IV. Integracja finansowa
A. Integracja walutowa
Kwestie związane z integracją walutową - w odróżnieniu od tworzenia unii celnej, wspólnej polityki rolnej, wspólnej polityki handlowej - nie zostały wyraźnie uregulowane w traktacie rzymskim (wszedł w życie 1.1.1958). Wynika to z faktu, że jeszcze długo po utworzeniu EWG funkcjonował bez zakłóceń międzynarodowy system walutowy, który był opracowany w Bretton Woods w 1944 r. Był to system kursów stałych w granicach 1%. W ramach tego systemu, kraje członkowskie EWG zawężały tylko przedział wahań kursowych do +\- 0,75%. W 1958 r. powstał Komitet Walutowy, a walutom krajów członkowskich EWG została przywrócona wymienialność. W 1964 r. powstaje Komitet Gubernatorów Banków Centralnych EWG, który odpowiada za spójność narodowych polityk pieniężnych prowadzonych przez państwa członkowskie EWG.
W 1968 r. powstała potrzeba wspólnych działań w sferze walutowej, ze względu na zjawiska kryzysowe, które doprowadziły do rewaluacji DM i dewaluacji FF. Obawiając się zagrożenia dla funkcjonowania najważniejszych zagadnień ( w tym czasie były to: wspólna polityka rolna oraz unia celna), w grudniu 1969 r. szefowie państw i rządów EWG podjęli decyzję o utworzeniu we Wspólnocie unii gospodarczej i walutowej, która miała być zbudowana w latach 1971-1980. W 1969 r. wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej R. Barre przedstawił plan harmonizacji polityki gospodarczej i walutowej szóstki krajów członkowskich EWG, który dotyczył opracowania etapowego planu utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej. W marcu 1971 r. Rada zaakceptowała — bez negocjowania, a więc i bez ratyfikowania przez parlamenty narodowe, traktatu międzynarodowego w tej sprawie - działania do realizacji pierwszego etapu (1971-1973) harmonizacji polityki gospodarczej wewnątrz EWG (np. zmierzającego do zawężenia przedziału wahań kursów między walutami tych krajów). Realizacja tego planu została wstrzymana po dwóch latach z powodu kryzysu walutowego - powstałego w efekcie załamania się w latach 1971-1973 systemu walutowego z Bretton Woods oraz kryzysu naftowy z 1973 r. - który doprowadził do upłynnienia kursu USD. Rezultatem tego projektu był wąż walutowy utworzony w 1972 r. będący systemem stabilizacji kursów +Y- 2,25% między walutami sześciu krajów Wspólnoty w stosunku do USD. Nie osiągnięto stabilności kursów, gdyż od marca 1973 do października 1978 kurs centralny był zmieniany 9 razy. Kraje Wspólnoty poszukiwały więc innych rozwdązań. „Wąż walutowy" przybiera formę skomplikowanego mechanizmu kursowego ERM (Exhange Rate Mechanism).
Europejski System Walutowy (ESW) utworzyła Rada (5.XII.1978 r). ES W wchłonął Europejskiego Węża Walutowego i zaczął funkcjonować 13 marca 1979 r. Centralnym elementami ESW była europejska jednostka walutowa (ECU), interwencyjny mechanizm kursowy (ERM) oraz mechanizm kredytowy. Mechanizm kursowo- interwencyjny zapewniał stałość kursów walut wchodzących w skład ECU.
W latach 1980-tych ESW sprzyjał rozwojowi gospodarczemu poprzez kontrolę przepływu kapitału i ograniczenie możliwości spekulacji na europejskich rynkach walutowych. W latach 1990-tych, kryzys walutowy brytyjskiego flinta sprawił, że 16 września 1992 r. W. Brytania zwiesiła uczestnictwo w ESW. Uczestniczenie w ESW (a więc i w ERM będącym jego częścią) było jednym z warunków przystąpienia pierwszych jedenastu krajów
członkowskich UE do UGW. Dla pozostałych czterech krajów członkowskich UE utworzono KKMII jnko warunek ich przystąpienia do UGiW (Grecja przystąpiła). Dla następnych krąjów przystępujących do UGiW być może będzie potrzeba modyfikacji ERMIl. że może ona doprowadzić do stworzenia ERMIII.
