2012-2013 Оқу жылына пәндердің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету картасы

Автор	Название	Год изд.	Экз.
	Нормативные акты
	Учебные пособия, учебники
Кондрашов В.А.	Этика. Чичина Е.А. Эстетика.	1999	15
	Дополнительная литература
	Краткий словарь по эстетике./ М.Ф.Овсянникова.	1983	2

№ 1 дәріс. Этика және этикет ұғымдары

Мақсаты: студенттерді «этика» және «этикет» ұғымдарымен таңыстыру

«Этика» және «этикет» сияқты сөздер мәні бойынша жақын ұғымдар. Бірақ этика көбінесе адамгершілік, мораль ұғымдарымен байланысты болса, этикет адамның жүріс-тұрыс ережелерін қалыптастырады. «Этика» сөзінің грек тілінен аудармасы – әдет, ал этикет сөзінің француз тілінен аудармасы – церемониал, жазу. Адамдардың арасында пайда болатын қоғамдық, адамгершіліктік нормалар көпғасырлық процестің нәтижесі. Саяси және экономикалық жағдаят, мәдени және отбасылық қатынас бұл нормаларсыз болуы мүмкін емес. Адамдардың жүрiс-тұрыстар және қарым-қатынастары қатал тәртіппен байланысты. Этикет - бұл өзі арасында адамдардың қарым-қатынастары нормалардың, ережелердің көрінісі. Қоғамда әрбір адамның жүрiс-тұрыстары – сол әлеуметтік ортада қалыптасады.

Этикет халықтарының салттары мен дәстүрлерін мұра етіп жатады. Бұл ережелер барлығына ортақ келіп жатады, өйткені олар әлдеқандай бір өкілдермен ғана емес бүкіл қоғаменмен, әлеуметтік-саяси жүйелермен байланысты.

Бұл ережелер адам мәдениетін көрсетеді, бірақ этикеттің талаптары абсолютт іболып келмейді - өмір шарттары өзгерісе – этикеттің де өзгеруі мүмкін. Этикет талаптарының орындалуы орынынан, уақытынан және жағдайларынан тәуелді болады. Мысалы, қонақта және ресми қабылдауларда тамақ ішумен байланысты көп ережелерді орындасақ, серунде, пикниктерде бұл ережелер орындалмайды.

Этикеттің нормаларына жататындары: адамның жүріс-тұрысы, мәдениеті, сыртқы түрі, киімі және т.б.

Қазіргі іскер этикет ресми шараларда қолданылады, адамдардың қоғамдық жүрiс-тұрысы реттеп жатады (қабылдаулар, рәсімдер, келіссөздер).

Этиканың категориялары. Көптеген философиялық-теориялық пәндермен салыстырғанда этиканың категориялары күнделікті тілде кең пайдаланылатын сөздерден тұрады. Этикалык категориялардың барлығы табиғат құбылыстарына еш қатысы жоқ, тек тікелей адам әлемімен байланысты ұғымдар. Өйткені адамгершілік, аты айтып тұрғандай, тек адамға, ягни жақсылық пен жаманшылықтың арасын ажырата білетін ерік-жігері бар жан иесіне ғана тиесілі.

Достық — адамдардың бір-бірін қажетсінуінен, құрмет тұтуынан, шынайы тілектестіктен, сенімнен құралады. Достық қарым-қатынас дегеніміз — жеке адамдардың бірін-бірі жақсы көруіне және ұнатуға, мақсат бірлігіне, ұзақ уакыт және жан-жақты тату-тәтті араласуына негізделген аса тығыз қарым-қатынас, үлкен сезім.

Махаббат — достықтың, татулықтың шыңы, адам өмірінің ұлы жарастығы. Онсыз өмірдің мөні, қызығы, құны жоқ. Ақын Абай "Махаббатсыз дүние — бос" деп тегін айтпаған. Махаббатпен адамның бүкіл тіршілігі байланысты. Адам дүниеге келген мезеттен ата-ана махаббатының жылуына бөленсе, одан кейін дос-жаран, жора-жол- дастарының сүйіспеншілігін біледі, бірте-бірте сүйіктісінің, жарының махаббатымен кауышады. Барлық үлы істерге адамды қажыр беріп бастаушы күш — махаббат. Адам біреуді сүйгендіктен, біреудің өзін сүйетіндігін немесе болашақта сүюінен үміттенгендіктен, оның бойын күш-жігер кернеп, биік мақсаттарға ұмтылады. Сезім атасы — махаббат — құдіретті күш. Ол адам жанының екінші біреуге, адамдар қауымына немесе белгілі бір идеяға бағытталған сүйіспеншілігі мен құштарлық сезімінің аса нәзік түрі.Махаббат ұғымының мазмұны өте кең. Оның адам жанының махаббаты, белгілі бір идеяға, Отанға, ата-анаға, жалпы адамзатқа деген түрлері көп. Махаббат — жануарлар дүниесіндегі биологиялық инстинктіге негізделген сезімнен әлдеқайда күрделі сезім. Ол адамның мәдени дамуының белгілі бір сатысында ғана пайда болатындықтан, оны шынайы адами сезім деп қарастыру керек. Махаббатта сезім мен ақыл ұштасып, адам парасатты табиғи күш ретінде көрінеді. Махаббат адам көңілін шартарапқа желдірер, кеңілін аспанға көтерер, нәзіктік пен құштарлықты тудырар, қоркынышы мен үрейі, қуанышы мен қызғаныш қасіреті көп күрделі, құрғақ анықтамаларға сыйыспайтын ғаламат сезім.

Ізгілік пен зулымдық — этиканың орталық категориялары. Ең абстрактілі деңгейде ізгілік пен зұлымдықты адамгерпгілік пен адамгершіліксіздіктің баламасы деуге болады. Ізгілік арқылы адамдар өздерінің ортақ мүдделерін, талап-тілектерін, болашақтан үмітін танытады. Сонымен, ізгілік шапағатымен өмір гүлі өсіп, тамыр алса, зұлымдық өмірдін түбіріне балта шабады. Ізгілік категориясына барлық он қылықтар жинақталған. Жомарттық — басқаға жақсылық жасап, көмек көрсетуге пейілділік.

Ар, намыс, ұят - абырой ұғымдарының бір-бірімен тығыз байланыстылығы соншалық, оларды бөліп-жарып қарасты- рудың өзі қиын. Неміс философы Канттың жүрек тебірентерлік мынадай жолдары бар: "Бұл әлемде өзінің шексіздігі мен ғаламаттылығы тұрғысынан адамды таңдандыратын тек екі нәрсе ғана бар: төбемдегі мәңгілік шексіз аспан және менің ішкі жан дүниемдегі адамгершілік заңы". Осындағы адамгершілік заңының жүзеге асуын қадағалаушы — ар мен ұят. Ұят — адамгершіліктің жемісі, сонымен қатар ардың қосшысы. Ұят жоқ жерде әдеп, инабаттылық жоқ. Ненің ұят жөне ненің ұят еместігі туралы түсініктердің барлық жерде өр түрлі екенін айта кету керек.

Ұят — адамның өзінің қоршаған ортасында қалыптасқан ортақ нормаларға немесе қауымның өзінен күткен биіктеріне сай келмегендігін сезінуден туындайтын қолайсыздық күйі. Армен және намыспен салыстырғанда ұят ішкі, өзінмен-өзің қалатын күй емес, басқалардың, қоршаған ортаның көзқарасымен анықталатьш күй. Өйткені адам өзі жасаған келеңсіз өрекеті, қылығы үшін басқалардан еститін сәзді ойлап, олардың өзі туралы көзқарастарынын бұзылатындығьша қам жейді.

Абырой — адамнын өз іс-әрекеттерінін тиесілі адамгершілік мұраттарына сәйкес келетінінен пайда болатын өзіндік жетістік. Ар мен намыс арқылы адамның өз қылыктарын парыз, міндет, тиесілі бағалай білетіндігі көрінеді. Адамның парызы сияқты ары мен намысы да өзіндік, ешкімге тәуелсіз дүние.

Парыз — адамның моральдық мұратқа байланысты қойылған талаптарды орындау кажетті. Адамның парызы ізгілікке еру, өзі сиякты басқаларға мүмкіндігінше көмек көрсету, зұлымдыққа жол бермеу сияқты әрекеттерден құралады.

Әділеттік — ізгіліктін нақтыланған өзіндік түрі. Ол адамды қоғамның елеуі, марапаттауы түрінде көрінеді.Әділеттік — тарихи қалыптасқан ұғым. Алғашкы қауымдық құрылыста әділеттікті табу, талион ұстанымдарының маңынан көруге болатын. Ол кезде әділеттілік есесін жібермеу, орынды жазалау түрінде қарастырылатын.

Бақыт — этиканың іргелі категориясы. Мәдениет тарихында бақыт мәселесімен айналысатын фелицитология деген пән де болды. Фелицитарлық шығармаларды атап өтер болсақ: Аристотельдің "Никомах этикасы", Сенеканың "Бақытты өмір жайында", Фома Аквинскийдің "Бақыт туралы трактаты", Әулие Августиннің "Бақытты өмір сүру туралы", Әл-Фарабидің "Бакыт жолына сілтеу" және т.б. бақытқа арналған шығармалар қаншама кеп болса, бақытты түсіндіру де соншалық әр түрлі. Біреулер бақыт дегеніміз махаббат десе, енді біреулері бақыт жүзеге асқан мақсат деп біледі.Бұқара санасында бақытқа мынадай төрт түсініктеме беріледі:

• Бақыт дегеніміз—жолы болып, "жұлдызы жанғандық".

• Бақыт — қуаныш, лөззат және жан қызығы.

• Бақыт дегеніміз — ең жоғары ізгілікке қол жеткізу.

• Бақыт — өз-өзіңе, жалпы өмірге көңілі толған "төрт құбылаң түгелдік" күйі.

Құндылыктар тұрғысынан алғанда бақыт деп адам өміріндегі мейірімнің өлшемін айтамыз. Өйткені тек ізгілік пен мейірім ғана адамды қуанышқа бөлеп, шаттандырады. Бақыт туралы әркімнің өзіндік түсінігі бар, әмбебап, әркімнің ойынан шығар бақыт түсінігі кемде-кем. Әдетте, бақыт деп өзіндік болмыстың кемелдігш, түгелдігін, асқан қуаныш әкелген ерекше көтерінкі кеңіл күйін айтады.

Жүздесу — адами табиғаттың болмыстық алғышарты. Өйткені, адам санасының өзі адамның бір-бірімен қарым-қатынас жасауының нәтижесінде қалыптасты. Адамдық қарым-қатынас — жүздесу — оны (адамды) баска қоршаған табиғи ортадан беліп-жарып, өзгешелеп алды. Тіпті физиологиялық тұрғыдан осы мәселеге көз тастайтын болсақ, онда да сананың сұхбаттық табиғатына куә боламыз. Адам миының жемісі болып табылатын сана — мидың кос жартышарларының сұхбатының нәтижесі. Ешбір адам бүкіл өмір бойы өзіне-өзі ғана жеткілікті болып, басқа ешкімді қажет етпей өмір сүре алмайды.

№ 2 дәріс. Этикадағы тұлға ұғымы

Мақсаты: этикадағы тұлға ұғымын қарастыру

Жаңа тұған наресте «адам» деп аталғанымен, «тұлға» деген атқа көпке дейін ие бола алмайды. Өйткені, кісі болып, ер жету үшін бала оңы мен солын, өзінің менің басқа, яғни басқа мендерден адамдардан ажырата білуі тиіс.

Қандай да болмасын бір іспен айналысатын, азды-көпті өмір тәжірибесі мен білімі, бағыт-бағдары мен дағдысы, икемі мен дүниетанымы, сенімі мен талғам-мұраты бар адамды тұлға деуге болады. Тұлғаның түрлері сан алуан. Оның жақсы, озық, ерен, керітартпа, бұзық, жауыз. Халқымыз кез келгенді кісі деп атай бермей, оны имандылық. пен адамгершіліктің басты белгісі, ес жиып, етек жабу нәтижесінде біртіндеп қалыптасатын адамның азаматтық ар-ожданы, кісілік, кескін-келбеті, адамшылықтың өлшемі деп түсінген.

Кісіліктің түрліше деңгейі болады. Оның жаман, жақсысы, көргенді, көргенсізі т.б. түрлері болады. Кісіліктің басты белгілерінің бірі – ар-ұятқа кір келтірмеу, намысты аяққа баспау.

Қазақта «жарлы болсаң да, арлы бол» деген сөз осыған орай айтылған.

Кісіліктің басты белгілері: ар-ұятты қастерлеп сақтау, намыстылық, мейірімділік пен қайырымдылық., ізеттілік, адамдық пен шыншылдық, ілтипаттылық пен кішіпейілдік.

Қазақ дәстүріндегі үлкенді сыйлау, оның алдынан кесе өтпеу, үлкендерге сәлем беру, үйге келгенде төрден орын беріп, кісінің көңіл-күйіне қарап, орынсыз сөзге араласпау кісілікке жарасымды қасиеттер. Артығың жойыңыз.

Адамның жеке басының психологиясын ұғыну үшін ең алдымен оның әлеуметтік жағдайын, яғни оның қаңдай қоғамның мүшесі, қандай таптың өкілі екендігін, нақтылы кәсібін, білімін, іс-тәжірибесін білуіміз қажет.

Жеке адамның өмір бағытын көрсететін компоненттері көп. Олардың бастылары: бейімділік пен қызығулар, мотивтер мен қажеттер, дүниетаным мен сенім, мұрат пен талғам.

Адамды әрекетке бағыттайтын, қажетін өтеуге талаптандыратын бір түрткі болады. Бұл түрткіні психологияда мотив (себеп) деп атайды.

Қандай болмасын объектінің себебін білмей тұрып, адамның бір мақсатқа жетем деген ойын қалайша тоқтата алатынын және оның мінез-құлқының мән-жайын толық түсіну қиын болады.

Жеке адамды қандай болмасын әрекетке қарай итермелейтін негізгі қозғаушы мотив – оның түрлі қажеттері, яғни бір нәрсеге мұқтаждануы.

Адамның қажеттері қоғамдық еңбекте, еңбек ету процесінде қалыптасқан. Сыртқы ортамен байланыс жасауда адамның өмір сүруі үшін ең алдымен ерекше маңыз алған материалдық қажеттер (тамақ, баспана, киім, еңбек кұралдары т.б.) болады.

Адам баласының тарихи даму жағдайында тұған еңбек әрекеті еңбек құралдарымен пайдалану секілді негізгі материалдық қажеттер біртіндеп дами келе, қажеттердің жаңа тобын – рухани қажеттерді (білім, көркемөнер т.б.) тұғызады.

Қажеттер орындалу тәсіліне қарай кісіде мазасыздану, не тынышталу, рахат, ләззаттану, не азап шегу сезімдерін тұғызады.

Қажет - адамның ойлау қызметін тудыратын негізгі себептердің бірі болып табылады, білдіріп қана қоймай, ол заттарды өз қажетіне байланысты өзгертуге, қайтадан жасауға әрекет етеді. Олай болса, адамдардың қажеттері – іс-әрекетінің негізгі мотивтері, яғни оның психологиясының қайнар көзі, бастамасы болып табылады. Қажет – (әсіресе, табиғи қажеттер) өмір сүрудің, тіршілік етудің арқауы.

Адам өмірі үшін рухани қажеттерді өтеп отырудың да маңызы зор. Осындай қажеттердің өтелмеуінен адам көп қиыншылық көреді, өйткені бұл оның сана-сезімінің өсуіне кедергі келтіреді.

Қажет жануарларда да бар. Бірақ бұл – биологиялық сипаттағы қажеттер. Жануарлардың қажеттері – олардың көректенетін заттарын іздестіруінен жақсы байқалады. Мәселен, тауық жерден дән іздеп зыр жүгіреді. Ит қожасың көргенде тілін салақтатып, ауызынан сілекейін шұбыртады т.б. Сөйтіп, аң біткеннің бәрі өз қажетін өтеу үшін әрекеттенеді. Мұндай қажет аңдарға туа бітеді, олар шартсыз рефлекстік сипатта болады.

Қызығу – шындықтағы заттар мен құбылыстарды белсенділікпен танып, білуге бағытталған адамның біршама тұрақты жеке ерекшелігінің бір көрінісі. Адамды електіріп, өзіне тартқан нәрсенің бәрі қызығудың объектісі болып табылады. Қызығудың физиологиялық негізі – «Бұл не?» дейтін рефлекс.

Адамда сан алуан қызығулардың болуы мүмкін. Бірақ осылардың ішінде ең басынқы қызығуы болады.

Кейбір адамдар кез келген нәрсеге қызығады да, сайып келгенде, оның бір де біреуне жөндеп тұрақтамайды. Мұндай «көрсе қызар» әуесқойлық адамды тұрлаусыз, тұрақсыз етеді. Тек тұрақты қызығу ғана адамның бүкіл бойын билеп, қандай богеттер болса да жеңе білуге, небір ауыртпалықты көтере білуге жәрдемдеседі.

Материалдық, қоғамдық, саяси, кәсіптік, эстетикалық, оқырмандық, спортттық, танымдық. Бұл қызығуның бағыттары.

Адам объектіге түрлі мақсат көздеп қызығады. Осы тұрғыдан қызығу екіге бөлінеді. Тікелей қызығу айналадағы нәрселердің тартымдылығынан туады. Мәселен, футболга қызығу.

Адам объектіге түрлі мақсат көздеп қызығады. Осы тұрғыдан қызығу екіге бөлінеді. Жанама қызығу – бұл әрекеттің түпкі нәтижесін қажетсіну. Мұндай қызығуда адам көздеген мақсатына біртіндеп, сатылап жетеді. Мәселен, оқуға, еңбек етуге қызығу. ... қызығу тұрақты, тұрлаулы болып келсе, адамның ісі онға басып, ол нәрсені білген үстіне біле түсуге ыкыласы кетіп отырады.

Адамдардың қызығу саласындағы ерекшеліктері де әр түрлі. Бұл өзгешіліктер адамның іс-әрекетіне, көзқарасы мен талғамына, мұраты мен мүддесіне байланысты белгілі мазмұнға толы болады (артығын жойыңыз). Мәселен, бір адамдар саяси-коғамдық мәселелереге ерекше назар аударып, екінші біреулер эстетикаға қызығады.

Қызығу балаларда алғашқы кезде онша ажыратылмайды. Бөбектерде де қызығу элементтерінің барын байқауға болады, бірак қызығудын жақсы көретін жері - мектеп.

Жеке адам психологиясының неге бағытталғандығын көрсететін негізгі компоненттердің бірі – адамның дуниетанымы мен сенімі.

