ТЕРМИНЫ

• ғимарат здание

• жобалау проектирование

• көлемдегі ғимарат блогы объемный блок здания

• ескерткіш памятник

• пішін профиль

• үлгі; нұсқа образец

• ескерткіш ғимараттар мемориальные сооружения

• ескерткіш саяжайлар мемориальные парки

• сәулет өнері архитектура

• адамзат человечество

• бас шебер главный мастер

• ежелгі древний

• түнемелік ночлег

• күрке; лашық шалаш

• баспана жай жилище; укрытие; убежище

• ішкі көрініс; ішкі бейне интерьер

• өзгешілік; өзіндік своеобразие

• әшекейлеу оформление

• қала кұрылысы градостроительство

• алдын ала анықтау предопределитель

• имарат сооружение

• тұрғын ғимарат жилое здание

• тұрғын кешені жилой комплекс

• имаратты пайдалану эксплуатация сооружения

• суқабылдағыш водоприемник

• суықтай созылған құбыр холоднотянутая труба

• түтін құбыры дымовая труба

• қорғаныс аймағы защитная зона

• жобалау проектирование

• қалаудың айқастыра байлауы пресная перевязка кладки

• қалаудың ретсіз байлауы однорядная перевязка кладки

• қалаудың бір қатарлы байлауы однорядная перевязка кладки

• қалаудың үшкір қыр байлауы тычковая перевязка кладки

• қалаудың көлденең байлауы поперечная перевязка кладки

• қалаудыңкөп қырлы байлауы многорядная перевязка кладки

• сәкі - саты; басқыш; орындық; төр алдында болатын отырғыш тақтай; яғни қалаған кірпіш нар

• оба - тастан қаланған қарақшы; меже; белгі

• баған; бағана - қораның төбесін арқалығын астынан тіреп тұратын діңгек ағаш

• белдеу - киіз үйдің туырлығын айналдыра белінен орап байлайтын арқан

• сүтін - тіреу; бағана; дінгек

• ұрма; соқпа - қалынсыз кесек былжырдан соққан құрылыс

• қойма тас - құмнан; цементтен құйып біріктерген тас; жасанды тас

• шалдуар - тастан; балшықтан қалаған ашық қора

• құрылыс - строительство

• қалау тәсілі - способ кладки

• қалау тас - кладочный камень

• қабырға - стена

• төбе; шатыр - крыша

• қорғаныс құрылыс - фортификация

• тас құрылыс - дольмен

• жылтырату - лошение

• лай су - иловая вода

• лай құбыры - грязевая труба

• лайлану - заиление

• лайлылық - мутность

• балшық- глина

• балшық ерітіндісі - глинистый бар

• тас қалаушы - каменщик

• қалау тас - кладочный камень

• жік - шов

• тығыздық - плотность

• беріктік - прочность

• қашалған тас - тесанный камень

• қашау тас - руст

• қалып; пішін - форма

• босалданған жік - ослабленный шов

• тереңдетілген жік - заглубленный шов

• сына - клин; нагель

• сына ойығы; ұясы - гнездо нагеля

• сына қысқыш - коиновый зажим

• қашау - долото; стамеска

• балшық жабынқышы - глиняная черепица

• балшық теткес қабат - глинобитнвй слой

• балшық-ғаныш ерітіндісі - глино-гипсовый раствор

• балшық-топырақ - глинозем

• балшықты қоспа - глинистая примесь

• балшықты құмтас - глинистый песчаник

• балшықты топырақ - глинистый грунт

• балшық еріктіш - глинорастворитель

• балшықты негіз - глинистой основание

• әшекей - өрнек; Бор нәрсені әдемілеп тігу; алтын; күміс; маржанмен әшекейлеу

• басқұр - керегелердің басын айналдыра орай тартап байлайтын; өрнектеп тоқыған жалпақ бау;

• Басқұрды өрмекпен әр түрлі жіп; арқау салу арқылы жолақтап та; әр түрлі өрнек салып тиру арқылы да тоқиды