Powstałe w 1979 r. ECU początkowo składało się z 9 walut (w 1973 r. do EWG weszły W. Brytania, Dania i Irlandia). Od września 1984 włączono drahmę grecką, a od września 1989 r. peset ę hiszpańska i eskudo portugalskie. Daje to 12 walut ( a więc bez Austrii, Szwecji i Finlandii, które weszły do UE 1.1.1995 r.). Z dniem 1 stycznia 1994 r. zgodnie z traktatem z Maastricht 12 walutowy skład koszyka ECU został zamrożony, gdyż liczba jednostek poszczególnych walut wchodzących w skład ECU miała pozostać niezmieniona zgodnie z ustalonymi wcześniej proporcjami potencjałów gospodarczych kraju i jego dotychczasowym znaczeniem we Wspólnocie. W grudniu 1995 Rada zmieniła nazwę ECU na Euro.
4) Istotną rolę w określeniu kształtu przyszłej unii gospodarczej i walutowej w ramach Unii Europejskiej miały prace Komitetu Deloresa, w skład którego wchodzili gubernatorzy banków centralnych krąjów członkowskich. Komitet powołano decyzją Rady Europejskiej w czerwcu 1988 r. Propozycje Komitetu zawarto w tzw. Raporcie Deloresa opublikowanym w kwietniu 1989 r. UGiW miała być końcowym etapem integracji gospodarczej (a więc nie integracji politycznej) w UE, przy czym unia gospodarcza i unia walutowa tworzyłyby dwie integralne części całości. Wyłączną odpowiedzialność za prowadzenie polityki monetarnej w unii walutowej spoczywa na Europejskim Banku Centralnym (EBC), który ma wyłączne prawo emisji pieniądza cyrkulującego w Unii.
Stworzenie unii gospodarczej uznano w Raporcie za niezbędny warunek wprowadzenia unii walutowej poprzez spełnienie czterech następujących warunków:
a) jednolity rynek, b) polityka konkurencji, c) wspólna polityka strukturalna w celu zapobiegania pogłębianiu się dysproporcji w rozwoju regionalnym Wspólnoty, d) koordynacja polityki makroekonomicznej w celu unikania nadmiernego deficytu budżetowego szkodliwego dla realizacji polityki antyinflacyjnej.
Komitet Deloresa zaproponował, aby tworzenie UGiW podzielić na trzy następujące etapy.
a) Zgodnie i decyzją Rady Europejskiej z czerwca 1989 r., etap pierwszy rozpoczął się 1 sierpnia 1990 r. Etap pierwszy służył zapewnieniu pełnej swobody przepływu kapitału, zacieśnieniu współpracy pomiędzy narodowymi bankami centralnymi oraz osiągnięciu zbieżności wyników ekonomicznych krajów Wspólnoty poprzez zwiększenie koordynacji ich polityk gospodarczych, objęciu wszystkich walut mechanizmem stabilizacji kursów ESW oraz wynegocjowaniu traktatu zawierającego poprawki do traktatu rzymskiego. W ciągu 1991 r.f w oparciu o Raport Deloresa prowadzono negocjacje w sprawie utworzenia UGiW, a towarzyszyły im równoległe negocjacje w sprawie utworzenia unii politycznej. Negocjacje te zostały pomyślnie sfinalizowane zatwierdzeniem przez Radę Europejską, obradującą 9 i 10 grudnia 1991 r, w Maastricht, traktatu o Unii Europejskiej. Traktat został podpisany we wsi Maastricht 7.II.1992 r., a wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Traktat z Maastricht (przyjęty 7 lutego 1992 r.) potwierdził, że jednym z najistotniejszych długoterminowych priorytetów UE jest stworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej (Economic and Monetary Union). Ponadto Traktat przewiduje, że ECU ma być walutą (UGiW), ale zgodnie z decyzją Rady Europejskiej z grudnia 1995 r. waluta ta ma się nazywać
Euro,
B) 1 stycznia 1994 rozpoczął się etap drugi, który służył do przygotowaniu etapu trzeciego, 1.1.1994 r. powstał - jako instytucja przejściowa - Europejski Instytut Monetarny (lilM) będący zalążkiem Europejskiego Systemu Banków Centralnych. EIM zastąpił Komitet Gubernatorów Banków Centralnych istniejący od 1964 r., który prowadził współpracę od 13.111. 1979 r. w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. Do końca drugiego etapu Banki Centralne krajów członkowskich stały się niezależne od rządów państw członkowskich UE.