Дүниетаным – адамның табиғат, коғамдық өмір туралы білімдердің жүйесі. Даму заңдарын дұрыс түсіндіретін ғылымға негізделген дүниетаным ғана адам психологиясына дұрыс бағыт береді. Адамдардың дүниетанымы ұжымшылдықты, гуманизмді, оптимизмді дәріптеп қоймай, әр адамды дүниені қайта құру жолындағы жанұқиярлық күреске баулиды.

Адамзаттың сан ғасырлық тарихында адамгершілік пен имандылықтың ұлы қозғаушы күші сенім. Сенім жоғалған жерде тіршіліктің мәні де шамалы. Сенім өмір көріністерін топшылау, кесіп-пішіп көр, тәжірибе жинақтап, соны қорыту арқылы, терең, тиянақты білім негізінде қалыптасады. Сенім кісінің еркін білдірген, сезімін қозғаған, мақсат-мүддесіне, бағыт-бағдарына айналған білім жүйесі.

Жеке адамның психикасын нұрландыратын қасиеттің енді бірі - мұрат (идеал). Бұл – адамның өзіне өмірден өнеге іздеуі, біреуді ардақ тұтып, қастерлеуі. Мұрат – адамның алдына қойған ең ардақты, ең асыл мақсаты. Адам осыған жету үшін қолдан келгеннің бәрін пайдаланады. Өзін тәрбиелеуге кіріседі. Барлық күш-жігерін соның соңына сарп етеді.

Жеке адам психологиясынан елеулі орын алатын қасиеттердің бірі - талғам. Бұл адамның дүниетанымы мен сеніміне, өмірлік позициясына, бағыт пен мұратына, бағдарына, мақсатына байланысып жатады. Коммунистік қоғамда тәрбиеленген кеңес адамының талғамы буржуазиялық коғамдағы үстем тап адамының талғамынан сапалық айырмасы бар. Талғамға адамның білімі, тәрбиесі, ортасы, тәжңрибесі де елеулі әсер етеді. Модаға (сән) байланысты да адамдарда да түрлі талғам орын алады. Мәселен, кейбір адамдардың ала-құла, көзге қораш киінуін талғамы дұрыс қалыптасқан адам деп айту қиын. Өйткені дұрыс талғам дұрыс, жүйелі жақсы тәрбиенің нәтижесі.

Грузин психологы, академик Д. Н. Уснадзе (1886 - 1950) зерттеген бағдар теориясының мәні мына төмендегі қарапайым тәжірибеден байқалады. Салмағында айырмасы бар екі шарды қолымен 10-15 рет ұстап көрген адам бұлардың айырмашылығын оп-онай сезе алады. Кейін осы кісіге салмағы бірдей екі шар берілгенде де, ол бұларды бұрынғысынша екі түрлі деп қабылдайды. Салмағы бірдей екі шарды осылайша теріс қабылдауды (иллюзия) оның алдынғы қабылдауындағы субъективтік жағдайына байланысты тұған. Мұндайда адамның зейіні қабылдайтын заттың өзіне емес, сол зат тұғызатын сезімге, көңіл-күйіне ауып кетеді. Осы тәжірибеде де бір-біріне теі шарларды аңғармай, қате қабылдау осындай жайттан тұған.

Адамның қажеті мен мақсатын жөндеп сезіне алмаған жағдайы бағдар деп аталады. Мұндай жағдайды күнделікті өмірде де жиі кездестіруге болады. Мәселен, бірінші класс оқушылары үшін мұғалім қай жағынан да аса беделді адам. Оның ақ дегені ақ, қара дегені қара. Сондықтан да олар кейде кейбір мұғалімдердің теріс өнегелерін де талғамай қабылдай береді. Оқушылардың мұғалім жөніндегі бір жақты түсініктері осындай әлде де айқындала қоймаған түйсіктің, тек мүғалім жөніндегі жай бағдардың көрінісі.

Адамның жолы болмай, босқа әлек болған жан күйзелісін, психологияда фрустрация деп атайды. Бұл көп жағдайда адамның көңіл-күйіне қолайсыз әсер етіп, оны орынсыз мазасыздандырады. Егер осындай жолы болмаушылық қайталана берсе, адамды ұнамсыз қасиеттердің орын тебуіне себепші болады. Кейбірелер сылбыр, немқұрайлы, жігерсіз күйге түседі, енді біреулер орынсыз ызақор, күйгелектікке салынады.

Осындай көрініс жас өспірімдер арасында да байқалады. Балаға үнемі шамасы келетіндей тапсырма беру, оны әлі келмейтін нәрсеге орынсыз қинамау, онда фрустрациялық күйдің орнығуына жол бермеу – мұғалімнің психологиялық қырағылығын, шебер тактісін қажет етеді.

№ 3 дәріс. Ұлттық этикет

Мақсаты: ұлттық этикетпен байланысты сұрақтарды қарастыру

Шетке шығарудан және импорттан нарықтардын өсумен байланысты шетел елдермен іскер байланыстар өрістеп жатыр. Сондықтан шетке барғанда көптеген ережелерді білу керек.

Австралия

Австралиялықтар спорт және демалыс туралы әңгімелерді ұнатады. Ат жарыс, футбол, серфинг туралы әңгімелер сіздердің серіктестерініздің қызығушылығын оятады. өте жақсы көріп жатыр. Екінші көп таралған тақырып –демалыс ерекшеліктері. Австралиялықтар – ішетін ұлт. Олар өздерінің шараптарын (әсіресе қызыл шараптарды) мақтаң етеді. Әңгімелесудің барысында шараптың дәмін мақтасаңыз – олар куанып кетеді. Мұнда киімге қарай талаптар қатал емес, Қонаққа костюм кимей, көйлек пен джинсы кисеңіз де – буны әдепсіздік деп санамайды. Тек конаққа бос колыңызбен келмеңіз, тым болмаса шарап әкеліңіз. Австралиялық әуежайда кеден талаптары қатал. Қоқыс жәшіктердегі жазуларға караңыз – тыйым салынған азық-түліктерді тастап кетіңіз. Айыптары өте үлкен 5 мын долларға дейін жетедәі.

Араб елдері

Бұл елдерде маңыздысы өздерінің дәстүрлерін сыйлау және оларды сақтау болып табылады. Әңгімелесу барысында олар кофе ұсынады. Ол өте ащы, қантссыз, көп мөлшерді кардамонымен. Егер сіз қожайынға кесенізді берсеніз, ол сізге кофені толтырып береді. Бұл көпке жалғаса беруі мүмкін егерде сіз кофе ішіп болсаныз кесенізді онға солға шайқап төменге қарай аударып қойыныз. Араб дәстүрлерінде әңгіме барысында « Қалыныз қалай?», «Деңсаулығыныз қалай » депт сұрайды. Сіз өзініздің жағдайынызды, көңіл күйінізді айтуға міндетті емессіз. Ал егерде сіз сол қожайының үйіндегі әйелінің немесе жақындарының хал жағдайын сұрасаныз бұл әдепсіз болып көрінуі мүмкін. Егер де сіздің арабтық әңгімелесушініз ағылшын тілінде сізге мен ағылшынша білмеймін десе сіз оған ренжіменіз. Ол сізден кешірім сұрап әңгімені өзінің ұлттық араб тілінде жалғасуын сұрайды.

Белгия

Олармен тамақтанғанда сіздің оған деген сыйластығынызды , сізге ұсынған тағамды жеу тәбетімен анықталады. Олар өзінің денесінің формасын сақтайтын әйелдерге аянышты қарайды. Әр жағдайға байланысты сіз Sil vous plait өтінемін деп айтуыныз керек. Бұл сөзді бірденені естімей қалсаныз немесе елемеген, келіскен жағдайда да айуға болады.

Ұлы Британия

Ағылшындық кәсіпкерлік – олар іскерлік қатынасқа өте жақын. Мұражайлар, семинарлар мен конгрестерге қатысады. Британдық элита үшін теннис, ат жарысы да Ағылшын кәсіпкермен қарым-қатынастан • Бастаңыз таза адамгершілік мәселелерді : көрсетіңіз, не сіз үшін жалпы адамдық құндылықтар кем емес маңызды, коммерчские мүдделер сияқты емес ; британдық халығыңызға және оның идеяларға сіздің орналастырылуыңыз асты сызылыңыз. • егер ағылшын әріптес приграсил сіздің ленч – бас тартпа, бірақ біліңіз, не сіз ол дасы бірдеңе ұқсас жауапқа ұйымдастыруға тиісті. Кездесудің бастауының алдында білгісі келіңіз, сіздің әріптесіңіз кким временм орналастырып жатыр, - сол ең сіз көрсетесіз, не өз ғана емес қадырлеп жатырсыз, және оның уақыт.

Ықыластар таңбалары болу • Ұмытпаңыз сол, кіммен сіз әлдеқашан кездестіңіз немесе келіссөздерді бұйыр. Жақын сіздің ағылшын әріптесіңіз туу, сәлемдер күн иили жағдайымен мерекеге құттықтау ашық хат сіздің іскер мәртебеңіз тұрғызамын.

Аглийском іскер шеңберде сыйлықтарға өте қатал жатады. Тек қана өте біршамасы заттар сыйлықпен санауға болады, ал парамен емес. Бұл күнтізбелер, запистные кітаптар, шақпақтар, фирмалық автоқаламдар, ал Рождествоға – маскүнемдік сусындар. Басқа тауарлар әріптеске қысымдар құралды сияқты қаралып жатыр. Егер іскер шеңберлерде белгілі бола бастаса, не әлдеқандай фирмалардың өкілдер сондай әсерлерде араластырған, біресе сенім оларға мәңгілік жойған мүмкін болу.

Германия

гер сіздің көзіңізде неміс әріптестер телефонға бюроға су болып қалдыға қамаса немесе ксерокс, сіз қарсы бағыттаған акцияны бұл сияқты қабылдамаңыз. Бұл жай ғана неміс ұқыптылық – телефон дорого тұр. Немістер іскер телефон әңгімелер өткізу біліп жатыр. Вступитьв әңгіме үшін, олар артық уақыттың босқа жоймайды біресе, бос ештеңе мағыналы емес сөздерді жаратпайды, ал абоненттің фамилияны айқын айтып жатыр немесе мекемелер атау. Өзі әңгіме әсіресе нақты сипат көтерiп апарып жатыр

.

Немістер ұқыпты және міншіл. Егер сіз сол дүдамалданыса жатырсыз, не неміс әріптестермен уағдаластықтардың барлық шарттар және мерзімдер сақтай аласыз, өз ұсыныстардан жақсы алдын ала бас тарыту керек.

Лауазымдарға немістердің жолын ұстаушылығы • Лазым есепке алу керек. Үшін бұл маңызды анықтап алу келіссөздерге бастауыға әлі дейін іскер әріптестер барлық лауазымдар.

Әрбір лауазым деп атаңыз, кіммен сөйлесіп жатырсыз. Егер лауазым сізге белгісіз, біресе осылай айналуға болады : « Herr Doktor ». (әдебиеттің, ит т.д.) ғылымдардың дәрігерлердің бүтін гаммасы болғандықтан, сіз сирек қателесесіз.

амужней әйелге • оның күйеу лауазым бойынша айналыңыз « Frau Doktor » немесе « Gnädige Frau » (шапағатты ханша).

Тек қана қызметкерлер жай ғана « Fräulein » деп атағандықтан, қыздарға « Gnädiges Fräulein » айналу шығып жатыр немесе дүкенде сатушылардың.

Ішу, сіздің бокалыңыз тұрғызыңыз және қожайынмен соғыстырыңыз. Мейрамханада сіздің барлығын нахлдящихся жанында қарсы алыңыз, және бейтаныс, жуық шамамен білдінетін өрнекпен « Malzeit » : » аппетита « Жағымды.

Сыйлықтармен • • Біздің кәсіпкерлеріміз әдетте келеді, бірақ жауап презенттердің күту тұрмайды – бұл жерде олар іскер қарым-қатынаста қабылданған емес.

Немістер өзінің сияқты іскер тіркеп жазу әдетті алып жатыр, солай күндер және сағат бойынша дербес өмір. Сіздің неміс әріптесіңіз сізбен өзінің қалта кітап-күнтізбеге кездесу туралы жазу енгізу үшін, пострайтесь сондықтан. Жазу өз уақыт жақсы жоспарлау мүмкіндік беріп жатыр, котрое немістер өте қадырлеп жатыр.

Шай мейрамханада немесе қымызхана беру болмайды – олар сіздің түскі тамағыңызға құнға енді салған. Бірақ егер сіз барлық-мұндай олардың берсе келеді, біресе шай толық сомаға дейін мөлшер дөңгелектендіріңіз, мысалы егер түскі тамақ тұрыса 4 евро 20 евроцентов, 5 евро төлейсіз. Қабылданған үлкен шай беру.

Ирландия

Ирландияға • • Жиналып, шатыр, плащ және етіктер өзі тұтқындайсыз, ал изысканные дәретханалар үйлер қалдыра аласыз. Сыртқы жалтырдың мәндер Ирландцы тұлдамайды, жай ғана жапырақтанып жатыр, сыпайы, спорт және қымбат емес.

Дегенмен сияқты, Ирландияға • алмаңыз, көптеген батыс еуропалық елден, тымақтардан және тондардан табиғи, әсіресе сирек теріні. Мүмкін, сіздің әріптестеріңіз – қорғау бойынша науқандар белсенді қатысушылары мал, оне сутся бұл келеңсіз.

егер сіз Дублинне және автобуста іскер кездесуге отправлятесь, уақыттан әжептәуір қормен шығасыз, үлкен кешігумен автобустар бұл жерде жүреді. Таксині анағұрлым сенімді алу. Бірақ келесі еске сақтау бұл керек. Италиялық таксиден) айырмашылыққа алдыңғы отыруға машинаға отыр. Егер артқы отыру алыса, сіз жүргізушінің жәбірлей аласыз – бұл сіз қалай асты сызылып жатырсыз, не тасу үшін жүргізушінің жалдады, уақыт қалай болғанын онда Дублинне барлық такси дербес иелерге жат.

Испания

гер сіздің таңертеңгі тамаққа қалу сұраса жатыр – бұл шақырулар қабылдамаңыз : ол жай ғана нысаншылықпен келеді. Егер оның қайталаса – жаңадан бас тарытыңыз. Үшінші шабуылдан тек қана кейін сіз шақыру қабылдай аласыз, осылай бұл рет ол аққөңіл.

Түстен кейін демалысқа сағатқа сапарлардың • Ешқашан келтірмейсіз.

Пойызда • сізбен бірге тіске басу сіздің көршілеріңізге міндетті түрде ұсынасыз. Олар бас тарытады да, және, егер сізге ұсынған бұл болса, сіз бұл жасауға тиісті. Барлық бұл тек қана әдептіліктер ереже.

Италия

Танысу визит карточкалармен айырбастан бастап жатыр, сондықтан олардың қажетті алу өзіне жеткілікті санда. Егер созған карточкаға жауапқа сіз өзінің берсе алмайсыз, аяққа жығылу керек, себепті түсіндіріп, және жіберу уәде беру оның пр бірінші мүмкіндікке.

Келіссөздер иили қоғамда іскер әлемне прмерно тең жағдай үшін, алып жатқан адамдармен арасында хабар алды • Италиялық кәсіпкерлер үлкен туму мән тұлдап жатыр. Сондықтан іскер кездесулердің алдында олар еңбектік биографияны, потенциалдық қатысушыларды білу ұмтылып жатыр, жасы, қызмет т.д және.

Италиялықтар өз тарихпен және көркемөнермен өте мақтанады, сондықтан бұл облыста проявте құрмет және білімдер - бұл жылы атмосфераны тез жасау мүмкіндік береді.

• егер сіз келіссөздерге барса жатырсыз және сізге маңызды такси, өзініз еркін такси тоқтату тырыспаңыз : егер сіз көшеде, ең жақын кафта келіңіз және қожайынға сұрайсыз. Қызметтер тегін толып қалып жатыр немесе өте шамалы бағаның артына.

№ 4 дәріс «Сәлемдесу және таңыстыру этикасы»

Мақсаты: сәлемдесу, ұсыныс және таңыстыру ережелерін қарастыру

Сәлемдесу

Әртүрлі мемлекеттерде сәлем берулердің формалары берік адырайып жатыр. Меншікті негізде интернациональный этикетте сәлем берулерде барлық әр түрлілікте Хотя бірдей : кездескен адамдар мейірбан досқа дос келеді және еңбекте әл-ауқаттың, көңіл күйдің, сәттердің, ақбейілді таңертеңді, күнді немесе кешті. Ауызша сәлем берулер Негізгі ережемен "астыдан жоғары" қағида болып есептеліп жатыр, біріншісімен босспен қол астындағы амандасып жатыр, кіші жасы бойынша бас, жетекшімен делегацияның мүшесі, біздің елімізде өкіл күшті қуысты бикешпен.

Қол алысулар үшін "үстінен төмен" қағида жұмыс істеп жатыр т,. Е. Біріншісімен өте бас қызмет бойынша адам қолды ұсынып жатыр немесе жасы бойынша. Қол алысулар обязательны кейде. Жетекшіге аз уақытта қонақ кірген сияқты, мысалға, "Мейірбан таңертең" сөздік сәлем берумен әжептәуiр сыпайы және түзу қарау керек, "Аман-сау бол", барлық баста нетяжелый тәжімде бұл жасау және заулыбаться аздап. Қол алысу таралған істелініп жатыр және іскер бикештермен арасында. Осы олар меншікті позицияның сенушілігін және дәрменін көрсетеді. Еуропа және Америкадан іскер әріптестер, жағдайларға көпшілікте, қолдың артына іскер бикешпен амандасып жатыр, тап сол көрсетіп, шындығында ол тең құқықты іскер әріптеспен болып есептеліп жатыр. Ғимаратқа қақпанды болған анда қарсы алуға біріншісіден лауазымды лауазымнан) тәуелділіктің (сыртында тиісті. Ал орташа мектепте сияқты, болған хормен емес анда жауап беріп жатыр, ал ерекше сол, кім жақын отыр, комфортнее кімге.

Рет, бөлмеге кіріп адам кейбір сан орналасып жатыр, сіз бір адаммен қол алысумен айырбастау тілеп жатырсыз, этикетпен қолды міндетті түрде бастан өткізу күтіп жатыр және барлық басқа (табиғи, егер жағдайда олардың көп) емес.

Қолдан тіпті міндетті түрде барлық кезектер бойынша қыспауға өз адамдардан дәрежемен кездескен. Хотя тоқтады және таныс қолды қол алысты, бір коей әңгіме құрып жатыр немесе бірнешесі белгісіз, барлығын қарсы алыңыз, танысуда біріншісіде деп атап өзі.

Тіпті шындығында біріншісімен босспен қол астындағы амандасып жатыр, болып жатыр, шындығында қол астындағы сәлем беруге басты жауап бермейді. Бұл жүрiстұрыс нему қатынас міндетті түрде бүлдіріп жатыр.