• жебе - садақтын оғы; ХІІІ ғасырда бұл оқты Шыңғыстың атақты әскер басы Жебе мерген алғаш тартқан; Оқтың ЖЕБЕ аталуы содан қалған

• қайыс - иеленген тері; өрімге; тігуге арнап илеген мал терілер

• қол шоқпар - ерте кездегі жорықшылардың; батырлардың қаруы; Бір құлашқа тая шоқпырағаш

• мәнер - өрнек стилі; келісімі

• қайын - береза

• үйенкі - клен

• тал - ива

• самырсың; майқарағай - пихта

• ши; чий - кустарник

• шамшат; ірі ағаш - бук

• қара ағаш; шегіршін - вяз; берест; ильм; карагач

• арша - можжевельник

• мойыл; шомырт - терн

• емен - дуб

• қарағай - сосна

• шынар - чинара

• шыбық - ива

• пышқы - ағаш кесетін ара темір;

• сүргі - илеген терінің етін көшіріп; құрыс-тырысын жазу үшін ағаштан; темірден жасалған қырғы құрал

• қырғы - ағашты сүйекті; мүйізді қырнауға; қырып тегістеуге арналған құрал

• бұрғы - ұшы өткір; бұрандалы тескіш; бұрғылап тесетін тембр құрал

• тез - үйшілердің ағашты түзетіл немесе иіп қалыптайтын білдегі; станогы

• қысқы - бір нәрсені қатты қысып ұстап тұратын құрал

• ағаш арқалық - деревянная балка

• ағаш білеу - деревянный брус

• ағаш жаққалы тақта - древесно-стружечная плита

• ағаш қада - деревянная свая

• ағаш қатарлығыш - деревянная порядочка

• ағаш қатпарлы тақта - древесно-слоистая плита

• ағаш сүйеніш білеу - деревянный упорный брус

• ағаш табандық - деревянный поддон

• ағаш үйіндісі - древесная опилка

• айбас - ет шабатын жарты ай бейнелі тембр түйгіш

• ара - ағаш кесетін құрал; темір пышқы

• аталғы - қашау темір; екі қолмен ұстап ағаштың қабығын аритын қисық пышақ

• атауыз - тістеуік; қысқы темір; тиска;

• балға - ұсталардың; шеберлердің ұстанатын ұрғыш темірі; кірпішті бекітіп қалаудың бір әдісінің атауы; өрнектін бір түрінің атауы

