Электр станцияларының типтері мен сипаттамалары

Электр энергиясының негізгі бөлігін өндіретіндер:

1) Жылу станциялары (ТЭС), конденсациялық (КЭС) және жылуфикациялық (ТЭЦ);

2) атом электр станциялары (АЭС);

3) гидро электр станциялары (ГЭС) және гидроаккумаляциялық станциялар (ГАЭС).

Энергияның аздаған бөлігін дизель электр станциялары өндіреді (ДЭС), сондай-ақ газтрубиналы (ГТУ) және бугазды қондырғылармен (ПГУ) өндіріледі.

Жандандыратын энергия көзінде жұмыс істейтін электр станциялары ерекше орын алады: күн (СЭС), жел (ВЭС), геотерменалды (ГЕОТЭС) және су толқу станциялары (ПЭС). Бәрақта бұл станциялардың суммалық қуаты мәнсіз.

Электр станциялар типтері ........................................... КЭС ТЭЦ

Меншікті капитал салу, тен/ кВт.............................. 100-150 165-200

Электр энергиясының өзіндік құны, тиын/(кВт-ч)…. 0.5-1,0 0.3-0,8

Электр станциялар типтері............................................ АЭС ГЭС

Меншікті капитал салу, тиын(кВт-ч)…. 0,45-0,8 0,04-0,2

Негізгі әдебиеттер: 1 [12-21]

Қосымша әдебиеттер: 1 [430-440]

Бақылау сұрақтары:

1. Электр энергиясын тұтыну.

2. Энергия сапасына және сенімділігіне қойылатын талаптар.

3. Электр станцияларының типтері және сипаттамалары.

4. Энергия жүйе режимдері және электр энергиясын өндіруде электр энергиясының үлесі.

№2 дәріс конспектісі.

Дәріс тақырыбы: Өткізгіштер, айырғыштар, кабельдер – айырылмаған қатты өткізгіштер, иілгіш өткізгіштер. Өткізгіштер мен аппараттарды қыздыру. Магнит өрістерінде орналасқан болат құрылғыларды қыздыру.

Бұл түрдегі өткізгіштерді шиналар (қызбайтын өткізгіштер) деп атау ұйғарылған. Экономикалық тәртіптің түсініктері бойынша тек қана алюминий мен оның әртүрлі электрлік және механикалық сипаттамалары бар қортпаларынан жасалған шиналарды қолданады. Шинаның түрі мен көлденең қимасының өлшемдерін сыртқы әсерлер құбылысын, сондай-ақ КЗ кезіндегі термикалық және динамикалық мықтылық талаптарын есепке ала отырып, жұмысшы токка сәйкес таңдап алады.

Сыртқы әсер. Белгілі болғандай, айнымалы ток өткізгіштің бетіне ығыстырылып шығарылады, осы кезде қуаттылықтың шығындары көбейеді, бұл кедергінің көбейгендігімен пара-пар. Оңашаланған өткізгіштің айнымалы ток кезіндегі белсенді кедергісінің R_a тұрақты ток кезіндегі және сол температурадағы кедергіге R деген байланысын сыртқы әсер коэффициенті К_{n =} R_a/R деп атайды.

7 сурет. Қимасы тікбұрышты 8 сурет. Қимасы дөңгелек құбырлардағы шиналардағы сыртқы әсер сыртқы әсер коэффициен коэффициенті

9 Сурет. Алюминий құбырлардың белсенді кедергісінің қабырғаның қалыңдығына тәуелділігі.

Ол өткізгіштің түрі мен көлденең қимасының көлемдеріне, және токтың жиілігіне байланысты. 7, 8 суреттерде тікбұрышты және дөңгелек қималы өткізгіштердегі сыртқы әсер коэффициентін анықтау үшін қисық сызықтар көрсетілген. Абцистер өсінің бойында шамасы жинақталған, бұл жерде- жиілік;R – тұрақты ток кезіндегі ұзындығы 1000 м болатын өткізгіштің кедергісі. b/h мен t/D байланысы көрсеткіштер ретінде қабылданған. Суреттерде көрсетілгендей, ұлғайған сайын сыртқы әсер коэффициенті жылдам өседі.

Кедергі R өткізгіш қимасына s кері пропорционалды болғандықтан, қимасы үлкейген сайын сыртқы әсер коэффициенті ұлғайады деп айтуға болады. b/h мен t/D байланысы неғұрлым аз болса, сыртқы әсер коэффициенті соғұрлым аз болады. Дәл сондай құбырларға қарағанда тұтас қималы өткізгіштер үшін ол айтарлықтай үлкен. Мысалы, диаметрі 60 мм болатын дөңгелек алюминий өткізгіштің қимасы мен диаметрі 100 мм болатын алюминий құбырдың қимасы t/D = 0,1 арақатынасы кезінде бірдей болады және 28,3 см²-қа тең. Демек, олардың тұрақты токқа деген кедергісі мен арасындағы байланыс та бірдей болады (R = 0,01225 Ом және = 63,8 Гц^1/2/Ом^1/2). Алайда сыртқы әсер коэффициенті бірінші жағдайда 1,375-ке тең, ал екінші жағдайда – 1,025-ке тең. Демек, көрсетілген өлшемдері бар құбырдың белсенді кедергісі тұтас қималы дөңгелек өткізгіштің кедергісінен 25%-ға кем.

Диаметрлері 50 ден 150 мм-ге дейінгі алюминий құбырлардың белсенді кедергісінің қабырғаның қалыңдығына тәуелділігі 9 суретте көрсетілген. Қабырғаның қалыңдығы ұлғайған сайын, өте аз мағнадан бастап, құбырдың қимасы ұлғаяды, ал оның кедергісі қандай да бір ең аз шамаға жеткенше жылдам азаяды. Қабырғаның қалыңдығы ары қарай өскен кезде құбыр қимасы өсуін жалғастырады, алайда оның белсенді кедергісі азаймай ғана қоймайды, сонымен қоймай тіпті сыртқы әсер коэффициентінің тез өсуінің салдарынан біршама өседі. Белсенді кедергінің ең төменгі мөлшеріне сәйкес келетін құбыр қабырғасының аумалы қалыңдығы диаметрге емес, тек қана материалдығң салыстырмалы кедергісі мен жиілігіне байланысты. Дөңгелек қималы алюминий құбырлар үшін 50 Гц жиілікте қабырғаның аумалы қалыңдығы 20 мм-ге, ал мыс құбырлар үшін 14 мм-ге таяу болады. Қабырғасының қалыңдығы аумалы деңгейден асып кететін құбырларды қолданудың орынсыз екендігі аитпаса да түсінікті.