B). Etap trzeci miał się rozpocząć nie wcześniej niż 1.1.1996 i nie później niż 1.1.1999 r. Etap ten był fazą końcową w tworzeniu unii gospodarczej wraz z wprowadzeniem nieodwracalnie usztywnionych kursów między walutami krajów członkowskich. Państwa członkowskie UE przekazały EBC swoje kompetencje w zakresie kształtowania polityki pieniężnej. Trzeci etap wszedł w życie 1.1.1999 r. wraz z wprowadzeniem jednolitej waluty euro w 11 krajach członkowskich UGiW. Później dołączyły następujące kraje: Grecja 1.1.2001, Słowenia - 1.1.2007, Malta i Cypr - 1.1.2008, Słowacja - 1.1.2009, Estonia - 1.1.2011. Obecnie w strefie euro jest łącznie 17 krajów.
W okresie przejściowym, 1.1.1999 - 31.XII.2001, euro i waluty narodowe funkcjonowały równolegle (euro w formie bezgotówkowej). W okresie końcowym, 1.1.2002 - 30. VI.2002, euro wprowadzono do obiegu, a narodowe waluty wycofano z obiegu.
B. Jednolity rynek finansowy
12.XII.1977 r., Rada przyjęła Pierwszą Dyrektywę Bankową określającą minimalne wymagania (odpowiedni kapitał, kwalifikacji kierownictwa) dla instytucji kredytowych, aby uzyskać prawo działania w krajach członkowskich. Spełnienie tych wymagań uprawniało instytucję do zakładania oddziałów w innych państwach EWG po uzyskania zezwolenia ich władz. Uzyskania pozwolenia w praktyce było kłopotliwe i czasochłonne.
Możliwość zmiany powyższej sytuacji - poprzez proces liberalizacji przepływu kapitałów - nastąpił wraz z opublikowaniem przez Komisję Wspólnot w 1985 r. tzw. Białej Księgi mającej na celu zakończenia budowy jednolitego rynku wewnętrznego. Zgodnie z postanowieniami Jednolitego Aktu Europejskiego (wszedł w życie 1 lipca 1987 r.), swobodny przepływ kapitału jest - bok przepływu towarów, usług i osób - elementem jednolitego rynku wewnętrznego. Ogólne zasady integrowania rynków wynikające z Jednolitego Aktu Europejskiego zostały skonkretyzowane w Drugiej Dyrektywie Bankowej (2DB). 15.XII.1989 r. przyjęto Drugą Dyrektywę Bankową i do 1.1.1993 kraje członkowskie zostały zobowiązane do dostosowania swego ustawodawstwa do jednolitej licencji bankowej, która automatycznie pozwala działać w innych krajach Wspólnoty. Zgodnie z 2DB minimalny poziom kapitału wynosi 5 min ECU, a minimalny współczynnik wypłacalności powinien wynosić 8% (a więc na poziomie uzgodnionym w ramach porozumienia bazylejskiego z 15 lipca 1988 r.).
Proces tworzenia jednolitego rynku ubezpieczeniowego był długotrwały. Tzw. Pierwsze Dyrektywy (swoboda osiedlania się) Rada wprowadziła w 1973 r. „nie na życie" oraz w 1979 r. „na życie". Drugie Dyrektywy (swoboda świadczenia usług) wydane przez Radę w 1988 r. „nie na życie" oraz w 1990 r. „na życie". Trzecie Dyrektywy (jednolita licencja) wydane przez Radę w 1992 r. (18.VI. „nie na życie" oraz 10.X1. „na życie"). 1 lipca 1994 r. zakończono proces ujednolicania rynku ubezpieczeniowego, gdyż zakończono wprowadzenie tzw. Trzecich Dyrektyw na mocy których wprowadzono jednolitą licencję na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej.