақылау сұрақтары:

1. 1.Айнымалы токтың қысқа тұйықталу кезіндегі электр тізбегінің ажыратылу процессін суреттеу.

2. Ауалы өшіргіштердегі доғаны сөндіру.

3. Ауалы және майлы өшіргіштердің өзіне тән қасиеттері.

4. 1 кВ-тан жоғары айнымалы токтың өшіргіштері.

5. Өшіргіштерге қойылатын талаптар.

6. Өшіргіштерге басқарулар.

№4 Дәріс конспектісі.

Дәріс тақырыбы: Тұрақты токты өшіргіштер - 10кВ-тан жоғары тұрақты ток өшіргіштері. Жоғарғы кернеудегі тұрақты ток өшіргіштердің конструкциясы

Тұрақты ток тізбегін, дәлірек айтсақ тұрақты ток бағытын ажырату процесі (ТТ), тұрақты ток кезіндегіге қарағанда едәуір айырмашылығы бар. Доғаның сөнуі және айнымалы ток тізбегінің өшірілуі токтың нөлдік мәніне жуық кезінде болады, бұл процесс әрбір период кезінде 2 рет қайталанады. Тұрақты ток нөлге келмейді. Тұақты ток тізбегін сөндіру үшін ток нөлге жеткенше кедергіні көбейту керек. Бұндай кедергі ретінде доғаны қолдануға болады, ажыратып қосқыштар ретінде қолданылады сипаттамасы талаптарға сай болуы керек.

Қысқа тұйықталу тізбегіндегі бір полюсті ажыратқышты қарастырамыз, индуктивтілігі L және кедергісі R (сурет 31).

, (13.1)

где U – желі кернеуі; - тұрақты уақыт.

Мысалы уақыттан кейін ажыратқыш ажыратылғанда ток керекті мәніне жетпегенде . Онда тізбекке тік бұрышты сипатамалы доға кедергісі еңгізеді. , оптимальды ажыратуды аламыз (сурет 32). Доғалы аралықта кернеу тез арада нөлден шексіздікке көбейеді, тең, және нөлге жеткенше өзгеріп отырады. Бұл анализ максималды токтан төмендеп, ал энергия, доғалы аралықта минимальды төмендегенің көрсетеді.

Сурет 31 - Қысқа тұйықталу кезіндегі тұрақты ток схемасы

Доғаның өтуін анықтау және энергияның бөлінуі. I тоғы жанасқан кезде келесідей жағдайлар туады: жақын аралықтағы доғадағы I_к токпен U кернеу (сурет 33 а), (сурет 33, б). Бұл ток келесідей формуламен анықталады

Екі формулада тұрақты ток экспонентермен өзгертеміз . (сурет 32).

Сурет 32 – Тік бұрышты сипаттамалы доғалы тізбектегі токтың өзгеру процесін.

Сур. 33 Токты ажырату кезіндегі схема

Жалпы ток I, келесідей қосындыға тең , уақыттан кейін нөлге жетіп және экспонентерге өзгереді., тоғы тоғына тең болады:

.

Бұдан уақытты алуға болады :

.

Доғалы ажыратқыш аралығында болатын энергия келесідей болады

(13.4)

, қодана отырып (13.4)-ды келесідей алуға болады.

.

А өрнегі екі слагаемыйдан тұрады. Біріншіден электромагниттік энергияны өрнектейді, ол уақытқа және индуктивтілігіне тәуелді. -де жинақталған энергиямен ток азайган сайын, ажыратқыштың кантактының ажырауы соғырлым тез болады. Екіншіден доғаның жану уақытында ажыратқышқа келетін энергияны көрсетеді. Ол токтын төмендеу жылдамдығына сәйкесінше ажыратқыш конструкциясында және доға сөндіргіш сипаттамасына тәуелді болады. Ток неғұрлым азайған сайын, соғұрлым энергия мен доғанын уақыты аз болады. Егер де доғаныңкернеуі ең үлкен мәнге жеткізілген болса , онда энергиясы нөлге дейін баруы мүмкін. Бірақта доғаның кернеуі электрлік құрылғы өткізгіштігіне сенімді жұмыс шарттарына байланысты. Элегазды ажыратып қосқыштар. 110кВ класына арналған ВГБУ сериалы ажыратқыштар. Олар ток трансформаторлары, үшфазалы басқару (з3 фазалы гидропривод) және полярлы кірістер (элегазды ауа) орналасқан. ВГБУ типті элегазды ажыратқыш: 1-кантакты пластина, 2-кіріс, 3-трансформаторлы токтар блогы, 4-өшіргіш құрылғыларү 5-беріліс механизімі, 6-фильтр, 7-газ толтыруға арналған блог, 8-гидропривод, 9-жағдай көрсеткіш.