Ұлттық әдеттегіліктер және салттар ықыласты маңызды қабылдау керек. , және шындығында Батыста қабылданған ұмытпау тұрмайды Шығысқа және Оңтүстік - шығыс Азияға мемлекеттерге негізгі массада іскер қол алысу берік ұнамдың көрсеткішпен болатын абсолютті лайықты емес. Үндістерде қол алысуға қолда білезіктерде кеудеде құралған басқа көлбеуге өзгертіп жатыр. Жапонияда қабылданған сәлем беруге жауапқа сәлем ету. Араб және южноамериканских мемлекеттерге қабылданған, шындығында әріптестер кездескен бір-бірін күшті қуысты сүйіп-құшып жатыр. Соңғы айлардың артына бір іскер этикеттен танылған ережелерден бұзып жатыр : іскер адамға "Жалғыз мүмкін тиіп кетумен қол алысу" болып есептеліп жатыр. Әлеуметтік орындарда ашу келтіретін сүйу сәлем беруде, сол санда және мүмкін сіздің қанағат етерлңк таныс кезде. Іскер қатынастарда сүюлерге сақтықпен жату жат. Құттықтау сүю рұқсат етіле алады тек қана сол жағдайда, рет сіз тамаша таныс адаммен және сізде тар іскер тату қатынастар. Және жағдайды ықыласты қабылдау міндетті түрде осында керек болды, коей случаетсявстреча. Мысалға,, қайда күйеулермен постояльцы шақырылған, фуршете зайырлы қабылдаудың мерзіміне іскер әріптестермен арасында сүюлермен айырбас лайықты.

Ұсыныс

Жақсы жинағы ескерту ұсыныс келесі сөйлемдермен : көрсету « Мүмкіндік беріңіз вам… » немесе » вас… көздестіру « Рұқсат етесіз. Қоғамда айтар-айтпаста бірнешесі бір адам ұсынған кезде, оның аты, фамилия әдетте қатты деп атайды. Ұсынхатын барлық қоғамға жеңіл тәжім істеп жатыр. Болмаған, әперіп оған қолды, өзініз көрініп жатыр. Маңызды көрсету ұсыныстар уақытты өз жүрiстұрыспен, не барлық сіздің ықыласыңыз сіздің таныстырған адамда шоғырланған. Дәстүрлі әбден түзу жауаппен келіп жатыр жаңа таныс атыдан қосымшамен » « Аман-сау болыңыз. Зайырлы этикетте қабылданған ережелер ұстасу, сізге оның болжаған сияқты, шындығында адам сіз үшін сол минуттан тек қана қатысу бастап жатыр. Осы сіз дейін онымен құқық әңгіме құру, қарсы алу оның алмайды т және. Д. Айырмашылықтан зайырлы басқа ережеден кейбір саннан іскер этикеттен. , мысалға, самопредставление рұқсат етіліп жатыр.

Іскер өмірде ұсыныс салмақты құрайтын әдептіліктер болып есептеліп жатыр. Оның мүмкін орнату көмекте маңызды және маңызды өзара байланыстар. Болжау іскер этикетке сәйкес біре оның фамилия атау — білдіріп жатыр, фамилияны, қызметті, ұйымды, коей ол жұмыс істеп жатыр.

Танысу іскер этикет қатты ережелер бойынша міндетті үшінші бетте жәрдемдесуде болу, білгір знакомящихся екі. Осы адам екі тарап үшін кепілдеушімен сөз сөйлеп жатыр, дұрыстықтар кепілдеушімен адамдардың досқа дос ұсынхатын. Кепілдеушіге рөлге бүгінгі іскер әлемне Хотя ұйым жасау мүмкіндік алып жатыр, коей еңбек сіңіріп жатыр (немесе жұмысшыларға іскер оқиғада) кездесті.Мысалға, алдағы серіктестікке оқуға серіктестіктер бөлімшелердің клерктері шақырылған. Олардан әлдебіреу белгісіз немесе таныс сырттан. Дабалар танысу керек, онымен біре таппау абсолютті тұрмайды, кім мүмкіндік алды досына досы олардың болжар еді. Жай ғана мәлімдеу жат : "Біз Сізбен белгісіз, өзін таныстыру" мүмкіндік беріңіз (немесе біз Сізбен танысатын" кезде, қарсы болмайсыз. Аз уақытта сіз сияқты адамдардың таныстырып жатырсыз, сіз міндетті ұсыну кіші жасы бойынша бас заңды бракта холостого — болған жасы бойынша, төменгі иерархия бойынша высочайшему, — өкілге еркекті әлсіз қуысты, өте қызды — бас т және. Д. Мысалға :" Виктор Александрович, сізге Бористің Ивановича, вице - президенттің менеджменту бойынша болжау мүмкіндік беріңіз. Борис Иванович, ең Виктор Александрович, біздің серіктестіктеріміз" президент. Өзі өзі, шындығында болжау рұқсат туралы тілек біре таза нысаншылықпен болып есептеліп жатыр, келесі себептер бойынша — үзілді-кесілді бас тарыту алтын ережеге ұсыныстарға лайықтылықта күмәндердің одан кезде! Фамилиялар және атылар нақты айту жат және түсінікті, дабалар қайта сұрай керектіктер болмады. Сияқты адамдардың аз уақытта таныстырып жатырсыз, келесі қарым-қатынасы жеңілдігі үшін досына олардың досы сипаттау зорланыңыз.

№ 5 дәріс. Мінез-құлықтың мәдениеті

Мақсаты: мінез-құлық мәдениетімен байланысты сұрақтарды қарастыру

Қалыпты дамулар жыл миллиондардың — бұл өнім адамгершілік жүрiстұрыс, ол салған генетически сияқты, солай білімге әлдеқандай топқа,, жасыға, дербес тіршілік тәжірибеге, деңгейге біздің сайманымызбен мерзімді және көптеген басқа факторлармен. Бұл айырмашылықтарда қарамай барлығын мәдениеттеріне адамдар өзі арасында ең әртүрлі қатынастарға кіріп жатыр, контекст олар кездесіп жатыр, пікірлермен ауысып кетіп жатыр, әлдеқандай қылықтар жасайды т.д және. Әрбір нақты қылықтың мағына көбінесе қажетті түсіну керек, немесе ол бетте әрдайым жатпайды, ал не әртүрлі мәдениеттерде және социокультурных топтарда нормалы туралы дәстүрлі ұсыныстарда жиі барлық бүркеме сонымен бірге әртүрлі. Бұл айырмашылық сыйлықтармен айырбастың дәстүрлер көптеген мәдениеттерге таралған мысалда бақылауға болады.

Көптеген неміс кәсіпкерлер еске түсіріп жатыр, не азиялық елдерінен әріптестерімен байланысуларында олардың біріншісілерінде онымен хаттамаларда сувенирлерді сияқты атап өткен әр түрлі сыйлықтар қолға берілді. Ереже сияқты, Неміс кәсіпкерлер, сыйлықтарды қабылдау әзір еместі, сол байланысуда біріншісіде көп, және әлі совершенно бейтаныс адамдардан. Жиі барлық бұл сыйлықтар әріптестер жүрiстұрыстар пайдақорлық себептер туралы қорытындылар үшін негізбен қызмет көрсетті. Азиялық мәдениет өкілдер үшін сыйлықтар рөл туралы сұрақ совершенно басқа мән алды. Іскер қатынасы олардың ұсыныстары бойынша межличностных қатынастарда негізделуге бәрінен бұрын тиісті. Сондықтан ұзақ мерзімді қатынастарға перспективада мықты дербес қатынастардан жасаудан бастау шығып жатыр. Бұл бастапқыда әріптес үшін құндылық ұсыныстарға сенімділікке және сәйкестікке негіздеуші тексеріп жатыр. Ашықтан ашық бола түскен кезде, не әріптестер досқа дос жақындап жатыр және ұзақ мерзімді мүдделер алып жатыр, бастапқы қойылған арақатынастар сигналдар үздіксіз айырбас арқылы сүйеп жатыр. Іскер байланысуларда дербес қатынастар айқындау жүрiстұрыстар азиялық үлгі бойынша қажетті оларға үшін сияқты шарт қаралып жатыр. Қажетті құрастыру дербес қатынастармен қатар азиялық үлгіде іскер байланысулар жетістік үшін өзара міндеттемелердің жүйеді (сен — маған, мен — саған). Ол маңызды коммуникация әрбір келесі кезең үшін алғышарт сияқты. Қатынастардың сондай жүйеді іскер қатынастарға ең бастауыда енді құру шығып жатыр. Батыста сияқты, сондықтан ол коммуникациялар соңғы буынмен мүмкін болмау. Батыста паралардың сияқты көріне алатын кез келген әсерлердің бой жасыру тырысып жатыр. Шақырулар және сыйлықтар жағымсыз ықпалымен болып есептелді немесе пара беріп сатып алудың даже талпыныспен. Іскер жүрiстұрыстар Батыс үлгі ешқандай ерекшеліктерді рұқсат ететін емес қатал және үзілді-кесілді әдепте салынып жатыр. Келтірған мысалда құндылықтардың екі қарама-қарсы жүйесі досқа дос қарсы тұрып жатыр : автономияға батыс талпыныс және өзара тәуелділіктер азиялық жүйе. Уақыт қалай болғанын онда қатысушыларға жүрiстұрысқа кәсіпкерліктерге батыс мәдениетте экономикалық жағдаят ұтымдылыққа, Азияда талаптармен анықталып жатыр, керісінше, анықтайтын мән өзара тәуелділіктер қатынастар алып жатыр. Осы мысал көрсетіп жатыр, не әмбебап « нормалы жүрiстұрыстар » болмайды. Біз жатырмыз мәдениеттер ережелер, осылай салыстырмалы және әмбебап маңыздылықтар алмайды. Үшін басқа мәдениеттер өкілдің жүрiстұрысы түсіну керек, қандай жүрiстұрыс дәстүрлі бұл мәдениет үшін маңызды анықтау. Басқа адамдың жүрiстұрыстар ережелердің жағдайда сәйкес келмеушіліктері және сенің меншікті, жүрiстұрыстар ортақ ережелердің өндіруді бастау керек.

Орнату әр түрлі мәдениеттердің талпыныстар өзара байланысулар және қатынастар сәтсіз біткен кезде, айғақтардың белгілі үлкен саны тарихтер. Жиі барлық сәтсіздіктер басқа тараптар дербес себептермен, кемшіліктермен ұғындырды немесе жай ғана тіл түсінбеумен. Сәтсіз коммуникацияда себептерге сапада мәдени айырмашылықтар өте сирек тура келді. Бұл ұғындырып жатыр сол, не себепті өзара жұмыс істе тараптардан бүркеме жиі барлық қалып жатыр.

Шаруа сол, не коммуникацияда процессте адамдардың жүрiстұрысы маңыздылықтар және ықпалдар әртүрлі дәрежелері бүтін қасында факторлардың анықталып жатыр. Тетіктен ерекшелікпен бұл сабақтас - бірінші инкультурации, өз текті мәдениеттен адаммен игеруден сәйкестікте сияқты саналы бір уақыттағы іске асып жатыр, солай санасыз деңгейге. Жағдайда біріншісіде білім және тәрбие арқылы социализацияның арқылы бұл болып жатыр, қызғылт өз мәдениеттер адаммен игерулер екінші — процессті күтпеген апат болып жатыр, мәдениетті әр түрлі күнделікті жағдайлардың ықпалының астына обстоятел және бұл қатынасқа суларға бетте болатын ауытқыған мұзтаумен салыстыруға болады тек қана ептеген бөлік, ал мұзтаудың негізгі бөлігі судың астында жасырып жатыр. Біздің мәдениеттеріміз бұл көрінбейтін бөлік төменгі санада негізгі болады және айқындалып жатыр тек қана пайда болған кезде, сонда неординарные, басқа мәдениеттермен байланысуларда үйренбеген жағдайлар немесе олардың өкілдерімен. Мәдениеттер аңдаусыз қабылдауы коммуникация үшін үлкен мән алып жатыр, болғандықтан егер жүрiстұрыс онда коммуникантов негізделісе жатыр, сонда бола түсіп жатыр әсіресе қабылдаулар басқа шеңберлер жасау коммуникациялар қатысушылардың қиын қойу керек. Олар күйде емес өзініз басқа мәдениеттер қабылдаулар процессі саналы анықтау.

№ 6 дәріс. Ауызша сөйлеудің мәдениеті

Мақсаты: мінез-құлық мәдениетімен байланысты сұрақтарды қарастыру

Адам өзінің өмір қажетін өтеуге байланысты басқа біреулермен пікірлеседі, ой алмасады. Бұл үшін сол ұлттың, тілдін грамматикалық ережелеріне сәйкес сөз тіркестерін пайдаланады.

Адам баласының сана-сезімінің дамуында дыбысты тілдің пайда болуының маңызы зор болды. Сөйлеудің пайда болуы нәтижесінде адам организмі анатомиялық өзгерістерге түсіп, дыбыс артикуляциясына қабілеті бар сөйлеу аппараты жасалды. Осының арқасында адам жеке дыбыстарды ғана емес, түрлі дыбыс тіркестерін, тиісті мән-мағынасы бар сөздерді айта алатын қабілетке ие болды. Сөйлеу адам санасының басты белгісі. Ол бізді жануарлар дүниесінен ерекшелендіріп тұратын негізгі жан құаты. Сөйлеу мен сананың пайда болып, бірітіндеп қалыптасуын тек биологиялық жағдайлардан емес, ең бастысы қоғамдық-әлеуметтік, тарихи факторлардан іздестіруіміз қажет. Сана мен тіл адамзат қоғамының тарихи дамуының, олардың іс-әрекетпен айналысуының, еңбек құралдарын жасап, пайдалана білудің нәтижесі.

Тіл, сөйлеу ежелден бері жеке адамның да, коғамдық ой-санасын дамытып жетілдіруге аса маңызды рөлі атқарады. Сөз ойлы да, мәнерлі болуы тиіс. Әйтпесе, ол көздеген мақсатына жете алмайды. Халқымыз мәнді сөйлейтіндерді «сөзі мірдің оғындай екен» дейді. Ескі қазақ жұртының ғұлама ғалымы Жүсіп Баласағұн «Ақылдың көркі тіл, тілдің көркі сөз» деп тауып айтқан. Тіл арқылы жеке адамның тәжірибесі, санасы ұжымның басқа мүшелерінің игілігіне айналады. Ал жеке адамның жеке санасы да сыртқы ортаның ықпалымен, оқу-тәрбие процесінің әсерінің нәтижесінде үздіксіз дамып отырады. Бұл екеуінің дамуы бір-бірімен шарттас. Адамдардың арасында қатынас құралы ретінде тілдің қызмет атқарауы, оның негізгі қызметі. Тіл, сондай-ақ, адам сана сезімінің, оның психологиясының көрсеткіші де. Тіл адамды қимыл-әрекетке де итермелейді. Бұл оның атақаратын екінші қызметі.

Тілдің бұл екі қызметі өзара тығыз байланыста болады. Олар үнемі қатарласа, бірі екіншісін демеп, кейде қарама-қарсы бағытта жүріп отырады. Мәселен, «Мұғалім келді» деген сөйлемде мұғалімнің келгені жөнінде айтылса, «мұғалім келді ме?» деген сөйлем екінші бір адамды осыған жауап қайтаруға мәжбүр етеді.

Әрбір адам кішкентай кезінен бастап айналасындағы адамдармен пікірлеседі, өзінің күнбе-күнгі сөйлеу тәжірибесінде тілдің мағыналық жағын меңгереді, бірітіндеп сөздік қоры молайып отырады. Алғашқы кезде бала көптеген дыбыстарды, жеке сөздерді үлкендерге еліктеу арқылы үйренеді. Осы кездегі сөздері көбінесе жеке, нақтылы болып келеді. Өсе келе өз ана тілінің негізгі сөздік қорын, сол тілдің дамуы қоғам дамуының көп ғасырлық тарихи кезеңдерінде қалыптасып отыратын құбылыс екенін аңғарады.

Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізуді сөйлеу деп атайды. Сөйлеу – пікір алысу процесінде жеке адамның белгілі тілді пайдалануы. Бір тілдің өзінде сөйлеудің сан алуан формалары болуы мүмкін. Сөйлеу жеке адамдардың арасындағы өзара түсінуді реттестіру үшін, пікір алысу үшін қызмет етеді. Сөйлеу процесі арқылы адам өзінің білімін, практикалық тәжірибесін байытып қана қоймай, сонымен қатар ғасырлар бойы жинақталған қоғамдық тәжірибені меңгеруге де мүмкіндік алады. Ойдың тілі сөз. Біз сөз арқылы ғана неше түрлі ойымызды сырқа білдіре аламыз. (М. Жұмабаев).

Сөзді қабылдау және оны ұғыну бір-бірімен тығыз байланысты. Сөзді дұрыс қабылдамай тұрып, оны ұғынуға болмайды. Жеке сөздерді қабылдаудың өзі оны ұғынуға болмайды. Жеке сөздерді қабылдаудың өзі оны ұғынуды қажет етеді. Қабылдау мен ұғыну бір мезгілде жүріп отырады, бірінсіз-бірі іске аспайды. Интонацияны қабылдау сөйлеу аппаратында, адамның мәнерлі қозғалыстарында түрліше реакция тудырады. Мәселен, бұйрық интонациясы келісу немесе келіспеушілік білдіреді. Адамға тән сөйлеу әрекетінде екі сипат болуы шарт. Бұларсыз сөйлеу өзінің қызметін дұрыстап атқара алмайды. Мұның біріншісі – сөйлеудің мазмұндылығы, екіншісі – оның мәнерлілігі делінеді. Сөйлейтін сөзде мазмұн болмаса, ол өзіндік сөздік мәнін жояды. Сөздің мазмұндылығы дегеніміз екінші біреуге жеткізілетін ойдын айқындығы. Ойы саяз кісі бос сөзді болады, оның сөзі де айқын, таза болмайды.

Сөздің мәнерлігі дегеніміз – адамның сөйлеу кезіндегі эмоциялық қалпын білдіре алуы, яғни әрбір сөйлемді өзінің сазымен айта алуы. Халық жақсы сөйлейтін адамдарды «сөзі мірдің оғындай екен» дейді. Мәнерлі сөйлей білудің мұғалімдік мамандық үшін маңызы зор. А. С. Макаренко бұл жөнінде: «Балалар сіздің сөзіңізден өзіңіздің еркіңізді, сіздің мәдениетіңізді, сіздің жеке ерекшелігіңізді сезіне алатындай болуы керек» - дейді.

Сөйлеу әрекеті тиісті анатомиялық аппараттардың (тіл, ерін, таңдай, ауыз қуысының бұлшық еттері т.б.) дұрыс қызмет істеуін қажет етеді.

Сөйлеу әрекеті үлкен ми сыңарларының анализдік, синтездік қызметінің нәтижесі. Бұл, біріншіден, сөйлеу органдарындағы қозғалыстарды, жазылған әріптердің түрлерін, тілдегі дыбыстарды нәзік талдаудан; екіншіден, сөздік сигналдардың бөлшектенген элементтерін байланыстырудан көрінеді. Физиологиялық тұрғыдан сөздің мәнін И. П. Павлов былай түсіндіреді: «Егер айналадағы дүниеден алынатын біздің түйсіктеріміз бен елестеріміз шындықтың бірінші сигналдары болып табылатын болса, онда тіл ең әуелі сөйлеу органдарынан ми қабығына баратын кинестезиялық тітіркенулер, екінші сигналдар – сигналдардың сигналы болып табылады. Олар шындықтан дерексіздену болып табылады да, жалпылауға мүмкіншілік береді, ал бұл соңғы бізге ғана тән ең жоғары ойлауды құрайды».

Француз ғалымы Брока адамдардың ми сынарларының сол жақ бөлігінде (маңдай қыртысының төменгі жағында) адамның дыбыстап сөйлей алуын басқарып тұратын жүйке орталығы бар, ал сөзді қабылдау көптеген анализаторлардың (көру, есту, қозғалыс т.б.) бірлескен, қызметін қажет етеді дейді. Неміс ғалымы Вернике басқа біреудің сөзін есіту мидың сол жақ сыңарындағы самай бөлігінің арт жағына орналасқан жүйке орталығынын қызметіне байланыстылығын айтады.

Сөзді қабылдау, оның мәнісіне түсінуде мидың есту, көру, сипау, сипау-сезу, қозғалыс зоналырының бірлескен қызметін реттестіріп отыратын сол жақ ми сынырының төбе, самай, желке бөліктерінің қызметі де ерекше. Сөйлеу қабілеті мидың анатомиялық функциясына байланысты болып келетіндігін мына мысалдан жақсы көруге болады. Егер оның сол жақ бөлегі зақымданса, адам сөлей алмайтын жағдайға душар болады. Мұндай құбылысты ғылымда афазия деп атайды. Мұның үш түрі бар. Бірінде сөйлеу органдары толық сақталмаған, қиналып сөйлейді, тіл күрмелейді, дыбыс, үн шығару қиынға сөғады. Афазияның екінші түрінде адам өзі сөйлей алғанмен, басқа біреудің айтқанына түсінбейді. Мидың бір жеріне қан құйылу, оның тамырларының тығындалуы, жарақаттанып қабынуы, ісу т.б. афазияның пайда болуына себеп болатын факторлар.

Мұның емін логопед-дәрігерлер жасап отырады.

Сөздік сигналдары дұрыс анализдей алу адам психикасы дамуының түрлі кезеңдерінде түрліше көрінеді. Мәселен, жас баланың алғашқы кезде дыбыстарға қайтаратын жауап реакциясы жалпылама түрде, яғни генерализация сипатында болады. Балаға «сағат» деген сөзді айтқанда немесе сағатқа қарап сөйлегенде, сол сағатқа ұқсас дыбыстардың жиынтығына назар аударады да, дыбыстың қалай шығып жатқанын дұрыс айыра алмайды. Бұл жағдай баланың ми қабығынын анализдік, синтездік жұмысы әлі женді жетілмегендігін, яғни онда сөзді дұрыс қабылдау, түсіну әлі мардымсыз екендігін көрсетеді. Сөзді жалпылай алу – адам ойлауы мен сөйлеуінің ең басты ерекшелігі. Бала мұндай қабілетке тілі шығып, жүре бастағаннан кейін біртіндеп ие болып отырады.

«Сөйлеу», «тіл», «қарым-қатынас» ұғымдарының мән-мағынасы жақын болғанмен, ғылыми тұрғыдан бұлар бір-бірінен ажыратылады. Қарым-қатынас адам іс-әрекетінің ауқымды саласы, ол өмір сүрудің, тыныс-тіршіліктің негізгі арқауы. Сөз бен сөйлеуге қарағанда оның аясы кең, ауқымды. Сөз бен сөйлеуге қарағанда оның аясы кең, ауқымды. Адам тек сөйлесу арқылы ғана қарым-қатынас жасамайды. Олайналасындағылармен түрлі ым-ишара (жест), белгі, таңба (Морзе әліппесі, стенографиялық жазу, эсперанто т.б.) арқылы да бір-біріне ақпарат (мағлумат) бере алады. Тіпті, қас қағу, иық пен иекті қозғалту, басты шайқау тағы басқа осы секілді толып жатқан атрибуттар да қарым-қатынастық қызмет атқарады. Халқымыз «ымға түсінбеген дымға түсінбейді» деп тауып айтқан. Тіпті күлу мен күлімсіреудің де, жылау мен жыламсыраудың да қарым-қатынастық қызмет атқаратыны белгілі.

Сөйлесу қарым-қатынастың негізгі түрі. Мұның неше түрлі нұсқалары болады. Мәселен, қызмет бабы жоғары адаммен сөйлеу рәсімі бір түрлі болса, отбасында, құрбы-құрдастармен пікірлескенде кісі басқа формада сөйлейтін болады. Осы айтылғанға орай сөз арқылы пікірлесу тікелей, жанама, әзіл-қалжын, эмоциялы, интеллект (ақыл-парасат) түрінде көрініп отырады. «Қарым-қатынас», «сөйлеу» ұғымдырының мән-мәнісін негізінен психология ғылымы қарыстырады.

«Тіл» ұғымының да (дыбысты тіл) ауқымы кең, ол, көбінесе, коғамдық ғылымдарда (тарих, социология, этика, педагогика т.б.) жиі қолданылады. Тіл жеке адамның еншісі ғана емес, ол бүкіл адамзатқа ортақ қорамдық құбылыс. Тіл арқылы әр қоғамның ғасырлар бойына жанақтаған рухани мұрасы ұрпақтан ұрпаққа (ауыз екі – фольклорда, жазба түрде) жеткізіліп отырылады. Ал «сөз», сөйлеу жеке адамның өзіндік ерекшелігі. Ол жас балада, ересек, не қарт адамдарда, әртүрлі мамандық иелерінде сөз саптаулары түрліше көрінеді. Психология тіпті есі кіресілі-шығасалы адамдардың да сайлац ерекшеліктерін зерттеумен айналысады. Басқа ғылымдар сөйлеудің осы жақтарын қарастырып жатпайды, олар тіл ұғымын адамзат қоғамына ортақ құбылыс ретінде әр қырынан сөз етеді.

Пікірлесудің қандай түрлері болса да, сөйлеу формалары арқылы жүзеге асып отырады. Пікір алысудың нақтылы мақсаты мен жеке жағдайларына қарай сөйлеу түрлі ерекшеліктермен көрінеді. Осы айтылғандар тұрғысынан сөйлеу бірнеше түрлерге бөлінеді. Алдымен сыртқы және ішкі сөйлеу болып үлкен екі топқа жіктеледі.

Сыртқы сөйлеу ауызша (бұл тілдің ең көп және кең тараған түрі) және жазбаша сөйлеу болып, ал ауызша сөздің түрлі дыбыстарын белгілейді. Былайша айтқанда, жазу сөзі ауызекі сөздің қағаздағы таңбасы, оның ерекше бір варианты.

Ауызша сөйлеудің негізгі бір түрі – диалогтық сөйлеу. Диалогтық сөйлеу дегеніміз екі немесе бірнеше адамның тілдесуі. Диалог сөздің кейбір ерекшеліктері төмендегідей:

1. Диалог сөз бөгелмей еркін айтылады, ол ойды кең жайып жатуды тілейді;

2. Үнемі кезектесіп айтылатындықтан ықшам келеді, тек әңгімелесуші адамдардың өздеріне ғана түсінікті болады. Мәселен, «келе жатқан тоғызыншы» деген сөйлемді осындай нөмірлі автобусты күтіп тұрған адамдар ғана түсіне алады.

3. Диалогтық логикалық жағы (жоспарлылығы, дәлелділігі т.б.) кемдеу болады.

4. Диалог сөз ым-ишаралармен, бет пен көздегі мәнерлі қозғалыстармен (қолдың, ауыздың, көздің, қабақтын қозғалысы т.б.) толықтырылады.

Монологтық сөйлеу дегеніміз бір адамның сөзі, яғни баяндамашының, лектордың сөздері. Монолог сөзге тән кейбір психологиялық ерекшеліктері төмендегідей:

1. Монолог сөз үнемі белгілі жоспарға сәйкес құрылады, бұл алдын ала даярлықты тілейді.

2. Монолог сөздерге логикалық жағынан қатаң талаптар (мәселен, баяндамашы мен лектор сөзінің мағыналылығы мен түсініктілігіне ерекше көңіл бөледі).

3. Монолог сөз мәнерлі, адамға әсер ететін моменттерді (сөзді сазына келтіріп айту) көбірек қажет етеді.

Диалог және монолог сөздер көбінесе беттің мимикасының өзгеруімен, ымдау сипатындағы түрлі қозғалыстармен қосарланып отырады. Орынды ымдар біздің сезімімізді мәнерлі етумен қатар, оның өзімізге де, жұртқа да түсінікті болуына жағдай тұғызады. Бірақ, осындай ым-ишаралардың дербес күйінде аса үлкен маңызы жоқ. Адам мұны көмекші құрал ретінде ғана пайдаланады.

Ауызша сөйлеуде (оның диалог және монолог түрлерінде де) актив және пассив сөздер болады. Актив сөздер күнбе-күнгі жиі қолданылатын сөздер. Пассив сөздер тілімізде сирек пайдаланатын, мағынасына түсінгенмен күн сайын айтылмайтын сөздер. Мұндай сөздерге көбінесе ғылыми-техникалық атаулар және ескірген сөздер жатады. Актив сөздің мол болуы адамның сөйлеу әрекетіне, айналысқан кәсібіне байланысты. Егер ересек адамдардың актив сөздері орта есеппен 6000-7000 болып келсе, жазушылар мен ақындар, ғылымдардың актив сөздері 10000-13000 сөзге жетіп отырады. Мәселен, Шекспирдің сөздік қоры 12000 дай болған.

Сөйлеудің ерекше бір түрі – жазбаша сөйлеу. Жазбаша сөйлеу арнаулы әдістер арқылы меңгерілетін сөйлеудің түрі. Мұны игеру адамға арқылы оңайлықпен түспейді. Жазбаша сөйлеу адам баласы хат таңырлықтай дәрежеге жеткенде, ауызша сөйлеудің біршама дамыған кезінде ғана пайда бола бастайды.

Жазбаша сөйлеудің кейбір ерекшеліктері:

1. Жазатын адамның қасында сөйлесетін адам болмағандықтан, мұнда ым-ишара қолданылмайды.

2. Жазбаша сөйлеудің логикалық жағына аса қатаң талап қойылады. Мәселен, белгілі тақырыпқа шығарма жазған кезде адам осындай талаптарды орындауға тырысады, көп ойланып, толғанады. Өтпейінше, бұдан нәтиже шығару қиын.

3. Жазуда грамматиканың ережелері де қатты ескеріледі.

4. Жазу кезінде адам қатты зейін қойып, әр сөзін ойлап құрастырады, мағыналы сөз іздейді. Бұл үлкен ой жұмысын қажет етеді. Мәселен, адам өзінің туысқандарына, таныстарына хат арқылы ойын білдіргенде осы жағдай байқалады. Жазбаша сөйлеудің түрлері мен стильдері әр алуан. Олардың бастылары ғылыми, публицистика, көркем әдебиет, іс-қағаздық т.б. сөздер.

Сөйлеудің жеке бір түрі – ішкі сөйлеу. Ішкі сөйлеу деп тілдік материалдар негізінде дауыстамай-ақ сөйлей алушылықты айтады. Әр ұлттың өкілі қандай бір нәрсе туралы ойласа да, алдымен өз тілінде ойлайды. Осындай кезде адам ішкі сөйлеуді пайдаланады. Ішкі сөйлеу адамдармен тікелей қарым-қатынас жасауға арналмаған. Оны адам өзінің ойлау әрекетінің ішкі мақсаты үшін пайдаланады. Ішкі сөйлеуді сөйлеу сөйлеу аппаратының жасырын жұмысы жөнді еленбейді. Тек тиісті аспаптармен зерттегенде ғана сөйлеудің осы түрінің де кинестезиялық тітіркенгіштерге орай туып отыратындығы аңықталған. Ішкі сөйлеу жөнінде И. М. Сеченов былай дейді: «Бес жастағы баланың ойы сөзбен немесе сыбырлап сөйлеумен немесе тіпті тілдің қозғалуы, еріннің жыбырлауымен айтылады. Мұның өзі ересек адамдарда да (тек түрлі дәрежеде болуы мүмкін) жиі кездеседі. Мен тіпті өзімнен де білемін: ойымның ауыздың жабық, қозғалмайтын күйінде тілсіз сөйлеумен, яғни ауыз қуысында тілдің бұлшық еттерінің қозғалуымен, қоса қабатасуы өте жиі болады. Барлық жағдайда да басқалардың алдында бір ойға баса назар аудырғым келсе, оны алдымен дереу сыбырлап аттып аламын». Өйткені адам әр кез өз ойлацының мазмұнын жақсы біліп отырады, сондықтан ішкі сөйлеуге ұзақ тұжырым жасап жатудың кажеті де болмайды.

№ 7 дәріс «Жетекшінің басқару әдістері»

Мақсаты: басқару стильдермен байланысты сұрақтарды қарастыру

Менеджмент және менеджерлердің типтері

«Жетекші» деген сөз «қолынан жетектейтін» деген ұғымнан шыққан. Бұкіл мекемелерде, бүкіл бөлімдерде басқарып тұратын адамдар қажет. Басқару жағынан жауапкершілік – жетекшінің басты міндеті. Егер жетекшілерді арнаулы түрде дайындаса, онда мұндай жетекшілерді «менеджер» деп атайды. Басында «менеджер» деген сөз «атты басқара білу икемділік» деген мағынаны білдірген (Ұлы Британияда). Кейін ғана бұл сөз «адамдарды басқару деген» мағынаны білдіре бастады.

Менеджмент- бұл басқа адамдардың жұмысымен мақсатқа жету процесін басқару. Мұнда менеджер –субъект, адамдар, ұжым- объект.

Менеджерлердің типтері тарихи түрде өзгереді. Капитализм жаңа ғана пайда болған кездерде «менеджер-диктатор» типі таралды. Диктат – бұл шексіз билік. Мұндай менеджменттін принципі: бизнес – бұл бизнес, жұмысты істе, саған қатысы жоқ сұрақтарға араласпа. Мұндай басқаруда өндірістің тиімділігі жоғары болған жоқ.

Уақыт өткесін, бастықтар түсіне бастады - өндіріс тиімді болғандай, жұмысшыларды еңбекке деген қызығушылықты ояту керек. Сондықтан екінші тип таралды– менеджер-патерналист (патер-латын тілінде «әке»). Ол адамдарды қатал, бірақ әділетті әке ретіңде басқарады.

Дағдарыс кезеңдерінде менеджер-маклер типі пайды болды. Оның басты принципі – жұмысшылар өкпелемегендей, қолыңнан келгенін жасау керек. Мұндай менеджерлер келісімдерге, келіссөздерге мән берген.

Кәзіргі кезде көбінесе – менеджер-ұйымдастырушылар көп. Ұжымды басқаратын тек қана бір жетекші емес. Ода өзінін орынбасарлары көп, қайсылары қарапайым қызметкерлердін қызығуларын қорғайды. Сонда басқару процесінде ұжым мүшелерінін рөлдері де маңызды. Мұндай құрылымда өндірістін тиімділігі жоғары болады.

Менеджерлердін биологиялық қасиеттері

Жынысы. Тек қана матриархат кезіңде әйелдер басты болған. Қалған кезеңдерде ірі компаниялардың жетекшілері – еркектер. Әйелдің қоғамдағы рөлі – көбінесе ана, балалардың тәрбиешісі, күйеунін көмекшісі. Сондықтан әйелге еркекке қарағанда ірі бастық болуға қиын. Еркектер бастық болса, ешкім таңғалмайды. Бастық әйел болса- бұл қалай болған екен деп әйелдін жұмысын сынай бастайды. Екіншіден әйелде физиология жағынан қосымша қиындықтар болады. Ол бүкәл уақытын еркектер сияқты жұмысына бере алмайды. Балаларын тәрбиелейді, декрет демалысына шығады т.б.

Жасы. Жетекшінін екінші биологиялық белгісі – жасы. Менеджменттін кәзіргі теориясы қай жас жетекші болуға сай деп нақты түрде шеше алмайды. Кейбір өрістерде, мысалы, армияда, мемлекеттік жұмыста ірі жетекшілердін жас нышаны шектелген. 25-30 жаста генерал болу және 35 жастан ерте президент болу мүмкін емес. Жоғары қызметтерде – көбінесе есейген адамдар. Жапонияда ірі компаниялардың прзиденттерінін жасы – орта есеппен – 63. АҚШ-да – 59 жас. Мысалы, бір жапондық компанияның президенті болу үшін – сол бір компанияда 30 жыл істеу керек.

Денсаулық. Тиімді басқарудың маңызды факторы – денсаулық. Өйткені жетекшінін жұмыс күні – сегіз сағаттық емес – 12-15 сағат (қарапайым жұмыскерлерге қарай екі есе көп).Жетекшінін жұмысы эмоционалды және психологиялық жағдайларға қарай қиын. Жалпы жұмыс істейтін адамдарда әртүрлі стресстер болады. Мәліметтік стресс- берілген мәліметтер мен талаптар тым көп болса. Эмоционалды стресс-жұмыстағы мәселелер, қиындықтар. Психологиялық стресс- бір себептерден емес, күндегі ұсақ-түйектерден. Статистикалық мәліметтер бойынша адамның денсаулыңғы мұндай факторлардан тәуелді – 50 % - өмір салтынан, 20% – тұқым қуалаушылықтан, 20%-экологиядан, 10 %–медицинадан. Жетекшілердің 34 % -ында жүрек аурулары, 20 % - гипертония болады (қан қысымы жоғары).

Темперамент.

Холерик – күйгелек, қызба адамдар, бірақ белсенді, бір істен басқа іске тез ауысады.

Сангвиник – көпшіл, жылы шырайлы, бірақ жұмыс нәтижесі көңіл күйіннен бағынышты.

Флегматик- салмақты, жауапты, бірақ біршама пасситі, енжар.

Меланхолик- жауапты, сезімтал, бірақ мазасыз.

№ 8 дәріс. Топтардың түрлері. Ұжымдағы кикілжің

Мақсаты: Ұжымдағы кикілжіңдер пайда болу себептерін аңықтау және оларды шешу жолдарын іздеу

Адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Өйткені оның психикасы тек айналасындағылармен қарым-қатынас жасау процесінде ғана қалыптасады, қоғамдық тәрбие арқылы адам белгілі мазмүнға ие болады. Адам санасының дамуы қоғамның дамуымен байланысты. Қоғамнан тыс адам өмірінің болуы мүмкін емес.