• кескіш - темір кесетін бір басы жүзді жұмыр шапқы

• қадау - үшкір темір; шүй; қашау

• қадаубас - темір тесетін құрал; асыл тескіш

• қазиек - пышқы; темір ара

• масатемір - қысқаш темір

• пәрбі; бәрбі - шойын тесетін үскі

• теміртек - жасық; жай темірден соққан пышақ

• тескіш - темір тесетін; ұшының асылы бар қадау тас темір

• тістеуіш - араның тістерін оңдайтын кілт сияқты темір

• үңгуір; ұңғырту; ыңғуыр - қуыстап жонатын пышақ

• шапқы - темір кесетін асыл жүзді темір

• іскенже - қысқа темір - тиска

• темір қалақша - металлический штапель

• темір сылақ сауыты - металлический сокол

• темір тотияйын - железный купорос

• темір тісті қырғыш - зубчатый металлический скребок

• темірбетон тақта - железобетонная плита

• темірбетон тақтай - железобетонная доска

• темірбетон жүгіртпесі - железобетонный прогон

• темірбетон аражабын - железобетонное перекрытие

• темірбөлгіш - железоделитель

• темірсүрікті жақпа - железосуриковая замазка

• тас төсем - каменная брусчатка

• тас үгінді - каменная крышка

• тас үймелі іргетас - каменно-набросный фундамент

• таксисте - мозаика

• таскөмір шайыры - каменноугольная смола

• таспен қаптау - обшивка тесом

• таспен толтыру; таспен шегендеу - забутовка

• тосты жыныс - скальная порода

• тастемір - железняк

• тастескіш - прикола камня

• тастескіш; тасшеге - шлямбур

• тосты сыналастыру - прикола камня

• тастақ; тосты - каменистый

• тас-топырақ каменно-земляной

• шүйгінді оңір - қалын өскен шөбі; усы мол жер

• текшее - квадрат

• қию - заттың жігі; ұштасқан жері

• қиюластырып - қиюын келтіріп, сәйкестендіріп

• лақап аты - жасырыр, жалған;өтірік; аты

• аш бел - жіңішке бел

• иілген - майысқан

• ойғақ - дәлел, куә, айқын

• тазы руст - мелкий руст

• балқу - плавление

• кеуек темір - железо губчатое

• қышқыл - кислота

• көміртегі - углерод

• көмір қышқылы - угольная кислота

• шахристан абыз - ақсүйектер қалашығы

• рабат - қолөнершілер қалашығы

• кеуек әктас - пористый известняк

• кеуек тас - пемза

• кеуекті аратөсем - пористая прокладка

• кеуекті бет - пористая поверхность

• кеуектер - поры

• кеуектеп қалау - пустотелая кладка

• кеуектендіргіш - порообразователь

• кеуектас қумы - пемзовый песок

• кеуекті жік - пористый шов

• тошала ;шошала; - сайман, азық-түлік қоятын, төбесін дөнгелектеп жауып, шошақтап шығарған бадшық, яки тас үй

• керіш - топырақтан, құмнан бірігіп құралған тас

• зембіл - топырақ, тас сияқты ауыр заттарды салып екі кісілер көтеруге арналған жабдық

• күрке -баспана, лашық

• лашық - уақытша үй, баспана, үйшік

• ақ керіш ө ақ топырақтан, онымен үй ағартады

• қапас - темірден, ағаштан, шыбықтан тоқылған үйшік

• тасболат - күйдірілген кірпіш

• баркетуші ;беріктеуші; - құрылыс маманы, құрылысшы

• бәдізші - тас шабушы шебер

• бедерші - бедер түсіруші шебер

• қайрақшы - қайраушы адам

• қайысшы - қайыс шебері

• қасаға - ошақтың шебері

• қашшы - тас қашау шеберлері

• қош тер - зергер, қош етуші ;жұрттың бәрін қуантатын шебер;

• оюшы - әр түрлі өрнек үлгілерін жасаушы, қазақ ою өрнегінің шебері

• кент - қала, шаһар

• боран - буран

• шаң боран - пыльная буря

• жел - ветер

• көк тайғақ - гололед

• шуақты - солнечный

• бұршақ - град

• найзағай - гроза

• қуаңшылық - засуха

• ызғар - изморось

• жер сілкіну - землятрясение

• қырау - иней

• нөсер - ливень

• күн тұтылу - затмение

• дауыл - ураган

• сел - поток

• су тасқыны - наводнение

• табиғат апаты - стихийное бедствие

• құлпылақ тас - замковый камень

• бекініс ;қадақорған; - острог

• қорған - замок

• қамал - замок

• топырақ - грунт

• топырақты тығыздау - уплотнение грунта

• топырақты өзек - грунтовое ядро

• топырақтық қада - грунтовая свая

• топырақтың қабатталуы - напластование грунтов

• тапырақты бекіту - закрепление грунта

• құмбүріккіш - пескоструйка

• құмтас, құмдақ тас - песчаник

• құмды құмайт - песчаная смесь

• құмды топырақ - песчаный грунт

• құмды тұғырық - песчаная подушка

• төл жазуы - жеке өзіне тән, меншікті жазуы

• байырғы - бұрынғы

• білікті - білімді , әр нәрседен жан-жақты түсінігі бар

• құлыптас қабір - бейіт басына орнатылатын ескерткіш тас

• қашау - ағашты, темірді, тосты тесетін құрал

• қашалған - қашаумен тесіп жазылған

• ұтқыр - мазмұнды, ұтымды, тиімді

• мәшһүр - аты, даңқы әйгіліб белгілі

• ұлыс - рулық

• өре - ой-өрісі, білім деңгейі

• қырғын - қиян-кескі соғыс, қан төгіс

• сахара - кең байтақ жазық дала

• софы - діни, діндар ақын

• үңгірлі құм - катакомбы

• жасанды шины - кашин

• ғибадат - культ

• көмбе - клад

• қыш - керамика

• оба - курган

• сағана - склеп

• ежелгі қала пираты - некрополь

• жалатпа - поливной

• күмбезді жабу - свод

• сыры - глазурь

• жал - вал

• кірпіш арақабырға - кирпичная перегородка

• кірпіш бағана - кирпичная колонна

• кірпіш байланыстырғыштары - кирпичные связи

• кірпіш қаптама - кирпичная облицовка

• кірпіші тірекше - кирпичный столбик

• кірпіш төсеу - укладка кирпича

• кірпіш ширегі - четверть кирпича

• кірпіш-өрімді арқалық - кирпичная балка

• кірпіш қалау - кирпичная кладка

• дүниежүзілік - мировой

• мұз - лед

• мұз айдыны - каток

• жоғары сапалық - высококачественный

• мұздатқыш қондырғылар - холодильные установки

• суық айдау агрегаты - холодильные агрегаты

• тепкішек - терасса

• қуат - мощность

• тұтас құйылған темірбетон қаңқа - монолитный железобетонный каркас

• жиналмалы қуыс бедерлі панель - сборная многопустотная ребристая панель

• су ағынды ілестіргіш - водоструйный эжектор

• су әкету торабы - водоотводящая сеть

• су басу - затопление

• су оқтаулағыш сылақ - гидроизоляционная штукатурка

• су сорындысы - водная вытяжка

• су тығыны - водяной затвор

• суағар - водосток

• суағар науаша - водосточный желоб

• суағар шұғынағы - водосточная воронка

• суландырғыш қорап - камера орошения

• алыптас ескерткіштер сәулеті - мегалическая архитектура

• арматура шыбығы - арматурный стержень

• аса күйдіру - пережег

• артық су құбыры - переливной трубопровод

• әмбебап желім - универсальный клей

• әрленген таңба - шлифованная плита

• әрлеу - отделки

• барқыт түсқазғадар - бархатные обои

• берік жік - прочный шов

• бұрыштамалы жік - угловой шов

• болат құбыр - стальная труба

• блокты іргетас - блоковый фундамент

• бүктеу тістеуігі, қысқышы - фальцовочные

• жарылғыш тас - колотый камень

БИЛЕТЫ

1. Түркі дәуіріндегі сәулеттік құрылыс

Қазақстандағы сәулеттік құрылыс жайлардың салынуы түрік дәуірінде де дамып, тереңдей түседі. Бұл кезде Оңтустік Қазақстанда және Жетісу жерінде түрік тілдес тайпалардың отырықшылана бастауның арқасында, қалалық өмір дамып, қолөнер де егін шаруашылығы да өркендейді. Алғашқы Батыр түрік қағанатының орталығы Суяб қаласы болған.

Бұл қазақ жеріндегі қала салудың болғандығына дәлел. Ал, қалалық өмірдің дамуы феодализмдің дамуын, оның әлеуметтік-экономикалық негізінің дамуын көрсетсе, екіншіден мәдениеттің және сәулет өнерінің құрылыс жүйелерінің негізі еді.

Сақталған қалалардың сәулеттік құрылыс жүйесі қазақ жеріндегі қала салудың екі түрлі болғандығын көрсетеді. Егер бірінші жүйесі қала құрылысының сыртқы көрінісі орталық, шахристан. рабаттан тұрса, ал екінші көрінісі ебір қамал салынбаған және ешбір қорғансыз-ақ салынған.

2.Алтын адам

1970 жылы көктемде Алматы қаласынаң жанындағы Есік қалашығынан "төбе бөрікті" сақтардан алтын киімді бір "өкілі" табылды. Осындағы Есік өзенінің маңында сақтардың қолдан тұрғызған төбе-төбе қорған зираттары көп. Олардың бір қатары саяжайлр арасында қалған. Алтын киімді сақ "өкілі" жатқан қоған-төбенің биіктігі 6, диаметрі 60 метр екен. Көлемі 8600 текше метр. Мұндай дәстурлі қүрылысты бір күнде қолдан тұрғызу үшін 3-4 мың адам таң атқаннан күн батқанға дейін құмырсқаша қыбырлап жұмыс істеу керек көрінеді.