Сурет 33- Элегазды ажыратқыш

110-220кВ номиналды кернеуге арналған элегазды құрылғылар жинағы. КРУЭ ЯГК-100 типті қазіргі замандағы элегазды таратқыш құрылғының бірі болып табылады.

110-500кВ кернеу класына арналған КРУЭ ұяшықтары. 1-ажыратқыш, 2-ток трансформаторы, 3-аппараты шкаф, 4-желі ажыратқыштар, 5-гидропривод, 6-желілік жерлестіру, 7-енгізу кабельнің ажыратқыш, 8-кабельді енгізу, 9-шиналық ажыратқыш, 10-сильфонды компенсатор, 11-шиналық жерлестіру, 11-рама, 13-ажыратқыш пен жерлестіру жетегі, 14-үшфазалы жинақталған шиналар, 15-мембрана, 16-элегазды тығыздығының датчигі, 17-элегаз.

Сурет 34-110-220кВ номиналды кернеуге арналған элегазды құрылғылар жинағы

Негізгі әдебиет: 1[167-175]

Қосымша әдебиет: 1[210-228]

Бақылау сұрақтар:

1. Тұрақты токты өшіргіштер - 10кВ-тан жоғары тұрақты ток өшіргіштері.

2. Автоматты тез жылдамдықты тұрақты ток ажыратқыштар

3. Жоғарғы кернеулі тұрақты ток ажырату тізбегі.

4. Ығысу тоғы әдісі.

5. Кернеу мен токтың ажырату кезіндегі өзгерісі.

№5 Дәріс конспектісі.

Дәріс тақырыбы: Айырғыштар, жүкті ажыратқыштары, балқығыш сақтандырғыштар . Коммутациялық аппараттар 1 кВ дейін – автоматтандырылған, автоматтандырылмаған ажыратқыштар, электромагниттік байланысқыштар және іске қосқыштар .

Айыруға арналған коммутациялық аппарат өзімен 1 кВ -тан артық кернеу үшін ұсынады, негізгі тағайындалуы –– көрінетін үзілістер жасау және жүйе бөлімдерін бөлектеу, электрлік ­ құрулар, бөлек аппараттарды кернеуде болғандықтан басқа бөлшетерден бөлектеп, қауіпсіз жөндеу жұмыстарына жағдай жасау. Негізгі жұмысы, сонымен қатар айырғыштар басқа мақсаттарда қолданылады, себебі олардың құрлысы рұқсат етеді; атап айтқанда :1) өшіруге және қосуға арналған орта қуатты күштік трансфарматорлардың және шек қойылған ұзындық сызықтарының қатал анықталған шарттары бойынша ;2) АҚ ауыстырып қосу және жалғауға арналған ­ құрама шиналар жүйелері басқаны қосқанда ток үзіліссіз болады ;3) жүйені қосалқы пышақтар көмегімен сөндірілген және бөлектенген учаскелеріне жерлестіру үшін осы мақсаттар ескеріледі .

Сурет.34. Схема айырғыштарды қолдануды түсіндіреді:а)- жөндеуге арналған оңашаланған ажыратқыш; б - қосылулардың ауыстырып қосуға арналған

Айырғыштардың құрлысы қарапайым болады . Ауада көрінетін үзілу міндеттімен жағдайда сенімді түрде « сөндірілген », не қаралатын болік көршілес бөлімдерден нақты түрде сөндірілген және бөлектенген . Айырғыштар қолымен және электродвигательмен автоматтандырылмаған түрді басқаруды жабдықтайды ­. Айырғыштың құны ­ ажыратқыштың құнынан , жөндеуді төмен дәрежеде талап етеді.

Айырғыштардың жұмыс істеу шарттарынтөменгі үлгіде түсіндіреміз. Жөндеуге арналған ажыратқыш дайындауына ол тиісті сөндірілген болу керек және ­ көршілес бөлімнен бөлектеу , екі айырғыштың арқасында QS1 және QS2 (Сурет .34, а)кернеу түсірілген. Осы жағдайда айырғыштар сыйымдылық тоқты сөндіріп тастайды, жүйедегі кернеу және сиымдылық ажыратқыштың мағнасы анықталады. Бұл ток аз , және айырғыштардың контактілерінде доғалық разряттар пайда болады. ­ Айырғыш ажыратқыштар сөнгеннен кейін Q, жөндеуге жататыны , екі жағымен QSG1 және QSG2 қосымша пышақтарымен желестірілу керек .

Токқа косылған АҚ қосылуларының ауыстырып қосуды өндіру, міндетті түрде аз кедергімен қосылуы керек. Мысалы , ­ екі параллел айырғыштар QS1 және QS2 ­ ( сурет.34, б ) егер айырғыштың бір бөлігі тоққа коылып тұрғанда, екінші айырғышты ажырату қауыпсіз. Егер бір айырғышты ажыратса тоқ бір бөліктен екінші бөлікке өтеді. Бұл жағдайда контактілерде доға құрылмайды .

Жалпы полюстермен басқаруды үшполюсті айырғыштар ерекше қолданылуға алынды. Соңғылары өз-ара механикалық , электрлік немесе пневматикалық байланыса алады.

Ішкі қондыруларға арналған айырғыштар. Бұлар айырғыштар әдеттегі тік - шабуды орындайды,негізге тік бұрышты жазықпен айналады.

РВР - ішкі қондырғыларға арналған үшполюсты айырғышы түрі, шабушы ( сурет.35) екі тіреулі бөліктері болады, 1 полюске , түбірге орнатылған 2 профильдік болаттан . 3 Үшіншісі –– ауыр бөліктеу негізгі пышақтары қозғалысқа келтіру үшін қызмет етеді ­ 4. Айырғыш қосымша пышақтармен жабдықталған 5 жерлестіру үшін – біреумен немесе екімен әрбір полюста . 6 Негізгі пышақтар басқаруға үшін білік қызмет етеді және рычагтар жүйесі әрбір полюсі. Бастаушы рычагтар білікте нығайған және ауыр изоляторлармен шарнирды қосылған . Соңғылар пышақтармен қосылған . Білік айналдыру келтіру арқылы іске қосылады . Осы жағдайда пышақтар шамамен 60º бұрышқа бұрылады ­. Жерлестірілген пышақтар 5 әрбір жақтары ерекше біліктерге нығайған 7 және өз-ара мыс шинамен қосылған Жерлестірілген пышақтарды басқару ­үшін ерекше келтірулер керек 9.

Айырғыштың ток жүретін бөлігі (8 шиналарды, контактілерді, пышақтарды қосатын қысқыштар) айырғыштардың номиналды тоғымен орындалады. Соңғылары көбірек болған сайын , пышақтар қимасы көбірек болады. 1000 А дейінгі ­ номиналды токпен істейтін айырғаштардың ( сурет .36) пышақтары екі мыс поюстерден тұады 1 тік бұрышты ­ қима, катаклі тіреуді қамтыйды 2. Тірудің жақ беттері цилиндрлік түрді болады және пышақ пластиналарымен сызықты контактілер құрады. 3, контактегі қысымды серіппеге отырғызылған оқтама жасайды. Пышақтарға қысым, шошақтары бар 4 болат пластиналар арқылы беріледі. Қысқа тұйықталу кезінде тоқтың тез артуына байланысты пышақ пластиналары бір-біріне тартылады, ­ контактідегі қысымды үдетеді. Болат пластиналар магниттік индукцияны үлкейтеді, және кантактілерде қосымша қысым жасайды . Осындай манитты құыпылар айырғыштардың үлкен бөлігін жабдықтайды.

Номиналды тоғы 1000 А жоғары айырғыштардың негізгі пышақтар екі және төрт бөлікті қорап қималардан тұрады ( сурет 35). Контакті ­ бетін қалындығы 20 мкм күміс қабатпен жабылады Сонымен қатар магнитті құлпылар қарастырылады.

Айырғыштардың номиналды тоққа тәуелді байланысты келтіру арқылы негізгі және жерлестірілген пышақтарды басқарады. Ал қолдың көмегімен келтіру рычакты жүйе немесе тісті беріліс ұсынатны, соның арқасында адам өз қолымен айырғыш білікті айналдырады. Айырғыштардағы номиналды тоқ көп болған сайын, контактідегі үйкеліс күші артады. Сәйкесіншек елтіру механизмі есептелген болу керек .

Сурет 35. РВР 10 кВ, 2000 А типті екі пышағы жерлестірілген жинақтары бар

үшполюсті

Сурет 36. РВР 100кВ, 1000 А үлгісі контактілі айырғыштардың жүйесі

Наминалды тоғы 4000 А және одан да жоғары келтіруді біріншілік берілісін, қолмен немесе электрлікдвигатель ­арқалы басқару. Жерлестірілген пышақтар үшін бөлек келтірулер қолданылады, әдетте рычагты . Соңғылары негізгі пышақтарды келтіруді қоршайды, негізгі пышақтарістеп тұрғанда қосалқыжерлескен пышақтар істеп кетпеу үшін, сонымен қатар керісінше жерлескен пышақтар істеп тұрғанда негізгі пышақтар қосылып кетпеуі . Суретте 37. 10 кВ, 2000 А үшполюсті жерлестірілген пышығы бар айырғыш көрсетілген. 1. Келтірілген негізгі пышақтардың - электрқозғалтқышты, ал ­жерлескен пышақ 2- иректі. ­ Барлық келтірулерде сигнал беру алдын ала ескерілген.

Сурет.37. РВР үлгісі үшполюсті жерлестірілген пышығы бар айырғышты құру