Адам қарым-қатынас арқылы айналасындағы дүние жайлы мәлімет алады, еңбек пен тұрмыс дағдыларына машықтанады, адамзат жасап шығарған түрлі құндылықтарды меңгереді.

Қарым-қатынас ақпарат алумен ғана шектелмейді, оның шеңбері аса кең, бұл көп қырлы ұғым. Спектакль көрсек те, лекция тыңдасақ та, телефонмен хабарлаасақ та, дос-жарандармен сөйлессек те – осының бәрі - қарым-қатынастың сан алуан қырлары.

Адам баласы жалғыз жүріп, көздеген мақсат-мұратына жете алмайды, сондықтан ол ылғи да басқалармен бірлесіп тіршілік етуі тиіс дедік. Мұндайда адам ылғи да топпен бірге өмір сүретіні белгілі. Ал, топтың түрлері сан алуан.

Топтардың түрлері: үлкен (макро), шағын (микро), ресми, бейресми, формалы, формасыз, ұйымдасқан, ұйымдаспаған, жасанды, табиғи, референттік.

Біршама тұрақты, құрамы жағынан саны онша көп емес, бір-бірімен тікелей қарым-қатынас жасап отыратын ортақ мақсатқа ұмтылған адамдардың бірлестігі шағын топ деп аталады. Осындай топтың барлық мүшесінің күш-жігері бір мақсатқа (оқу, еңбек т.б.) бағытталады. Мұндағылар бірін-бірі жақсы біледі, топ алдында тұрған ортақ міндетті орындау кезінде өзара қоян-қолтық қатынаста болады. Шағын топ мүшелерінің саны екі-үш адамнан кұрылып, әрісі 30-40 адамнан аспауы тиіс.

Формалы топ мүшелерінің арасында белгілі құжаттардың талабына сәйкес әр түрлі сипаттағы іскерлік қатынастар орнайды. Ондай қатынастардан жетекшіге бағыну, тиісті құқықты орындау, ресми орындардың алдындағы жауапкершілікті сезіну ерекше көрінеді. Формалы топтарда (іскерлік қатынаста) кейде теріс эмоциялық әуен, яғни бір-бірін ұнатпау, сыйламау, менсінбеу, жауласу сияқты құбылыстар да болуы мүмкін. Бұл жәйт ондағы іскерлік қатынасқа қолайсыз әсер етеді, оның табысты боуына залалын тигізеді.

Отбасы, өндірістік бригада, ұшақ пен ғарыш кораблінің экипажы, поляр станциясында қыстаушылар, мектептегі сынып сияқты бірлестіктер шағын топ деп аталады.

Әркім топтағы кез-келген адаммен өз қалауынша, нақты қажетіне қарай қатынасқа түседі, оның бір мүшесі екіншісін жақын тұтады, бір-бірімен жиі араласып жүреді, байланыстары тұрақты сипат алады. Осындай шығын топтар формалы (ресми), формасыз (бейресми) болып бөлініске түседі.

Формасыз (бейресми) топ – бұл ұнату, көзқарас бірдейлігін тану сияқты психологиялық себептер бірлігі негізінде туады. Мұндай топ ресми құжаттарды, тиісті нұсқауларды қажет етпейді. Мәселен, бірлесіп балық аулау, аңшылықпен айналысу, отау тігу, дос-жарандық қатынаста болу – осындай топтың мысалдары. Бұл топтарда бірін-бірі ұнату, біріне-бірі бауыр басу ерекше байқалады. Егер мұндай қасиеттер топтан орын алмаса, онда ол біртіндеп ыдырап, топ болудан қала бастайды.

Әртүрлі деңгейдегі топтардың ішінде референттік топтың мәні ерекше. Бұл - әр адамның жекелеген топтардың (кісі шамамен 10-нан астам топқа қатарынан енуі мүмкін) ішінен біреуіне ғана ерекше тәнті болып, соны ғана қастерлеп, қадір тұтып, жүрек қалауымен таңдап алған тобы. Мұндай топқа енген адам ондағы талап-тілектерді, белгілі принциптерді қолдап қана қоймай, оны қызғыштай қорғайды, тіпті соның жолында жанын пида етуге дейін барады.

Нақты топтардың жоғары дәрежеде ұйымдасқан түрі - ұжым (коллектив) деп аталады. Адамдардың ерекше ұйымшылдығының арқасында олардын мүдделерінің бір-бірімен ұштасып, «бір женнен қол», «бір жағадан бас» шығаратындай халге жетуі – дамудың биік деңгейіне көтерілу - ұжымның басты белгісі. Кез келген топтың ... деңгейіне көтеріле алмайтыны да көбінесе осындай топта келеңсіз жағдайлардың орын тебуінен туындайды.

Әр адам топта қандай болмасын белгілі бір рөль атқарады. Бірақ оның бұл рөлі тұрақты болмайды. Мәселен, сен бір кез сынып старостасы болдың дейік, біраз уақыттан кейін сен енді санитар міндетін атқаруын мүмкін.

Адамның топқа ықпал ету дәрежесі оның жеке басының қасиеттеріне тәуелді. Орамды ақыл, терен сезім, күшті ерік-жігер, қабілеттілік осының бәрі ұжым игілігіне айналса, кісінің рухани өмірі бай болса, ол соғұрлым топ ішіне тез сіңіп, беделі де жоғары болады.

Адам өзін ұжымнан жоғары қойса, әсіресе оған қарсы келуге тырысса, тәкаппарлық көрсетсе, оның жұртқа ықпалы төмендеп, бара-бара беделінен айырылатын болады.

Іскер даудың Тақырып бір бастаушысылардан көрініп жатыр, болғандықтан олардың ұтымды ұғынуларына, түсінулеріне, позитивті шешімдеріне және профилактикаларына облысқа күндестіктен, соқтығысудан аймақтан іскер әріптестіктер мәселелер ауыстыру көмектесіп жатыр. Іскер тақырыптар сондай спектр жеткілікті маңызды теориялық және жаттығу деңгейлерде. Қапылыста емес, жаңа ғылымдар конфликтологии, көлем тән туу соңғы уақыт нақты және жеке тенденциялардың даудың, оның негізгі, ерекшелікпен, байланыспен мәндер түзетулер жаңа технологиялармен және әдістемелермен тұрақты толытырылатын жатыр, общесоциального деңгейдің зардаптармен және профилактикамен. Конфликтологии санап шығу барлық параметрлер ықтимал көрінбейді. Сол кем емес, дайындалатын ғылым келіп жатыр өзі пән аралық іздеулердің типті облыс осы ортақ психологиялар, әлеуметтік психологтар табысты қолданып жатыр. Сондай дау? Ол жұмыс істей алады қолайлы адамды? Қаншалықты созидающую энергияға оның қиратушы күшті нақты өзгерту керек? Бұл және басқа сұрақтар біртіндеп қарастырылған болып жатыр. Итакаларды, ұғымдық аппараттан бастаймыз.

. Субъекттерден әрбір өзі оң санайтын кезде, толықтыруға болады. Соңғы ескерту бізге алыс артық емес көрініп жатыр т.к,. Тап негізгі фигуранттардың қатысуы және оның жанды істеп жатыр, жеке және әсіресе түбегейлі тәуелсіз даудан уақыттан және дәуірден.

Даудың Туу сияқты, нақты шарттардан такового бастап жатыр сөз жоқ, тап қалған іскер параметрлердің барлық спектр апаруға болады. Оларға кәсіби стандартизациялар өндірістік құжаттама және басқа талаптар бірге болатыны уставные құжаттар, нұсқаулықтар, шарттар жатқызған ей алады, қажетті нақты өндіріс іске асыру үшін немесе қызметтер таковой сияқты

ТНапомним, не нақты шарттар тап қалған сыртқы және әлдебіреу түрмен субъектке қарсы тұрып жатыр. Олардың мәндері ашылу « объект-субъектке қатынастарға жүйеге адам белсенді қосынды арқылы деятельностной ортада тек қана болып жатыр », қалай тең және кері байланыстарды. Міне неліктен тап қызмет және әлемге адамдың қатынастардың катализатормен және индикатормен келіп жатыр, болмыстарға жүйеде адамдың орындары пр және.

Сыртқы тараптан басқа тараптан өзі субъектке қатысуға нұсқау қосқан жеке шарттар қарсы тұрып жатыр және оның туынды құрайтын. Басы бұл құрылымда –, сырқыра тап пәндік-жаттығу қызметте. Сондай заданность субъекттің сыртқы объективированным болмыспен осы дәрежелер, оның байланыс көлемдер түсіну мүмкіндік беріп жатыр. Барлық айтқан органикалық қолданхатын конфликтологии. Итакаларды, нақты бастауы бастапқы осы барлық спектр адамға қарсы тұрып жатыр, ал адам мекендеулер ортаны мағынамен және жасаумен толтырылуға тиісті, сол санда және іскер. Ең әртүрлі формаларда іске асырған ей алатын аз емес қиындықтардың бұл жерде пайда болып жатыр : экономикалық жағдаят, саяси, заңға сүйенген, психологиялық, ғылыми, діни, әдеп др және. Олардың алуантүрлігі субъектке сияқты самореализации деятельностного адамға формаларға байлыққа көрсетіп жатыр, мәдениеттерге тарихи-нақты шарттарда созидающего. Тап қабілетті енгізілу бұл адам арқасында жаттығу қызметке, басымдылықтар анықтау сыртқы және ішкі порядка, барлығына ортақ және қажетті білімдері олардың кешенімен ретке салу керек және айқындалу өз « МЕН адам баласылар мәдениеттер әлдебіреу квинтэссенцияны » сияқты.

№ 9 дәріс. Тұлғалардың типтері, олардың ерекшелікетерін іскер коммуникацияда есепке алу

Мақсаты: Тұлғалардың типтерін қарастыру

Жеке адам өзін-өзі аңғара алатын, тек өзіне тән биологиялық және әлеуметтік қасиеттері мен сипаттары қалыптасқан нақтылы қоғамның жеке мүшесі болып саналады. Психикалық құрылысы мен физикалық ерекшелігі жағынан бір-біріне ұқсайтын екі адам болмайды. Осыған байланысты дәрігер жалпы ауруды емес, нақтылы сырқатты, жеке адамды емдеуі керек. Жеке адам туралы айтқанда, әрине, оның физикалық және психикалық құрылысы ерекшееске алынады.

Жеке адамның биологиялық және әлеуметтік қасиеттері оның әр түрлі жағдайларына байланысты. Бұл екі ұғым бір-бірімен байланысты және өзара тәуелді, яғни адам әрі қоғамдық-әлеуметтік, әрі биологиялық табиғи тұлға. Жеке адам қасиеттеріне: темперамент, мінез, бағыттылық, қабілет жатады.

Темперамент – жеке адамның биологиялық іргетасы, тікелей жүйке саласынан туындайтын тума қасиеті. Темперамент термині Гиппократ заманынан бері бар. Оның түсінігі бойынша, адам темпераменті организімдегі араласатын бір сұйықтың басымдылығына байланысты. Мысалы, қан (сангиус), денеден бөлінетін шырыш (флегма), бауырдан бөлінетін өт (холе) және көк бауырдан (талақтан) бөлінетін өт (мелане холе). И.П. Павлов тәжірибе жүзінде темпераменттің физиологиялық негіздерін зерттеді. Оның пікірінше, темперамент - әрбір жеке адамның жалпы қасиеті және оның қызмет ерекшелігін туғызатын жүйке жүйесінің негізгі сипаттамасы.

Темперамент төртке бөлінеді. Холерик жігерімен, эмоциялық дағдарысқа жиі ұшырауымен, аумалы-төкпелі мінезімен, ұшқалақтығымен көзге түседі. Сангвиник – көңіл күйі көтеріңкі әрі құбылмалы, ширақ, қиыншылық пен сәтсіздікті қиналмай жеңетін жылы жүзді, көпшіл адам. Флегматик – баяу және байсалды кісі, қайғысын сыртқа білдіре бермейді. Көңіл күйінің ауысуы бәсең. И.П. Павловтың айтуынша, бұлар «өмірдің қажымайтын еңбекқорлары». Меланхолик – белсенділігі төмен, тез шаршағыш, сезімі ауыр, сырт көзге байсалды, ұялшақ, қорқақ, батылсыз, көңіл күй ауысуы өте баяу адам.

Гиппократ темпераментінің төрт типі адамдар мен жануарлардың жоғары жүйке қызметінің типтерімен бөлгенде ми қыртысындағы қозу мен тежеу процестерінің үш қасиетіне сүйінген. Адамдарды жүйке саласының ерекшеліктеріне қарай төрт типке, яғни төрт темпераментке бөледі. Бірақ бір адамның өзінде әр темпераменттің белгілері білінуі мүмкін. Мысалы, тақта жанында тұрып, сабақ білмеген баланы меланхолик, ал стадионда өз командасының мықты жанкүйері болған баланы холерик деуге келеді. Әйтсе де адамның әр жақты болуына байланысты, оны жүйке саласының нақты бір типіне сыйғызу қиын. Жануарларға, адамдарға жүргізген байқаулар темпераменттің жағдайға, жасқа байланысты өзгеріп отыратынын көрсетті. Жүйке жүйесінің нақты типін, темпераменттердің таза түрлерін тек арнаулы лабораториялық жағдайларда аспаптардың көмегімен зерттеуге болады. Темперамент адамның сыртқы кескінінде өз белгісін қалдырып отырады. Бірақ темперамент адамның әлеуметтік тұрпатын анықтай алмайды. Мысалы, Крылов пен Кутузов – флегматик, I Петр, Пушкин, Суров пен Павлов – холерик, Герцен, Лермонтов, Наполеон – сангвиник, Гоголь мен Чайковский – меланхолик т.б. Кез келген темпераменттегі адам ақылды не ақымақ, адал не арам, мейірімді не мейірімсіз, талантты не талантсыз болуы мүмкін. Сондай-ақ адамның мамандық таңдаудағы іс-әрекетіне темпераменттің қатысы бар. Мысалы, жүйке жүйесі әлсіз меланхолик адамнан ұшқыш, ғарышкер шығуы екіталай.

Адам мен жануарларға тән жүйке жүйесінің осы типтерінен басқа академик Павлов сигналдық жүйелер (бірінші және екінші сигнал) туралы ілімді жарыққа шығарып, адамды үш типке бөлді. Мұндай типтерді сипаттау негізіне ол сигналдық жүйелердің басымдығын алды. Мәселен, бірінші сигналды жүйесі басым адамдарды «суретші» типіне жатқызады. Олардың психологиясының басты ерекшелігі – сыртқы дүниені тікелей сезіп, бейнелеу мүмкіндігі. Бұл адамдардың қиялы бай, айналадағы ортаны көркем-эстетикалық бояумен қабылдайды (Л.Н. Толстой, В.А Моцарт, И.В Гете т.б.). Павлов екінші сигнал жүйесі сәл басыңқы адамды «ойшыл» типке жатқызды. Мұндай адамдар талқылауға, талдауға, абстракті ойлауға ерекше қабілетті келеді. Павлов осымен қатар адамдардың жүйке саласының аралық типінің болатынын айтты. Айналадағы орта (отбасы, ұжым, тәлім-тәрбие т.б.) бұл типтердің қалыптасуына, өзін-өзі жетілдіруге үлкен ықпал етеді.

Неміс психиатры Э. Кремчер «Дене құрылысы және мінез» атты кітабында: «Темперамент дене құрылысымен тығыз байланысты» деді. Оның ойынша, дене құрылысы нәсіл (ген) арқылы берілетін бейімділік жиынтығы бола тұра, адамның конституциясын құрайды. Басқаша айтқанда, дене құрылысы – ішкі биологиялық қатынастардың сыртқы пішіні. Ол темпераментті шизотимдік және циклотимдік деп екіге бөледі. Қалыпты жағдай менпатологияның, психикалық денсаулық пен психоздың арасындағы айырмашылықтармен қатар, адамдарда кездесетін циркулярлық (маниальді-депрессиялы) психозды циклотимиктердің ауру жағдайындағы темпераменттік ерекшелігі деп есептеді. Шизофрениялық психозды Кречмер шизотимдік темпераменттердің қалыптағы шеңберінің бір түрі деп, ал қалыпты жағдай мен психопатиялық аурудың арасындағы циклоидты-шизоидты тип деп ажыратты. Ол сонымен қатар циклотимдік және шизотимдік конституцияны, яғни циклоидты психопатия мен циркулярлық психозды, шизотимия мен шизоидтық психопатияны, шизофренияны бір қатарға қойып қарастыруды дұрыс деп санады. Кречмердің пікірінше, дене құрылысына байланысты темпераменттің негізгі екі түріне: циклотимдікке – пикникалық, ал шизотимдікке – астеникалық темперамент сәйкес келеді. Осы типтер схема түрінде дидактикалық қажеттілікке байланысты ғана алынған еді. Өмірде бұл типтер айтылғаннан басқаша кездесіп отырады.

Циклотимдік конструкциялы адамның бойы аласа, аяғы мен қолы қысқа, орта жасқа келгенде мойны жуандап, беті жалпайып кетеді. Циклотимдік темперамент айналадағылардың қайғысы мен қуанышын бөлісетін қайырымды, сыпайы адам болып келеді. Мұндайлар көбіне ширақ және көңілді болады, кейде күйі төмендеуі де мүмкін.

Шизотимдік конституциялы адамның бойы биік, денесі ұзын, аяқ-қолы жіңішке және арық, кеудесі қушық келеді. Шизотимдік адамдар кісіге салқын, парықсыз, селқос және өзімшіл болады. Оларда қайсарлық, фанатиктік және әдепсіздік те жоқ емес, көбінесе өздерімен-өздері болып, айналадағы тіршілікке немқұрайды қарайды.

Кречмер жоғарыда аталған кітабы мен «Медециналық психология» атты еңбегінде қалыпты конституция мен психопатияның (циклоидтік, шизоидтік), психоздардың (циркулярдық, маниакті-ауытқыма) және шизофренияның арасына шек қоймайды. Ғалым темперамент адамның жалпы мінездемесі екенің, ол адамның туа пайда болған биологиялық сапасына негізделгендігін әрі жеке адамды егжей-тегжейлі анықтай алмайтының, тек адамның бойындағы көп қасиеттердің бірі екенін айтады.

Кісінің бірсыдырғы тұрақты және тұрлаулы қасиеті өмір сүру барысында жүре-бара пайда болып, қалыптасатын адамның жеке-дара ерекшелігі мінез деп аталады. Мінез бітістері тарихи-әлеуметтік, қоғамдық жағдайдағы әсерімен адамның айналасына, өзіне, іс-әрекетке, жиһаз, дүние-мүлікке қатынасына қарай өзін-өзі басқару, тәрбиелеу мәселелерімен астарласып жатады. Мінез бітістері сан алуан (жаман, жақсы, қыз мінезді, ит, шошқа мінезді т.б.).

Адамның мінезі нақты ісі, жақсы-жаман қылығы, тәртібі арқылы білінеді. Мінездің қалыптасуына ерік-жігер елеулі орын алады. Күш-қайраты берік адамның мінезі де берік болады. Мінез тәрбиесінің педагогикалық практикада мәні зор. Батыл адамның ісі де батыл, адамгершілігі күшті адамның ісі де игілікті. Мінез кездейсоқ қылықпен емес, ол адамның жалпы өмірлік ұстанымымен анықталады. Адам туралы сөз болғанда, алдымен оның басқа адамдарға, қорғамға қарым-қатынасының қандай екендігіне назар аударады. Осыған орай, мінездің ұжымдық, дербестік, адамгершілік, шыншылдық, кішіпейілділік, сондай-ақ мейірімсіздік, қатыгездік, тәқаппарлық, жалғандық сияқты бітістері көзге түседі. Мәселен, еңбекке байланысты еңбек сүйгіштік немесе жалқаулық, ұқыптылық пен салақтық т.б. мінез бітістері көрінетін болса, адамның өзіне-өзінің қатынасының талап етушілік, жайбарақаттылық, өзін сынаушылық не дәріптеушілік, сыпайылық не менмендік сияқты бітістері туындайды.

№ 10 дәріс. Қызметтік этикет

Мақсаты: қызметтік этикетпен байланысты сұрақтарды қарастыру

Адамдармен арақатынастарға бағдарлау көмектескен ережелердің —неписаный төбесі қызметтік этикет, жаңсақтықты болу, ептсіз жағдайға қалмау ең және орнатпау сондай жағдай басқа. Жанұяда, қонақтарда, көшеде, көлікте, қоғамдық орындарда жүрiстұрыстар өз этикет, өз ережелер бар, Барамын және бізге ұжымда сау моралдіқ-психологиялық атмосфералар жасауға мүмкіндік туғызған әдептіліктер қарым-қатынастар, сол нормалар сол стиль хаттаушы қызметтік этикет, бұл нормалардың Орындалуы әсіресе қажетті біз жинақылықтан және ішкі өздігінен тәртіптен максимум әрбір керек болатын жатыр уақыт.

Қызметтік этикеттен не бастап жатыр? Абзалы,, жұмыста көзге ретсіз өте көрнекті сыртқы түрден осылай әшекейлердің деп атахатын "өткір сәнді" киім, жарық косметика, молшылығы. Бірақ айнытпай сонымен бірге мекемеге қызметкерлерге, келушілерге сыйламаумен киімде салақтық ер еді, ұқыпсыздық, салақтық. — бұл стиль іскер стиль сәнмен дауласушы емес жинақы, және ЕмесТочно осылай (және жұмыс бойынша әріптестерге дербес өмірде толықтықта талқылауға әлі үлкен мере!) жатпайды.

Ал сияқты қоғамдық пікір? Ол, сөз жоқ, өте маңызды және егер өрнектер сенімді форманы ырымдардың, үлкен тәрбиелік рөл ойнай алады. Негізге алу қарапайым және айқын ережемен болады : адамдың арқаның артына айтпау ештеңе сондай, не сіз оған тікелей алмаc айтар едіңіз.

Бірлескен жұмыс, екібастан, мүмкін емес бір-біріне айналу диалогсыз, қажеттіліксіз. Және біріншісі, не біз айтамыз, жұмысқа көрінген, бұл, екібастан, "Аман-сау бол".

Қажетті тәуелсіз амандасу сол, қандай қатынастарға адамдар болады, олар досқа дос ұнатып жатыр немесе бұл жоқ ол дасы қызметтік этикетті маңызды айқындалу.

Біріншісімен — сондай ереже кіретін амандасып жатыр. Және, егер қарсаңында онымен арасында қалыптасып келісе, айтпақшы және біре әлдебіреу кернеу, біресе тап бұл қысқа, обязательное сәлем беру самолюбия.. үшін оның ауыртпайтын алу жиi көмектесіп жатыр.Қолдың артына амандасу міндетті түрде емес, ал егер бөлмеде құл

Шындығында, жағдай күрделі. Жылы шырайларға бұл ымға жауап бермеу созған қол байқамау адамдың терең жәбірлеу — мәні болып жатыр. Тікелей түсіндіру керек? Көп емес жақсы. Мүмкін, таңдау сондай жағдайда дұрыс барлық қолайлы сәт және айту, айналып барлық ; беріңіз — қол алысулар шарттасамыз болмай қалып жатыр! Бізді өте көп.

Әлі бір сұрақ : бір менің қызметтестерімнен өз отбасылық мәселе телефон бойынша талқылау бастаған кезде, "Өте икемсіз өзі сезіп жатырмын : және тыңдау сияқты ерсі еді, және мүмкін емес естеу, ал, басы, шаруа үшін маңызды телефон, және нему маңайласу" сияқты, білмейсің.

Бұл рет бойынша айтуға болады, не қызметтік телефон бойынша ұзақ дербес әңгімелер ретсіз. Олар уақыт тартып алып жатыр ғана емес сол, кім айтып жатыр, және бөлмесінде барлығын отыратын, жұмыстан алаңдатады. Және әбден әдепті сондай әңгімелер тоқтату керек, бірақ тағы-мұндай сыпайы формада, қызметтік этикет көрсетіп, ортақ ережеге сондай мылжыңға тыйым жасап.Себепсіздіктен қарым-қатынастар, ақау тактикалық форма паниб, Ескерту мән бойынша әділ байымдап жатыр болуға тиісті, адам түсіну үшін, құзырлы, конструктивтік, не тап ол қате жасады және сияқты қатені жөндеу. Үшін кез келген форма табуға бұл болады, ренішсіз қалжыңға және жеңіл кекесінге шейін дейін, бірақ қадыр ретсіз қорлау сол, кімге сынағыштық бағытталған. Жарымсақ емес теңеулермен кекесінділік, дөрекілік, марарпаттау қорлаған және тап анағұрлым ең жаманы мақсаттар жетіп жатыр, түзу формада істеп жасалынған ескерту сияқты емес. Қызметтік этикетті маңызды айқындалу, әйтпесе тіл тигізу адам әділетсіздікті сияқты қабылдап жатыр, ода өздін сыйлаушылықтарға қысым жасалған сезімдерге өзін қорғауда, қалпына келтіруде қажеттік пайда болып жатыр. Және не туралы сөз жүргенім, сондай қызу фонна сол тек қана форма, мән келеңсіз қабылдап жатыр ; үстем болатын айыптау ақтау, қабылдамау тілек бола түсіп жатыр, ал оның мәнге байыбына бармау керек.— күшті теріс қоздырғыш дөрекі сөз. Және құқықтардың Б дәрігер-психиатр. Драбкин, жазған : « егер шаруаға қызметтік әңгімеде др дейін жетсеМаңызды сақтау іскер қарым-қатынаста субординацияны? Әріне. Басқарудың демократиялық стильі бұл қайтарып алмайды. Ұмытқан ей алмайды және бас және кіші қарым-қатынас алуға тиісті сол ерекшелікке, еркекті және әйелді.Бірге жұмыс істейтін адамдардың арақатынастары, олардың байланыстары және байланысулары күрделі многоплановы,. Кез келген ұжымда көп білгір және кем білгір, көп қабілетті және кем қабілетті жұмысшылар бар. Тәрбиелі адам өзіне өз артықшылық асты сызылу мүмкіндік бермейді, және қызметтік этикет сақтайды. Сыпайы еместік адамдар қиын қош болыңызып жатыр, көптеген басқа кемшіліктер сияқты емес. Және түсінікті неліктен : кім өзі жоғарлатып жатыр. Сол саналы немесе басқа санасыз төмендетіп жатыр.Әдеп асқақ шыдамайды "премьерства", — достық өзара көмек және қолдау оның заң. Қызметкердің жетістіктерге қуану білу керек немесе қызметтесті, Басқа адамдарға қиын бұл беріп жатыр, сәтсіздіктерге ниет білдіру сияқты емес. Бірақ -мұңайу "және" -қуану қабілеттіліктер" тек қана тіркесі адамдарға шын сергектікпен және ықыласпен атауға » болады

№ 11. Дипломаттық этикет

Мақсаты: қызметтік этикетпен байланысты сұрақтарды қарастыру

Дипломаттық хаттамаға ережелерге осылай » — жиынтықта « халықаралық әдептілікте деп атахатын қағидада белгілі мемлекетаралық қатынастарда сақтахатын этикетке, дерлікшіге және құрметке ережелерге халықаралық тәжірибеде тұрақтанып жатыр. Халықаралық әдептіліктер бұзушылық, әсіресе қасақана, мемлекеттер мәртебеге және мәртебеге залалдың ұруды сияқты қаралып жатыр.Дипломаттық хаттаманың Негізгі қағидалары.Дипломаттық хаттама Веналық (1814-1815) конгрессте 19 ғасырда ресми бекітған еді. Шетелдік шаруалардың мемлекеттердің және, мекемелермен жетекшілермен сақталуға тиісті белгілі ережелердің, дәстүрлердің және шарттылықтардың бұл жиынтық, халықаралық қарым-қатынаста дипломаттық өкілдіктермен, ресми беттермен.Дипломаттық хаттама бай тарихті, өз ерекшеліктер және дәстүрлерді алып жатыр. Бірақ оның негізбен ол ұсынатын биік шетелдік қонаққа, елге және халыққа терең құрметтер өрнек тұрақты және өзгеріссіз қалып жатыр. Бір дипломаттық хаттамадан органикалық құрама бөліктерден дипломаттық этикет келіп жатыр. Егер дипломаттық хаттама » мемлекеттермен арасында қатынастарда жақсы үлгі « өрнекпен келісе жатыр, біресе өз мемлекет ұсынатын лауазымды беттермен, саяси және қоғамдық қайраткерлермен арасында қатынастарда жақсы үлгі — бұл әсер ету дипломаттық этикет. Үкімет, қоғамдық және іскер шеңберлерде өз әріптестермен дипломаттардың қарым-қатынасы издавна қойылған ережелерден орындалумен өндіріп алып жатыр, шегіну арақатынастардан жағымсыз кедергіден шақыра алатын.Дипломаттық этикеттің ережелер үндеулер, хат алмасулар нақтылы формалары болып жатыр, ал осылай сапарлардың, өткізудің ұрулары қатал реті кездесу және әңгіме, дипломаттық қабылдау т және. Д. Олар дипломатқа, мемлекеттік қызметшіге,, олардың киіміне, үлгілеріне, жүрiстұрысына сыртқы түрге предъявляют әжептәуiр қатал талаптар және осылай бұдан әрі. Дипломаттық этикетке және хаттамағаДипломаттық тәжірибеде үлкен мән ұсынхатын елден маңыздылықтан емес тәуелді болған ағалықтар қағиданың орындалуы алып жатыр, ал тіркеулерден өкілден және оның датадан лауазымнан. Дипломаттық этикетке нормаларға негізде болулар, оның заңдар елдері салттардың және ережелердің қатал және сөзсіз орындалуы жат және қойылған реттік. Дипломаттық этикет шаруалар мән бойынша тек қана толық шарада таралған общегражданского этикеттің ережелер толықтырып жатыр және барлығын дипломаттарына.Қабылдаулар және рәсімдер.Ресми шараларға шетелдік делегациялар, басты мемлекеттер және үкіметтер ұлттық мерекелер, тарихи юбилей даталар, келу жағдайымен ұнахатын әр түрлі қабылдаулар және рәсімдер жатады. Хаттамамызға ережемізге және нормамызға біздің уақытымызға пайда болатын дипломаттық тәжірибелер жаттығу барлық сыртқы формалар реттеп жатыр. Қатынастардан тәуелділікте сол немесе басқа тараппен, хаттамада ережелерде қолдануда онымен үлкен қосымша беріліп жатыр немесе кіші салтанаттылық, кеңіп жатыр немесе ақылға. Қабылдаулар шетелдік базасыларда Достықтан сапармен келген әскери қонақтарға құрмет көрсетулерге көрсетулерге ретте жергілікті әскери қолбасшылықтың және азаматтық өкіметтердің өкілдер болған кемелердің әскери атташе, командирлері өткізеді. Дипломаттық қабылдаулар жүргізіліп жатыр сонымен бірге тәуелсіз әлдеқандай оқиғалардан, күнделікті дипломаттық жұмыстарға ретте. Бұл қабылдауларға дипломаттық өкілдіктерге тәжірибеде өте таралған келіп жатыр. Көп емес сондай қабылдаулар шақырылған беттер сан бойынша өзі маңызды бағытта жергілікті шеңберлерге ықпал маңызды мәлімет, көрсету байланыстар, алу байланысулар, күшейту және кеңейту байлау үшін ыңғайлы мүмкіндік ұсынып жатыр, өз елдер сыртқы саясаттар түсініктемелер. Дипломаттық қабылдаулардың түрлер жеткілікті алуан, олардың әзірлеулеріне және өткізулеріне негізге қағидаларда халықаралық әдептіліктер негіздеған хаттаманың белгілі ережелер және нормалары тиісті.

№ 12. дәріс. Іскер әңгімелесу

Мақсаты: Іскер әңгімелесулерді өткізу сатылары мен ережелерін талдау

Іскер қатынастардың тәжірибесі көрсетеді, не межличностным байланысумен сабақтас мәселелерге шешімде, әріптестер (әңгімелесушілер) бір-бірімен байланысу тәртіпке келтіру білген сияқты, сол көптеген тәуелді болып жатыр. Іскер қарым-қатынаста формаларда барлық алуантүрлікте іскер әңгіме ¬ сызда өте таралған келіп жатыр және жиі барлық қолданхатын.Ұғым “іскер әңгіме” тіптісі кең және жеткілікті белгісіз : бұл және мүдделі беттердің жай ғана іскер әңгімесі, және әріптестермен, сабақтас іскер қатынастармен арасында ауызша байланысу.Іскер әңгіме өте қолайлы келіп жатыр, сіздің позицияыңызда дәлелдікте әңгімелесушінің мүмкіндікпен көбінесе единствен ¬ сызда сендіру ол көнді және оның қостады. , бір — сендіру іскер әңгімеден негізгі есептерден қабылдау әріптестің нақты ұсыныстар. Максимал қиындық әңгіме бастауы әңгімелесушілер үшін ұсынып жатыр. Әріптестер заттың мәнін өте жақсы біледі, олар осы қарым-қатынаста қудалайтын мақсат, олар алғысы келеді нәтижелер айқын ұсынады. Бірақ сөз әңгіме бастауы туралы жүретін кезде, “ішкі тежеуіш” жаттығу әрдайым көрініп қалып жатыр. Сияқты бастау? Не бастау? Қандай сөйлемдер көп барлық жақындап жатыр? Кейбір әріптестер қатені рұқсат етіліп жатыр, бұл кезең аяққа басып, мәселеге мәнге айтар-айтпаста өтеді. Болады, бейнелі айтып, айту, не олар ұтылуға бастауыға өтеді.Кейбір санайды, не әңгімелер бастауысы жағдайлар анықтап жатыр, басқа —, не әңгімені бастау қажетті нақты сұрақтан, бұл үстінде үшінші жай ғана ойланып қалмайды. Және тек қана кейбір бұл мәселелерді маңыздылық түсінеді.Маңызды істеп шығару әңгімелерге бұл кезеңде кез келген жағдайда әңгімелесушіге дұрыс және түзу қатынас. АнығСияқты оғаш де, көптеген әңгімелер бітіп жатыр, солай басталмауға үлгермеп, әсіресе егер әңгімелесушілер және т . д) жағдай, білім (бойынша әртүрлі әлеуметтік деңгейлерде болса. Себеп сол болып жатыр, не әңгімелер сөйлемдері біріншісілері өте болмашы толып қалып жатыр. Түрге алу шығып жатыр, не тап жиi шешуші түрмен ұсыныстардың бірнешесі біріншісілердің әңгімелесушіге әсер етіп жатыр т.е,. Тыңдау оның шешімге бізді немесе жоқ. Әдетте көп ықыласпен тыңдайды тап әуестіктен — жиi әңгіменің бастауысы илиожидания бірдеме жаңа. Тап біріншісілер ұсыныстар екі-ысқыла бізге әңгімелесушінің ішкі қатынасы құрып жатыр және әңгімелесушіде сөйлемдер әңгімеге, біріншісілер бойынша біз туралы әсер қалыптасып жатыр.Осылай әңгімелер деп атахатын самоубийствен ¬ ного бастауының бірнешесі типті мысалдардың Келтіреміз және олардың талдаймыз.ности сенбейтін белгілердің кешірімдердің, әсер етудің әрдайым бой жасыру шығып жатыр. Келеңсіз мысалдар : егер помешал...” мен, “Ғапу етесіз”; “МЕН услышать...” тағы бір рет келді едім”; егер сізде выслушать... менің уақыт барса, “Тәңір жарылқасын “.

Әңгімелесушіге сыйламаулар және жаратпаулар кез келген әсер етулердің маңызды бой жасыру керек, туралы келесі сөйлемдер бұл айтып жатыр : сізбен рассмотрим... тез “Беріңіз “, “МЕН қасынан қапылыста өтті және вам...” кіріп шықты”; “ал менде бұл есепке мнение... басқа “.Біріккен позицияны іздестірмеу контраргументы және орналасу әңгімелесушінің мұқтаж болмау сұрақтармен өз біріншісілермен шықпайды. Хотя бұл қисынды және совершенно нормалы реакция, сол уақытта бұл мүлт кету. Іскер әңгіме (ДБ) сияқты бір іскер белсенділіктен формалардан. Әріптестердің мазмұндамалар материала және жүрiстұрыстары рөл және мәні.ДБ функцияға : барлығын шараларының бастауысы, іскер процесстердің бақылауы және үйлестіруі, мәліметпен айырбас ; өзара іскер қарым-қатынас ; іскер байланысулардың сүйемелдеуі ; жұмыс идеялардың іздестіруі, ұсынуы және жедел әзірлеуі ; перспективалы ДБ бағытта ойлар стимуляцияы.ДБ құрылым : ДБ бастауы ; мәліметтер берілу ; аргументирование ; басқа тараптар дәлелдердің теріске шығаруы ; шешімдердің қабылдануы.1 фаза ДБ және оның талаптар : басқа тараппен байланысудың айқындауы ; ДБ келешектер үшін қолайлы атмосфералар бар болу ; ықыластың тартуы ДБ ; мүдденің ояну және күшейтуы ДБ ; ДБ әрекетке ұстап қалуға дайындық.Өзара өнімді іскер істестік айқындау ДБ үшін бірінші фазада нормалардың және тыйымдардың жүйесі. Қарым-қатынастың схемалардың және сенімдердің сыртында әріптестен пікірден бірінші кезекті есепке алумен творчестволық диалогтың атыны ДБ нақты және жеке шарттардың байланыс.Диалогқа келешекке трамплинді ДБ сияқты 2 фаза. Оның құрылым : әңгімелесушінің мәліметі ; сұрақтардың қойылуы ; әңгімелесушінің тыңдауы ; оның реакцияның артында бақылау ; психологиядан позициялардан оның реакциялар талдау.Құру көркемөнер сұрақтар. Күтхатын бірмәнді жауаппен сұрақтарға тыйымдар "Және" және "Жоқ". Сұрақтардың құтылуы, бастаушы бақылауға жоғалтуға үстінде ДБ, қалай тең және риторикалық сұрақтарды. Күту сөзуарлықта. Жеткілікті мәліметтен бар болудан ДБ кейін осал жері орындар анықтау үшін өзгерісті сұрақтардың қойылу. Қажетті түзетуге сұрақтардың қолдануысы және түзетулерге ДБ.Әңгімелесушінің тыңдауы. ДБ мәнне ықыластар шоғырландыруы. Қарым-қатынастарға тупиковые формаларға психологиялық тыйымдардың жүйе. Белсенді қабылдау және жұмыстану қабілеттіліктер дамытуы қағида бойынша ауызша және ауызша емес мәліметті "Кім кілегейлен тыңдап жатыр, сол естемейді" Оның арақатынастардан деңгейден позициядан әріптестің жүрiстұрыстары талдауы ұқсас оған топпен және жарастықты оған мировоззренческих нормалардың және құндылықтардың. Әріптестің тілдің творчестволық игеруі қарашЕкі тарап позициялардың алдын ала пікірлер, түзетулері құрастырулар кезеңді ДБ сияқты 3 фаза. Осы кезең ДБ оның негізгі қиындық және қайшылықтарда аргументирования, деңгейге дейін, қысылған анық сенімді, дәл, нақты, шүбәсіз білімді.Способы и темпы активной аргументации в диалоге с партнером, точном и детальном приближении к сущности ДБ.

Дәлелдемелер әдістер :

1. Әріптеске прямом үндеуде іргелі әдіс.

2. Әңгімелесушіге мәліметте оның қайшылықтың және іздестірудің әдісі, алдын ала мұқият тексеріп өзі.

3. Позитивті бірлескен қорытындыға біртіндеп өткелде қорытындылардың" "шығарулары әдісі.

4. Барлық бағыттар бойынша салыстырулар әдісі.

5. "да… әдістерді, бірақ" іскер шабуылға всесторонности көрсеткен позициялар және біртіндеп өткел есепке алу үшін.

6. Оның әлсіз орындарға бағытымен әріптесінен сөз сөйлеуінен бөліктердің, олардың шығаруының әдісі және олардың келесі теріске шығаруымен.

7. Айналдыру көркемөнерде бумерангтың әдісі бақталасқа қаруға пайдаға одан қарсы ең сөз тыпқыштық доказательности маңызды.

8. Мәліметке қабылдануларға процессте мәлімет констатация және талдау үшін елемеулер әдісі бірдеме.

9. Бірінші жоспарға ұсынумен потенцирлеулер әдісі сущностного ең.

10. ДБ бағыт түзету бойынша сұраудың әдісі.

11. Контратактарға келешектерге перспективада адасушылыққа оның енгізу үшін әріптестің көрнекті қолдаулары әдіс.

Дәлелдемелер тактика. Әріптестен психотипа адамнан обязательного есепке алудан дәлелдемелер техникалары таңдауы. "әлем қағида бойынша асқынулардың құтылуы жетістікке" көмектесіп жатыр. Кризистік сұрақтарға үндеу. Позитивті мағыналарға өткелдің мүмкіндікпен әңгімелесушінің стимуляцияы. Әріптеске күшті және әлсіз орындарға бір уақыттағы нұсқаумен екі жақты дәлелдеме. Немесе артықшылықтардың және кемшіліктердің кезектіліктері қағидасы мәліметтер ұсынған. Әріптестен позициядан айқындалумен дәлелдемелер дербестеуі, істестіктің артына әріптесті мадақтап ашық меншікті іскер жүйеге оның қоса. ДБ меншікті күшпен шешімдердің құрастыруы және қорытынды басқа іскер тарапқа берілулер айғақтар өзініз өзі артында айтып жатыр.

ДБ 4 фаза. Дәлелдер, бекіту күшейту үшін әңгімелесушінің ескертулардың бейтараптандыруы жеткен. Обязательные кепілдемеге : ажыратулар маңызды должного ; өзектілік дәреже бойынша саралаудың ; ықшам постулаттардың қолайлылықтары ; қорытынды шешімдерге ұтымдылыққа талпыныстар ; преодоле

Алуантүрлік әлеуметтік-іскер және шеңберлерде кәсіби өзара әрекеттесулер басқа тосқауылдардың қажетті және мәжбүр контактности кәсіби.

1. Себеп тосқауыл. Изначального келісуінен мақсатымен іскер жалған-әріптестіктері себептерінiң сәйкессіздігі барлығын ¦ немесе нәтижеден келесі ықшамдаумен диссонанстың жеке компоненттердің будущее. Іскер келіссөздер прямого және жанама деңгейлер жолымен шешімдер өзара тиімді варианты іздестірулер және табылу.

2. Әдеп тосқауылдар. Моралдіқ-әдеп позициялардың айқындығы және іскер коммуникацияларға барлық жүріске олардың тегіс қамтитын әсері. Саясатқа әріптестің қабілеттілігі толық немесе ішінара ымыраласуды немесе кәсіпкерлік-тұрғылардан кристаллизациядан мақсатпен консенсустың. Салалар тарылулары қауіп-қатері тамаша заттық-нақты факторлардың әсердің және прессингтің астында. Диалогында және істестігінде тәрбиелер және өздігінен тәрбиелер, олардың мүмкіндіктері мәселелері.

3. Қарым-қатынастар стильдердің тосқауылы. Қатысушылардан кәсіпкерлік-бағдарламалардан стратегиядан және тактикадан тәуелділікте басқарулар стильдердің таңдаудың жеке және қоғамдық сипаты. Контекст осы массивке Включенность қарым-қатынастар себептің өте ие бол немесе психологиялық себептің тіпті. Оның заданность әр түрлі үлгіде іскер қарым-қатынастар, бол біресе өзара әрекеттесу, күндестік, бекіту немесе қолдау, қалай тең және басқа вариантты прямого және жанама қарым-қатынасты. Толеранттықтан әр түрлі еншілерден коммуникацияларға басқа субъекттерге және қатысушыларға қарым-қатынастарға, қатынастарға стильдерге тосқауылда қатысу немесе ригоризмді. Олардың социокультурными параметрлерімен және внерациональными тенденцияларымен айқындық. Қатынастар феномені меншікті "МЕН" позитивті және келеңсіз мінездемелердің барлық толықтыққа. Дистанция жасауларға жоғары бағалауда бастапқы ұғымды сияқты апперцепция немесе ақшалай индивида деңгейлердің жақындаулары. Нақты адамдың сәйкестіктер личностной және әлеуметтік теңестірулер белгілері. Өрнектер ауызша-ауызша емес қатардың байлық барлық толық. Диапазонна іскер стильдердің панорама партнерского және непартнерского варианттарды. Белгілі еншілерінен іскер позицияларына, скоротечности кәсіби емес және үйлендір шешімдеріне деңгейлеріне диссонансында олардың айырмашылығы непартнерского жүрiстұрыстарға шекараларда тәуекел. Және сияқты, алу істестіктер ықшамдаулары негативизмов әдістермен белгі қойылған сол уақытта құралдармен гуманизм, сенім пр және. Жағдайда перспективалы іскер одақты. Отандық және шетелдік кәсіпкерлік-тәжірибелеріне іскер белсенділігінде қарама-қарсылықтарында олардың показательность салыстырулары.

Шекараларда істестіктер және қарым-қатынастар басқа стильдердің қарсы қою альтруизм, манипуляция, миссионерлік др және. Олардың несводимость және айырмашылықтардың тәндігі бір басқа. Моралдіқ, кәсіби және жалпы адамдық жауапкершілігінен фигуранттарынан, дәрежесінен әлеуметтік ортасынан, мировоззренческого деңгейінен әлеуметтік диалогынан, толықтығынан күрделілігінен дәрежесінен тәуелділігінің олардың қолдануыларының шарттардың алдында қоғам және нақты әлеуметтік топ, қалай тең және жеке социализиро алған

Өктемділіктеріне, біржақты бағынуларына және мәжбүр етулеріне тарабына байланысу және олардың қалыпты дамуы келеңсіз импульс көбейту себепті қарым-қатынастар өзара непартнерских стильдердің сәйкес келмеушілік.

Альтруисттің және манипулятордың жағдайда шартты диалогтың Проблемность іскер қарым-қатынастар. Әдептен және жалған-мәдениеттен екі есе шығын стандарттардан айырмашылыққа біріншісінің Заданность құрбан болған позициялардың соңғы.

Қарсы тұруларға дағдыларға және білулерге ұзартуларға күн сайынғы тәжірибеде ғылыми құралдармен тосқауылдардың жеңулері есебі сәйкес емес және іскер қарым-қатынастың ішінде проблемным күйлерге. Жатсынуларға белгілерге алуларға жолдарға осознанности фактордың рөл және мәні, себептердің және салдарлардың, форманың және мазмұндың зерттеулері философиялық әдісі шығармап, нақты және жеке т.п және. Адамдардың қалыптасулардың меншікті философиялық-философиялық координаталардың, және басқа өстердің деңгейдің артына тұрақты бақылаудың қажеттілік.

Бірінші аралық бақылауға арналған сұрақтар

1. Этика мен этикет ұғымдары.

2. Этиканың философиялық аңықтамасы.

3. Іскер адамның имиджі.

4. Имиджелогия. Конгруэнттық имидж және конгруэнттық емес имидждер.

5. Іскер адамның сыртқы келбеті.

6. Іскер адамның имиджінің элементтері: үстелдің үстіндегі қарым-қатынастар, жүрiс-тұрыстар ,киімдер үлгісі, сыртқы әлпет, мимика, ымдар.

7. Ұлттық этикеттің талаптары

8. Халықаралық әдептіліктер ережелер

9. Басқа елдерде қонақтарды қабылдаулары

10. Австралиялықтардың, американдықтардың, ағылшындардың, немістердің жүрiс-тұрыстары.

11. Француз, италиялықтардың, испандықтардың т.б. халықтардың жүрiс-тұрыстары; ұлттық стильдердің ерекшеліктері

12. Сәлемдесу мен таңыстыру этикасы.

13. Ауызша этикет. Сәлем беру. Қол алысу. Ұсыныс. Танысу

14. Іскерлік қабылдаулар және өзара қарым-қатынастар.

15. Әріптестермен қарым-қатынас.

16. Ауызша сөйлеудің мәдениеті.

17. Әңгімені өткізу білу. Телефон әңгімелер және келіссөздер

18. Жетекшінің басқару әдістері.

19. Басқару процесінде пайда болатын мәселелер. Ұжымда қолайлы психологиялық ауа райың жасау.

20. Ұжымдағы кикілжіңдер

Екінші аралық бақылауға арналған сұрақтар

1. Басқару процесіндегі қарама-қайшылықтар, келіспеушіліктер. Кикілжіңдерді жойыту жолдары

2. Тұлғалардың типтері, олардың іскер коммуникациядағы ерекшеліктерін еске алу.

3. Темпераменттер теория бойынша адамдардың түрлері

4. Адамдардың акцентуациялардың түрлері

5. Қарым-қатынастардың вербальды құралдары.

6. Іскер әңгіменің сөйлеу этикеті. Іскер әңгімеге негізгі талаптар.

7. Қарым-қатынасттың вербальды емес құралдары. Ымдар және мимика.Визуальдық байланыс.

8. Презентациялар және ашық сөз сөйлеу. Қызметтік бөлме. Іскер хаттармен алмасу.

9. Дипломаттық қабылдаулардың түрлері. Қабылдаулардың әзірлеуі. Киім. Үстел үстінде көшет егу.

10. Қабылдаулардың өткізуі. Хаттама және іскер қатынастар

11. Әңгіме, кездесу, мәжіліс, мәжіліс,

12. Жиналыс, симпозиум, конгресс, съезд.

13. Қонақтардың көшет егуі.. Үстелдің ыдыс жаюы. Мәзір. Тіскебасарлар, сусындар. Банкеттер

14. Іскер әңгімелердің функциялары мен құрылымы.

15. Іскер әңгімені әзірлеу. Іскер әңгіменің сатылары

16. Бейресми кездесулер. Жұбайлардын қатысуымен ресми кездесулер.

17. Демалыс күндерге көңіл көтерулер. Жұмыстағы бейресми шаралар.

18. Үй қабылдаулар

19. Іскер кұжаттар мен хат жазысу.

20. Бланктар, конверттер, визит карточкалар, факс, хаттар, кепілді хаттар, акттар, бұйрықтар

Дәстүр – ұрпақтан – ұрпаққа ауысатын, тарихи қалыптасқан нормалар мен үдістер.

Ұжым - адамдардың әлеуметтік қауымдастығының ең жоғарғы формасы.

Ұқсату (идентификация) - бұл бір адам өзін басқа адамның орнына қойып, сол адамның бағалайтын заттарын, құбылыстарын, уақиғаларын өзіндік қылуын айтамыз.

Эмпатия - бір адамның басқа сезіміне ортақ болып, бірге сезініп, сол сезімнің немен аяқталатынын алдын ала ескеріп отыруы немесе бір адамның өзге кісінің жағдайына көңіл аударып, оның ішкі ойын, не ойындағы орындағысы келген ісін өзіне айтқызбай – ақ алдын – ала білуі.

Топ жасалуы – бұл алғашқыда шашыраңқы (диффузды) әлеуметтік бірігімді адамдарды өзара байланысты іс-әрекетке және өзара тәуелді қатынастарға түсіріп, қайта ұйымдастыру.

Топтық жіктеме (деференциция) – бұл әлеуметтік топ мүшелерініің өзара қатынастарындағы қызметіне сәйкес бедел үстемдігі (иерархия).

Ресми топтық жіктеме – ресми рольдік беделдердің өзара тәуелділігі (завод директоры – цех, бөлімшелерінің бастықтары – бригадирлер - жұмысшылар).

Ресмиленбеген топтың жіктеме - бірлестіктегі жеке тұлғаның беделі топтың әрқилы мүшелерінің оған болған қатиынасына тәуелді анықталды.

Кіші топеленетін негізгі құбылыстар - топішілік қатынастар құрылымындағы бірігім мүшелерінің орны мен жағдайы, олардың бағыт-бағдары, беделі, ролі, топтың әлкеуметтік-психологиялық динамикасы, яғни оның пайда болуы, дамуы, топ басшылығы, топ ішіндегі қатынас байланыстар, топта бекіген талаптар және топтық бақылау.

Кіші топ мүшесінің ұстаным сипаты – ұстанымның топішілік құбылыстарға бағытталған қатынас жүйесінің тұрақтылығы.

Топтың бедел (статус) – топ мүшесінің топішілік қатынастар жүйесінде иеленген орны, әлеуметтік ролі.

Топ тіршілігінің негізгі реттеушісі – топтақалыптасқан талаптар жүйесі (нормалар) мен топтық құндылықтар.

Лидер – топ ішіндегі бір адамның өзінің бір белгілі жағдайларда басым келген шешім қабылдау құқығының топ мүшелері арасында танымал болып, қабылдануы.

Әкімшіл басшылық стилі – жеке өзімшіл, субъектив сипатты мадақтау және кінәлау жолымен, көбіне бұйыруды құрал еткен басқару түрі.

Демократиялы басшылық стилі – топ мүшелерінің бәрімен жодастық, әріптестік қатынас түзуге бағытталған, олардың жұмыс бағытындағы ынтасы мен белсенділігін ыждағатты тану және топ тіршілігі мен мәселелерін ортақтаса талқылау сипатты басқару түрі.

Басшылықтың әміршіл-әкімшіл (авторитарлы) стилі – қай қызмет саласында болмасын, негізінен өкім, бұйрық басымдылығымен сипатталады, мадақтау мен жазалау өрескел субъективтілігімен еленеді.

Басшылықтың өз бастылық (либералды) стилі – топ өмірі мен оған байланысты көкейкесті мәселелерге араласпау, топ мүшелеріне жетігіне парықсыз еріп, көрінген проблемаға орай «бас шұлғып», келісімпаздықпен әрі аса алмау.

Басшылықтың ұлағаттылық (демократиялық) стилі – басшы тұлғаны топ мүшелерінің баршасының жолдастық қатынас түзеп білуімен олардың қалаған стилін бастау қадамына зерделі ден қоя жүріп, топ қызметінің қалағанған мәселесіне дау-дамайсыз еркін пікірталасты қолдап – қуаттауымен ерекшеленеді.

Кіші топ – барлық мүшелері бір –бірімен тікелей қарым-қатынасқа келген адамдар бірлестігі.

Ақпарат көзі орайласытрылыған - топта оның бір ғана мүшесі (басшы, лидер) топ байланысын ұйымдастырады, топ тіршілігіне жеке басышылық жасайды.

Жеке билікті топ - мүшелердің бәрі ақпарат алмасуға теңдей қатысады, олардың қатынас құқы ешқандай талаптармен шектелмейді.

Референттік топ – бұл шынайы немесе қияли әлеуметтік бірлестік. Бұған мүше болған тек өкілдері өз әрекет-қылығы мен өзіндік бағасын осы топта қабылдаған шарттар мен талаптар деңгейімен өлшестіреді.

Кіші топ құрылымы - бұл тұлғалар арасында орныққан байланыстар жиынтығы.

Кіші топтың ақпарат алмасу (коммуникативті) құрылымы – бұл тек өкілдері арасындағы байланыстар жиынтығы.

Кіші топтың рольдік құрылымы – бұл тек өкілдері арасындағы қатынастар бірлігі.

Ахуал – бұл ұғым көбінесе топтық психоолгияға байланысты айтылады. Сондықтан оны «әлеуметтік-психологиялық ахуал» немесе «психологиялық атмосфера» ұғымымен белгілейді. Бұған топ пен ұйымдағылардың өзара қарым-қатынасы, көңіл-күйі мен ынтымақтығы, бірін-бірі түсіне алу, тәртіп пен жауапкершілік, топтық борыш пен намыс, үйреншікті жұмыс стилі, ортақ пікір, өзара сын т.б. осы секілді компоненттер кіреді. Оң жақсы ахуалға сондай-ақ топтағылардың бір-біріне деген шексіз сенімі, басқалардың ақыл-кеңесіне құлақ асу, бір-біріне деген шынайылық пен жылы шырайды жатқызуға болады. Еңбек өнімділігі, оның нәтижесі ұжымдағылардың кәсіби шеберлігі мен дағдысы, білімі мен икемділіктерінен ғана тәуелді болмай, мұндағы қалыптасқан жұрттын тұрақты көңіл-күйіне де байланысты болады

Анкета – зерттеудің негізгі міндетінен логикалық түрде байланысты сұрақтар жүйесінен тұратын алғашқы әлеуметтік-психологиялық ақпарат алудың әдістемелік құралы.

Әлеуметтік мотивтер – оқушының басқа адамдармен әртүрлі өзара әрекеттерге түсуі.

Әлеуметтік ынтымақтасу мотиві – оқушы басқа адамдармен қарым-қатынас жасап және дара әрекеттескісі ғана келмей сонымен қатар, сынып бойынша жолдастарымен немесе мұғаліммен өзінің ынтымақтастығының және өзара әрекетінің формасын саналуға, талдауға, бұл формаларды әрқашан жетелдіруге ұмтылады.

Әлеуметтену – индивидтің қарым-қатынасы мен іс-әрекеті барысында жүзеге асатын процесс және оның әлеуметтік тәжірибені игеруінің нәтижесі. Әлеуметтену кейде қоғамдағы әр түрлі бағыттағы факторлар сипатына ие болатын әр түрлі өмірлік жағдаяттардың тұлғаға стихиялық ықпалы ретінде де, сондай-ақ арнайы тәрбие жұмыстарын жүргізу жағдайында да пайда болуы мүмкін. Тәрбие әлеуметтенудің жетекші әрі айқындаушы негізі болып табылады. Әлеуметтену ұғымы 20 ғ. 40-50 жылдары А. Бандура, Дж. Кольман т.б. еңбектері арқылы әлеуметтік психологияға енген. Әр түрлі ғылыми мектептерде әлеуметтену ұғымы әр түрлі талдаға ие болды. Мысалы, ол необихевиоризимде әлеуметтік ілім ретінде түсіндірілетін болса, символикалық интеракционизм мектебінде - әлеуметтік өзара әрекеттестіктің нәтижесі саналады; гуманистік психологияда – Мен-тұжырымдамасының өзіндік танылуы (актуализациясы) ретінде қабылданады. Әлеуметтену құбылысы көпаспектілі және аталған бағыттардың әрбірі зерттелінетін феномен талаптарының біріне ғана баса назар аударады. Әлеуметтену әлеуметтік мәнез-құлықты реттеудің диспозициялық тұжырымдамасы шеңберінде қарастырылады, мұнда қоғамдық қарым-қатынасқа қосылу дәрежесіне байланысты әлеуметтік мінез-құлықты реттеу жүйесін жинақтайтын диспозиялық иерархия қалыптасады. Психологтар көп уақыт бойы әлеуметтенуге институттандырылған білім беру жүйелеріндегі тәрбие процесі ретінде баса көңіл бөліп келді.

Әлеуметтік ұстаным – 1. Индивидтің немесе топтың белгілі бір белгілер бойынша айрықшалайтын және мінез-құлқын анықтайтын қоғам жүйесіндегі орны, жағдайы. 2. Түлғаның референттік топтарда ол жүзеге асыратын және қорғалатын өз тіршілк жағдайына қатысты қөзқарастары, түсініктері, бағдарлары мен әлеуметтік бағдарлары.

Әсершілдік – көңіл-күйге үйлесімді болып келетін және тартымдылықпен ықпал ету. Адамның – көңіл-күйінің тез толқып, сезімге әсер еткен нәрселерге тез реакция жасушылығы. Адам сезімталдығына байланысты өзіне әсер еткен нәрселердің бәрін де қабылдап, оларды үнемі есінде сақтайды. Олардың мән-жайын пайымдап отырады. Әсершілдік адамның көңіл-күйінің шабыты, әсерлі, күшті ықпал етуіне байланысты туындайды. Дүниенің әсемдігі мен жарасымдылығына әсерлену адамның көңілін толқытып, түрлі күйге түсіреді, әсем, сұлу сезімдерге алып келеді. Жан дүниесіне ұнамды әсер еткен заттар адамды шабыттандырып, ісінің өнімді және нәтижелі болуына оң ықпал жасайды. Әсершілдік адамның тек сезімдік танымы ғана емес, оның ақыл-ой арқылы танып-білуіне, дүниетанымының өрістеп отыруына әсер етеді.

н – организмнің жеке-дара дамуында, әсіресе оның ұрықтық дамуында өз түрі дамуының ерекшеліктерін қайталау. Ең алғашында мұны Ч. Дарвин байқаған, ал заң ретінде шығарған Э. Геккель (1866) болатын. Американдық психологтар С. Холл, Дж. Болдуин т.б. адамның жастық дамуын антропогенездің қайталануы және адамзаттың тарихи дамуы ретінде түсіндірді. Осылайша, ерте балалық шақ алғашқы қауымдық өнім мен тамырларды жинау кезеңімен, 5 жастан 12 жасқа дейінгі шақ аңға шығу кезеңімен, ал ересектік шақ – кәсіптік өндіріс кезеңімен т.б. салыстырылды. Адамның жеке-дара психикалық дамуында шынымен де адамзат түрінің тарихи дамуының жеке белгілері кездеседі. Мысалы, балаға және адамзаттың ертедегі даму кезеңдеріне тән болатын көрнекі-әрекеттік ойлау мен көрнекі-бейнелік ойлаудан абстрактілік ойлау түрлеріне өту кездеседі.

Әрекеттің бағдарлаушы негізі – орындалатын немесе жүзеге асатын әрекеттің мақсаты, жоспары және құралдары жайлы адамның түсініктерінің жүйесі. Бұл терминді П. Я. Гальперин еңгізді.

Бағдар – белгілі бір объектінің қайта жаңғыртылуы жағдайында соған бағытталған әрекетке дайындық күші.

Бақылау – жұмыстың басталуы алдында болатын бақылау.

Бихевиоризм – 19 ғ. басында АҚШ-та қалыптасқан психологияның пәні ретінде сырттай бақыланатын, мінез-құлықты түсінетін механикалық түсініктегі психологияның классикалық бағыттарының бірі.

Өзін-өзі болжаушы, перспективалы, жоспарлаушы генетикалық әдіс – грек тілінде (genetikos) тұылға шығу тегіне қатысты айтылды. Психогенетика адамның жеке психологиялық ерекшеліктерінің пайда болуын, олардың қалыптасуына орта мен генотип рөлін аңықтау болып табылады.

Вербалды, сөздік – белгілік материалдар түрлерін және олармен әрекет ету тәсілдерін білдіретін ұғым.

Вюрцбургтік мектеп – сана психологиясын зерттеген бағыттардың бірі. Бұл мектептің негізін салушылар – О. Кюльпе және К. Бюлер, ал өкілдеріне жататындар – Н. Ах, А. Марбе, О. Зельц т.б. Вюрцбургтік мектеп өкілдері зерттеген негізгі мәселелер: а) ойлаушы субъектінің белсенділігін анықтайтын ұғымдарды шығар; ә) ерекше психологиялық ақикат ретіндегі ойлаудың қасиеттерін сипаттау және мазмұнын анықтау; б) ойлау процесінің психологиялық механизмдерін түсіндіру. Сәйкес әдістемені шығара отырып, Н. Ах ұғымдарды қалыптастырудың тәсілдерін таңдау процесі мен қолдану сипаты субъектімен шешілетін нақты міндеттерге байланыстылығын атап өтті. Осылайша, вюрцбургтіқ мектептің негізгі қосқан үлесі – «міндет» ұғымын енгізуі (В. Уайт). Вюрцбургтік мектеп өкілдері интроспекция әдісін өзгертті. Субъектінің өзінің ішкі ойлары, елестері, күйзелістері жөніндегі есебі белгілі бір қойылған сұраққа жауапты іздеу, белгілі бір міндетті шешу жолымен жүрсе, О. Кюльпе «Ойлау психологиясы» еңбегінде ойлау мен ерікті зерттеуде интроспекция әдісті қолданды.

Елес – бұрын қабылданған заттардың мидағы жалпылама бейнелері.

Жастық дағдарыстар – шұғыл психологиялық өзгерістермеге сипатталатын онтогенездің салыстырмалы қысқа мерзімді (шамамен 1 жылға дейін) айырықша кезең.

Жасөспірімдік кезең – балалық шақтан балаң жасқа өту, кезеңі (11-15 жас аралығы).

Жетекші іс-әрекет – тұлға дамуының берілген кезеңінде оның психикалық қасиеттерінде мәнді өзгерістер тудырып, психологиялық жаңа түзілістердің пайда болуын шарттандыратын іс-әрекет түрі.

Иллюстративтік рөл – жаңа материалды меңгерту кезінде көрнекілікті рөлді пайдалану.

Индукция – білімнің жеке-жеке пайымдаулардан жалпы қағидаларға қарай ілгеріледі. Психология индукциялық пайымдаулардың даму мен бұзыларын зерттейді.

жағдайларда ғана адамның әлсіздігінде көрінеді.

Арнайы қабілет батареясы – индивидтің белгілі бір іс-әрекетті нәтижелі орындауына қажетті ерекшелігін өлшейтін тесттер тобы.

Әңгімелесу – вербалдық коммуникация негіззінде алғашқы мәліметтерді жинау әдісі.

Валидтілік - әдістеменің бір жағынан зерттейтін нысанына байланысты жарамдылығы, екінші жағынан оның тиімділігімен практикалық пайдасы туралы мәлімет беретін кешенді сипаттама.

Психологиялық диагноз – адамның дара психологиялық ерекшеліктерінің анықталған сипаттамасы мен интерпретациясына бағытталған және кеңес беру, жетістіктер мен әрекетті болжау, түзету немесе дамыту жұмыстарын ұйымдастыру, ұсыныстар дайындау, сондай-ақ психодиагностикалық зерттеудің мақсатымен анықталатын басқа түрлерінде пайдалану мақсатында практикалық қолдануға арналған психологиялық қорытындылар, диагностикалық зерттеу қорытындысы.

Жетістік мотивациясы – индивидтің іс-әрекетте жетістікке жету және сәтсіздіктен қашу қажеттілігіне байланысты мотивацияның бір түрі.

Интеллект – түрлі практикалық және теориялық іс-әрекетте көрінетін индивидтің ақыл-ой қабілетінің салыстырмалы тұрақты құрылымы.

Сұхбат – респондентпен тура байланыста белгілі бір жоспармен өткізілетін әңгіме.

Интроспекция – адамның өз ойын, бейнесін, сезімдерін және басқа өз белсенділіктерін зерттеу мен тану әдісі.

Контент-анализ – белгілі бір элементтер мен белгілердің жиі кездесуін санау арқылы түрлі тілдік материалдар мен құжаттардың мазмұнын талдау.

Креативтілік – сәтті шығармашылық іс-әрекетте көрінетін қабілеттің ерекше түрі.

Аз рәсімделген әдістемелер – пайдаланудың қатаң тәртібі жоқ әдістемелер.

Бақылау әдісі – зерттеушінің міндеттерімен белгіленген бағытты және мақсатты қабылдауы.

Сенімділік – психодиагностикалық өлшеудің дәлдігі, сондай-ақ нәтижелердің сыртқы әсерлерге тұрақтылығы.

Психологиялық диагностика – адамның психологиялық және психофизиологиялық ерекшеліктерін бағалау, өлшеу, классификациялау әдістерін құрастыру, сондай-ақ әдістерді практикалық мақсатта қолдану туралы ғылым.

Психометрия – психологиядағы өлшеудің теориясы мен практикасына байланысты психологиялық диагностика аумағы.

Рефлексия – субъектінің ішкі психикалық актілер мен күйін тану үдерісі.

Социометрия – топ мүшелерінің түрлі критерий бойынша бір-біріне өзара баға беруі арқылы топтық құрылымын зерттеу әдісі.

Рәсімделген әдістемелер – анық көрсетілген қатаң ережелерді сақтау негізіндегі әдістемелер тобы.

Тест – адамдар арасындағы дара психологиялық сандық және сапалық айырмашылықтарына арналған стандартталған сынақ.

Акцентуация- норманын варианты, мінездің бір белгілері кушееді, бір анықталған психогенды әсерге басқа әсерге тұрақтылық көрсет отырып сайлаулы әлсіздігі анықталады. (А.Е.Личко)

Анкеттеу- арнай дайындалған сұрактарға жауаптар негізінде ақпараттар алу.

Анайы идеализация – психологиялық қорғаныс, құдіретті куш қорғаныс беретіне сену.

Арнайы изоляция – психологиялық қорғаныс, сананын баска куйіне кету.

Асоциалды- бұл әлеуметтік жуелерді қиратуға немесе зиян әкелуге бағытталған мінез құлық.

Астеник ( leptos- нашар, sota- дене)- «нашар және биік»

Аутизм - сыртқы әлеммен өз қайғыруына кету, аутизм әр бір адамға психологиялық куйге тен.

Әлеументік генетикалық теория – бұл ілім, даралықтын қалыптасуы сыртқы жағдайлармен ескертілген.

Әңгімелесу- адаммен қарым қатынаста алынатын жана акпараттарды алу әдісі.

Әдіс – грек сөзінен пайда болған жол деп аударылады.

Бақылау- бұл максатқа бағытталған адамды жуелі қабылдау, нәтіжесі бойынша экспертты баға беріледі.

Биогенетикалык теория- бұл теориясында даралық тумалы және генетикалық талаптар ретінде қарастырылады.

Биографиалық және автобиографиалық әдістер- ретроспективті тәжірібесінде және пікірлерде негізделген ұзак уақытта адамның дамуын жазу.

Білімнің гуманитарлы парадигмасы- саналы және санасыз қондырудың жуйесі, қарастырған құбылыстардың бирегеіне шоғытталған, мәліметтердің статистикалық дәлелдеуіне өз алдына мақсат қоймайды.

Білімнің жаратылыс-ғылыми парадигмасы - саналы және санасыз қондырудың жуйесі, объективті білім алуға тәуелді, экспериментердің мәліметтеріне негізделген себептерден шығатың зандылыктарға әкеледі.

Изоляция – психологиялық қорғаныстардың түрі, сезімді ойлаудан бөлу.

Даналық – бұл білімнің эксперті жуйесі, өмірдің практикалық жағына бағытталған және бұдан өлшенген пікір шығаруға болады, өмірге маңызды және қиын сұрақтарға пайдалы міңездеме беруге болады.

Данышпандық – ең жоғары тәжірібесіндегі интеллектің куші, творчествоға қабілеті жоғары, елестету және ойлау талап ету, ойлап табу және ашу. Данышпандық генетикалық механизмдармен жағдайланған, маңызды іс әрекетке өте жоғары дәрежеде шоғырланғанда денсаулықтың физикалық және психикалық бузылуына әкеледі.

Деперсонализация – сезім көрсетуге қабілеттері жоқ, эмоционалды өзғерістерің сезімі.

Депрессивті күй – бұл кажеттіліктердің басылысы және басылған жағдайдың күйі.

Жалпы психология- психиканын жалпы зандылықтарын зерттейтін ғылым.

Өмірдің стилі – бұл белгілердің уникалды қосылысы, ептілікпен және мінез құлықтардын тәсілдері, адамнын өмірін анықтайтын.

Қабілет – бұл тұлганын дербес психологиялық ерекшеліктері, өнімді іс әрекеттердің табысты атқарғанын жағдайы болып саналады.

Идентификация- психологиялық механизмның түрі, баска адамдардан немесе мінездегі белгілермен адам өзінен бөлу.

Мезоморфты типтер- басы төртбұрышты, аяғы қысқа.

Мінез – бұл фрустрациялық жағдайларға тұлғанын жауабы, үрейлікті шешуге дербес тәсілі.

Психиканың дамуының екіфакторлык теориясы – бұл ілімде даму сырткы әсерлердің және тумалы структуралардың қарым қатынастыры нәтіжесінде қарастырылады.

Орта - өзгеретің стимулдардын қатары, бұл өзгерістерге индивид өмір бой сезінеді.

Нерв жуйесінің динамикалығы – жағдайлы реакциялардың орнауының шылдамдығы.

Характерология – адам психикасын білуінін ғылымға деінгі түрі, адамнын ішіндегі айырмашылыктарды қарапайым типтерге жатқызу.

Субхат – бұл әңгімелесудің ерекше түрі, партнердің біреу лидерд болып саналады, екіншісі- мукият тыңдайды.

Сексуализация – психологиялық қорғаныс, мәселелік жағдайларды эротикалық мазмұндармен толтыру.

Сублимация – психологиялық қорғаныс, аффективті импульстарды конструктивті мінез құлықтарға айналдыратын, тиімды қорғаныс болып саналады.

Интроекция – психологиялық қорғаныстың ежелгі түрі, сыртан келетіңді өзінен келетің деп қате қабылдайды, проекциямен және проективті идентификациямен бірге кездеседі.

Интроспективті әдіс – субьективті тәжірібиесінің мәліметтерінде негізделген.

Компульсия – істеуге ниет жоқ іс әрекеттер.

Нерв жуйесінің лабильностігі- нерв процесстердің пайда болу жылдамдығы және оның тоқтау.

Норма – адамның психикалық дамуының мазмұнының және темпын бағалайтың ұғым. Статистикалық мәліметтерде, клиникалық көрсеткіштерде, әлеуметтік стереотиптерде, адамның субъективті тосуында негізделген.

Пикник – ( pyknos -жуан) – ауыр және жуан адам.

Психогенетикалық әдістер - психологиялық сапаларынын дербес түрін ортамен және туқым құалаушылықтар факторларды анықтауға бағытталған.

Темперамент – тұлғанын дербес тұрақты заңдылық ара қатысы, психикалық әрекеттердің динамикасын әр жақтан сиппаттаушы.

Темперамент – психобиологиялық категория, психиканын тәуелсіз базды бөлігі.

Тұлга – индивидтың жуйелі сапасы, мәдиниет- тарихи дамуында пайда болатын және белсендік, субъективтік, саналық қассиеттерге иіе болатын.

адамдардын

Темпераменттің структурасындағы ырғақтылық – ойлаумен мінез құлықтың тұтқырлықтың және икемділіктің көрсеткіштері, бір іс әрекеттерден екіншісіне ауысу.

Үрейлік – реалдық немесе жорылған қауіп қатер, ішкі аландаудын қарсы қайғыруы.

Факторлы талдау – бақылауға жатпайтын сапаны бағалайтын әдіс.

Феномен – бұл құбылыс.

Фрустрация – ерекше күй немесе тұлғанын мақсатнына шетуіне субьективті қиіншылықтар пайда болғанда ішкі психикалық конфликт.

Экзопсихика – сыртқы обьектіге тұлғанын қатынасы.