Қорғанның "Алтын адам" жатқан бөлме-камерасы Тянь-Шань бөренелері қиюластырып жасалыпты. Сақ бекзадасы салт атты жауынгерге тән үрдісте салтанатты киіммен жерленген екен.

Бұл жаңалық турла алғашқылардың бірі болып, жазушы Мырзабек Дуйсенов жазды.

Жазушы ғасырлар қойнауынан шыққан кісінің киім, бұйымдарым өз бабаларымыз киім үлгілерімен, тұтынған бұйымдарымен салыстыра отырып сүреттейді: "Бас киімнің өзі ғажап: биіктігі 50 сантиметре жетеді. Қоқайма киіз қалпақты срыты былғары, былғары алтын әшекейлер жапсырылған. Мүізді таутекенің басы, аш белі иілген барыстың, тауешкінің мүсіні қазіргі қазақтардың алаша, текеметтерінде кездесетін ою өрнек, ұзынша келген қамыстың құрағы сияқты жұқа алтын жолақтар бас киімді өте бір салтанатты көрсетеді… Жігіттің оң қолында екі алтын жүзік бар… Жүзіктің үстінгі жалпақ жағында қырынан түскен адам бейнесі бар. Бұл асылы әскербасы жігіттің мөрі болса керек. Ол осы қолымен қылыш ұстап жатыр. Денесінің оң жақ иығының үстінде күміс табақ, құс тұмсықты сабы бар күміс қасық пен күміс ожау жатыр. Күміс ожаудың түбінде 26 жазу таңбасы бар. Рун жазуы.

Автор "алтын киімді адам" туралы оны археологтар тобы жетекшесінің сөзі келтіреді "…-Алтын ала тексергенімізде бұл 18 жасар жігіттің денесі болып шықты, - деді Кемал, - шастай өлгеніне қарағанда, не соғыста не бір қастандықпен өлтірілген болу керек. Өзі қаһаның баласы, әрі әскербасы ма деп ойлаймыз. Мынау оның сән-салтанатқа киетін киімі. Бәрі сүйегін антропологымыз тексеріп шықты. Антропология және физикалық тип жағынан осы күнгі қазақтарға келеді."

3. Республикамыздағы құрылыс ісі.

Құрылыс материалдары - өнеркәсіп орындарын, зауыт, фабрика. үй ғимараттарын, сарайларды, мал қораларын, тағы көптеген объектілердісалуда қолданылады.

Құрылыс материалдар өнеркәсібінің ішіндегі ең негізгісі - бетон және темір-бетон бұйымдарын жасау. Олар - болат, арматура, цемент және бетон толықтырғыштарынан жасалады.

Құрылыс материалдары өнеркәсібінің маңыздылығы жөнінен екінші орындағысы - гранит, мәрмәр, құм, қиыршық тас, саз, гипсб және асбест. Бұлар республиканың барлық жерінде кездеседі. Саз, гипс, асбест - Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Орталық Қазақстан және Шығыс Қазақстаннан. Табиғи асфальт - Атырау облысында, гипс - Каскеленде, асбест - Жетіқарада, керамзит және саз - Алматы, Шымкент маңызда өңдіріледі.

Ұстастыратын материал цементті өндіруге қажетті шиказаттар Оңтүстік, Шығыс Қ-н және Қарағанды областарында мол, сондықтан да осы облыс орталықтарында ірі цемент зауыттары жұмыс істейді. Республикамызда бес цемент зарыты бар: Шымкент,Сазтөбе, Қарағанды, Октябрьск, Семей.

Минералдар Қ-ның Барлық жерінде кездеседі. Қ-н жерінде гранит, мәрмәр, габродиобаз, микрокварцит, амазонит, лабродит, яшма сияқты құрылысқа пайданалатын минералдардың түрлі кен орындары бар.